Vòng… luẩn quẩn

Học giả An Chi: Chuyện bất nhất này đã xảy ra từ lâu và chúng tôi cũng đã phân tích về nó tại mục “Từ chữ đến nghĩa” của Tạp chí Đương Thời số 3/2009 (dưới tiểu đề “Những cái vòng lẩn quẩn”) nhưng nó vẫn cứ tồn tại một cách dai dẳng… Đó thực ra chỉ là “vòng 1/8”. Nhưng vẫn có những nguồn cứ tiếp tục gọi nó là “vòng 1/16”, chẳng hạn: Tuổi trẻ ngày 13-3-2013, Bóngđá.com.vn ngày 20/12/2012, Đại đoàn kết ngày 13/3/2013, Tin thể thao ngày 20/12/2012, Bóng đá số ngày 21/2/2013, Tạp chí bóng đá ngày 22/12/2012, v.v…

Để biết đó có phải là “vòng 1/16” hay không, không có cách gì chắc chắn và rành mạch hơn là điểm lại tất cả các đội có mặt trong tất cả các trận của vòng đó. Lượt về của vòng mà bạn nói đến gồm có 8 trận sau đây (sẽ đá vào trung tuần tháng 3/2014):

- Milan đv Atlético (11/3);

- Arsenal đv Bayern Munich (11/3);

- Manchester City đv Barcelona (12/3);

- Bayern Leverkusen đv Paris Saint-Germain (12/3);

- Galatasaray đv Chelsea (18/3);

- Schalke 04 đv Real Madrid (18/3);

- Zenit Saint Petersburg đv Borussia Dortmund (19/3);

- Olympiacos đv Manchester United (19/3).

Tất cả chỉ có thế: 8 trận với 16 đội. Vậy đây chỉ là vòng 1/8. Vòng này còn được gọi là “vòng 16 đội” (round of 16). Đây không phải là vòng 1/16 vì vòng 1/16 cần đến 32 đội. Nhưng kinh khủng hơn là người ta còn “chế” ra cả “vòng 1/32” nữa. Trang “thể thao” của Tuổi trẻ ngày 1/3/2014 có bài “Nổi hổ thẹn mang tên Vertonghen” của Huy Đăng, mở đầu bằng câu:

“Hậu vệ Jan Vertonghen (Tottenham) đã gặp rất nhiều chỉ trích từ các CĐV, trong đó có cả những CĐV Tottenham, vì hành vi ăn vạ trong trận Tottenham gặp Dnipro ở vòng 1/32 Europa League diễn ra rạng sáng 28/2 (giờ VN)”.

Rồi ngay dưới bài của Huy Đăng, trong box thông báo về Europa League, người ta còn viết:

“Vòng đấu 1/32 Europa League đã kết thúc với các trận đấu lượt về rạng sáng 28-2 (giờ VN)”.

Nhưng lấy đâu ra 64 đội cho có vòng 1/32 (vì chỉ có 32 đội mà thôi!)? Đây thực ra chỉ là vòng 1/16 và trong phân số “1/16” thì mẫu số (16) là thương số của tổng số đội (32) chia cho 2. Vậy với 4 đội, ta có vòng bán kết (1/2); với 8 đội, ta có vòng tứ kết (1/4); với 16 đội, ta có vòng 1/8 và với 32 đội ta mới có được vòng 1/16. Còn vòng 1/32 thì phải có đến 64 đội. Tiếc rằng những cái sai như trên cứ xảy ra đều đều từ nhiều năm nay trên nhiều phương tiện thông tin khác nhau. Thật là những cái vòng lẩn quẩn! Nhưng xin cứ tin rằng cái sai này sẽ không được sửa chữa vì đó là đức tính của một số người làm… văn hóa ở nước ta.

Bây giờ xin nói về quá trình chuyển nghĩa của từ “vòng”. Nghĩa gốc của nó đã được Từ điển tiếng Việt của Trung tâm Từ điển học (Vietlex) do Hoàng Phê chủ biên giảng là “vật được tạo ra có hình một đường tròn, thường dùng làm đồ chơi, đồ trang sức, trang trí”. Còn “vòng 1”, “vòng 2” và “vòng 3” của các bà, các cô thì ứng với nghĩa thứ 5 trong quyển từ điển này: “chu vi của một vật được coi như là có hình tròn”. Ở đây, nếu có ai cắc cớ lấy vòng 1 hoặc vòng 3 làm vòng 2 để biến các nàng chân dài thành những… bà bầu thì chắc là sẽ vui lắm đấy! Còn “vòng” trong “vòng loại”, “vòng 1/8”, v.v… thì lại đi xa hơn nữa và đó là nghĩa thứ 7 trong từ điển Hoàng Phê: “lần thi đấu hoặc bỏ phiếu trong một cuộc thi đấu hoặc bầu cử phải qua nhiều lần”.

“Vòng” là một từ Việt gốc Hán, bắt nguồn ở từ ghi bằng chữ [輞] mà Hanosoft 3.0 đọc là “võng”, mà Dictionnaire classique de la langue chinoise của F.S. Couvreur đối dịch là “jante de roue” còn Mathews’ Chinese English Dictionary thì đối dịch là “the felloe of a wheel”, đều có nghĩa là “vành bánh xe”. Đó là nói về nghĩa. Còn về âm thì từ “võng” đến “vòng”… chỉ có một bước.

A.C