Lại lũng đoạn giá sữa

Bởi thời gian qua, giá sữa tăng tới mức chóng mặt, làm bất ổn thị trường trong khi đây là mặt hàng thuộc danh mục hàng hóa bình ổn giá. Vậy vì sao một số doanh nghiệp có thể làm được như vậy?

Đua nhau đẩy giá

Khảo sát thị trường trong những ngày này cho thấy nếu trước thời điểm tăng giá, sữa Nan AH loại 400g chỉ bán khoảng 184 nghìn đồng/hộp thì đến nay đã tăng xấp xỉ 10 nghìn đồng/hộp, Nan 1 Pro, loại 400g, tăng từ 222 nghìn đồng lên 233 nghìn đồng/hộp. Nhưng cao nhất có thể nói là Nan số 3 hộp 900g đã tăng từ 374 nghìn đồng lên 427 nghìn đồng/hộp.

Một số nhãn sữa khác như Frisolac Gold 1 và Frisolac 2 sau khi tăng giá thì giá hiện tại là 255 nghìn đồng/hộp loại 400g, 540 nghìn đồng/hộp loại 900g, Frisolac Gold 3 235 nghìn đồng/hộp loại 400g, gần 500 nghìn đồng/hộp loại 900g.

 Điều đáng nói là tất cả những dòng sản phẩm tăng giá đợt này đều của 4 công ty thuộc hàng lớn nhất trên thị trường như công ty TNHH Frieslandcampina Việt Nam, công ty CP Sữa Việt Nam, công ty Nestle Việt Nam và công ty Mead Johnson Nutrition Việt Nam. Đáng  chú ý là chỉ có công ty Mead Johnson được Cục Quản lý giá chấp nhận cho tăng giá do đưa ra được những lý do thuyết phục và tờ khai hải quan chứng minh được giá nhập khẩu tăng 12,6-12,8%.

Giá sữa tăng làm người mua “chóng mặt”.

Còn lại những hãng sữa khác đang trong thời gian giải trình do không đưa ra được những lý do phù hợp như tăng giá nhân công, tăng phí vận chuyển, tăng giá thu mua sữa tươi của nông dân (Vinamilk tăng 22%). Như vậy có thể hiểu chưa được phép tăng giá, đặc biệt là đối với công ty Nestle Việt Nam bởi trong văn bản giải trình ngày 12-2-2014, Nestle Việt Nam không tính được mức lạm phát 6,6% đã tác động đến các yếu tố hình giá của sản phẩm như thế nào.

Hơn thế, với các chi phí như vận chuyển, nhập khẩu, nhân công, Nestle dự kiến tăng - xin nhấn mạnh là dự kiến tăng từ 10-12,8% chứ trong thực tế chưa tăng cho nên không thể tăng giá sữa ngay được. Vậy mà bất chấp quyết định của Cục Quản lý giá, Nestle vẫn tăng giá như không hề có chuyện gì xảy ra đến nỗi sau khi nghe báo chí phản ánh, Cục Quản lý giá phải cảnh báo bằng cách gửi công văn đến Nestle Việt Nam ngày 24/2 nói rõ: “Trường hợp công ty chưa giải trình, bổ sung đầy đủ hồ sơ, chứng từ theo yêu cầu của Cục Quản lý giá thì đề nghị công ty thực hiện bán theo mức giá trước khi kê khai”.

Ngay cả khi đã có công văn này, Nestle vẫn cố tình lờ đi và trưởng bộ phận Đối ngoại và pháp lý của Nestle Việt Nam – ông Vũ Quốc Tuấn đã trả lời báo chí như thế này: “Theo chúng tôi hiểu thì đó không phải là công văn yêu cầu dừng việc tăng giá. Còn nếu Bộ Tài chính hiểu rằng công văn đó giống như lệnh cấm tăng giá thì… chúng tôi không biết”.

Từ quy định bất cập…

Vậy tại sao đại diện công ty Nestle Việt Nam có thể trả lời một cách bình thản và ngang nhiên đối với việc tăng giá của Nestle khi chưa được sự đồng ý của cơ quan quản lý như vậy? Có thể nói trước hết, chính là do cơ chế quản lý không rõ ràng, minh bạch, lại còn bất cập cùng với hiệu quả quản lý của các cơ quan thẩm quyền hiện nay.

Ngay như TS Vũ Đình Ánh, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu khoa học thị trường giá cả, Bộ Tài chính cũng nhận định: “Với những diễn biến đang diễn ra với giá sữa, có thể thấy đây là vấn đề của câu chuyện quản lý”.

Đầu tiên là cách phân chia để quản lý sữa giữa các cơ quan hữu trách hiện nay cho thấy rõ một sự bất cập, cụ thể: Cục Quản lý giá, Bộ Tài chính thì quản lý về giá sữa, còn thị trường sữa lại do Cục Quản lý thị trường, Bộ Công thương quản lý.

Quản lý giá sữa bán  lẻ là “vấn đề” của cơ quan hữu trách.

Trong khi đây là hai yếu tố không thể tách rời nhau, thậm chí tạo nên thị trường. Bởi không có giá thì không thể tạo nên thị trường thông qua hình thức cung - cầu. Không có thị trường thì giá không tồn tại. Thế mà phương thức quản lý lại tách rời hai lĩnh vực này để quản lý riêng biệt. Điều đó nhận định như TS Vũ Đình Ánh dễ dẫn đến bất cập nếu giữa hai cơ quan không có tiếng nói chung và thực tế đã diễn ra như vậy.

Thứ hai là phương thức quản lý giá sữa trên cơ sở đăng ký giá, theo như PGS.TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu giá cả, Bộ Tài chính khẳng định thì vẫn không thể giải quyết được sự tăng giá bất hợp lý, đặc biệt là trong hoàn cảnh không có Nghị định nào về quản lý, kinh doanh sữa. Do đây là mặt hàng nằm trong danh mục hàng hóa bình ổn như đã nói chỉ chịu điều tiết chung, quy định chung của Luật Giá mà Nhà nước không thể can thiệp, trừ khi trường hợp có dấu hiệu độc quyền, vi phạm Luật Cạnh tranh…

Nếu như việc hướng dẫn thi hành Luật Giá chặt chẽ, kín nhẽ sẽ không tạo kẽ hở cho doanh nghiệp “lách” luật để tăng giá một cách bất hợp lý. Chính trường hợp Nestle Việt Nam là một ví dụ.

Ông Vũ Quốc Tuấn, đại diện của doanh nghiệp đã trả lời báo chí về việc tăng giá: “Chúng tôi đã tuân thủ đúng điều 16, Nghị định 177 hướng dẫn về Luật giá, tuân thủ đúng quy trình kê khai giá tới Bộ Tài chính…”. Thực tế thì câu trả lời của ông Tuấn không có gì sai vì theo quy trình kê khai giá, điều 16 Nghị định 177 quy định: “Tổ chức cá nhân sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ thuộc diện kê khai giá thực hiện kê khai giá bằng việc gửi thông báo mức giá kê khai đến cơ quan Nhà nước có thẩm quyền tiếp nhận thông báo kê khai giá trước khi định giá, điều chỉnh giá ít nhất 5 ngày”.

Mặc dù, cơ quan có quyền thẩm định là Cục Quản lý giá trong 5 ngày ấy có ý kiến, đề nghị phải giải trình, bổ sung hồ sơ, thủ tục… Nhưng đề nghị ấy, không có nghĩa là bắt buộc doanh nghiệp phải ngừng tăng giá bởi không có một quy định nào cụ thể cho thấy trong thời gian giải trình thì không được phép tăng giá.

Mà đó chỉ là “ngầm” hiểu với nhau như vậy. Nhưng đã là Luật thì không thể hiểu “ngầm” hay bắt doanh nghiệp nghiễm nhiên phải hiểu mà phải có “giấy trắng mực đen”, nhất là đối với những doanh nghiệp… cố tình không hiểu. Cho nên có thể thấy vì sao Cục Quản lý giá chỉ “đề nghị” Nestle bán theo mức giá trước khi kê khai” chứ không thể bắt buộc thực hiện. Do đó, nói Nestle Việt Nam sai cũng đúng mà không sai cũng đúng!

… Đến buông lơi thả lỏng

Cùng với những cơ sở nền tảng như phân chia quản lý, Luật Giá… còn nhiều bất cập thì công tác quản lý của các cơ quan hữu trách có những mặt chưa thực sự hiệu quả như giá nhập khẩu (có hiện tượng chuyển giá, liên kết tăng giá), phí lưu thông, chiết khấu…

Ông Vũ Vinh Phú, nguyên Phó giám đốc Sở Thương mại Hà Nội cho biết: “Việc kiểm soát giá thành sữa nguyên liệu, sữa bột, sữa hoàn nguyên… còn rất lỏng lẻo, phần lớn là do doanh nghiệp  chủ động khai báo. Nếu lấy lý do sữa nguyên liệu nhập về tăng giá để đẩy giá thành lên thì các doanh nghiệp giải thích sao với việc trước đây, nhiều thời điểm giá nguyên liệu giảm mà giá bán ra không hạ, thậm chí vẫn tăng. Hoặc có doanh nghiệp cũng nhập khẩu sữa ngoại nhưng không tăng giá. Đây là sự thiếu minh bạch và có dấu hiệu độc quyền”.

Cả sữa nội lẫn ngoại đều tăng giá.

Ngay ông Nguyễn Anh Tuấn, Cục trưởng Cục Quản lý giá cũng thừa nhận, đại ý: Kiểm soát giá sữa bán lẻ là một vấn đề khó của cơ quan quản lý bởi khi kê khai giá với Cục Quản lý giá, doanh nghiệp chỉ kê khai giá bán buôn cho các nhà phân phối. Còn giá bán lẻ lại do các nhà phân phối quyết định. Giá này mặc dù biết chênh lệch thường ở mức 30-40% so với giá bán buôn nhưng vì tồn tại trên cơ sở quyền tự do về giá, quyền cạnh tranh về giá của doanh nghiệp nên để quản lý cũng không đơn giản.

Nói chung, về sữa còn rất nhiều vấn đề nữa trong công tác quản lý cần phải bàn, cả chuyện buông lơi thả lỏng của cơ quan hữu trách. Đơn cử có rất nhiều vấn đề liên quan đến sữa nhưng ngay cả lãnh đạo Cục Quản lý giá không nắm được như thị phần, số lượng doanh nghiệp kinh doanh sữa...

Với cách quản lý như vậy dễ cho thấy vì sao giá sữa có thể bị lũng đoạn không chỉ hiện tại mà cả trong tương lai và chưa biết khi nào có thể giải quyết được. Vì đến nay chưa có giải pháp nào “dài hơi”, hữu hiệu từ phía nhà chức trách. Cuối cùng, chỉ có người tiêu dùng là thiệt thòi mà lại khó có lựa chọn nào khác.

Tú Anh