“Lăng-xê”

Ngoài những thông tin, bình luận về nhiều sự kiện, vụ việc, báo chí còn giới thiệu những tập thể, cá nhân tiên tiến trong mọi lĩnh vực xã hội để biểu dương, tôn vinh, khích lệ những nỗ lực trong lao động sáng tạo. Điều này là cần thiết, đã làm cho nhiều trang báo trở nên sinh động hấp dẫn. Trên nhiều báo chí, nội dung này được tổ chức ở các trang mạng những chuyên mục khác nhau: Đối thoại, gặp gỡ, chân dung, khách mời…Và chúng ta vẫn quen gọi việc này là “lăng-xê” (đưa lên, quảng cáo, đề cao trên các phương tiện).

Bên cạnh những tờ báo luôn cẩn trọng trong việc lựa chọn đối tượng tôn vinh, đã có không ít báo tỏ ra tuỳ tiện, gặp chăng hay chớ, thậm chí rất phản cảm khi “lăng-xê” nhiều cá nhân. Điều này đã khiến người đọc không đồng tình, mất đi sức thuyết phục, gây cho độc giả ý nghĩ tờ báo thích ai, phóng viên có quan hệ với ai là “quảng cáo” lấy được, bất chấp sự thật giá trị, bỏ qua hiệu ứng của đối tượng ra sao đối với công chúng, xã hội. Điều này xảy ra rõ nhất khi họ tôn vinh những cá nhân trong lĩnh vực văn nghệ.

Chắc chắn mọi người đều dễ dàng đồng tình một tiêu chí để tôn vinh bất cứ ai: Đó là cá nhân ấy phải xuất sắc, nổi trội, có ảnh hưởng đến phong trào, có sức thuyết phục với số đông người, nêu một tấm gương bài học về một khía cạnh nào đó. Đó chính là vinh quang, vinh hiển của họ. Có vậy mới đáng tôn lên. Thường thì những người đạt được các điều trên dễ nổi tiếng. Song không hoàn toàn như vậy – nhất là ở nước ta khi mặt bằng dân trí chưa cao, thì dễ có ngộ nhận: cứ ai được nhắc đến nhiều là “nổi tiếng” bất kể người đó có gì đặc biệt hay không. Cho nên mới có tình trạng: cứ lên đài lên báo nhiều thì đươc coi là “nổi tiếng”. Mặc dù công việc của những người dẫn chương trình (MC) , biên tập viên, phát thanh viên, phóng viên luôn phải xuất hiện. Đã có nhiều người lầm lẫn giữa nổi tiếng và quen mặt quen tên! Việc tôn vinh trên báo chí lâu nay đã có nhiều điều khá… kỳ khôi.

Trước hết, có những sự “lăng-xê” là không xứng đáng. Có những văn nghệ sĩ rất bình thường về mọi mặt – nếu không nói là yếu kém về tác phẩm (nếu là người sáng tác), về thể hiện (nếu là người biểu diễn), nhưng đã được một vài tờ báo dành cho cả một trang kèm vài chiếc ảnh to đùng để “nghệ sĩ” đó nói về nghệ thuật, về cuộc đời. Việc tôn vinh này đã bộc lộ rõ khuynh hướng “câu khách” của một số báo. Chỉ cần một diễn viên trẻ đẹp, có thể chỉ vừa xuất hiện hoặc đang được một bộ phận công chúng trẻ tuổi ở thành thị để ý là có thể có ngay nhiều bài báo rất dài nói về họ (tất nhiên là kèm theo nhiều ảnh khá… “mát mẻ”). Nói về lao động nghệ thuật cuả họ thì ít, dĩ nhiên, vì không có gì để nói, mà chủ yếu là nói về đời tư : “gu” yêu đương, ăn uống, thời trang… thì nhiều. Có một bạn trẻ mới sáng tác bài hát nhờ một vài tờ báo và truyền hình mà nổi như cồn chỉ vì cậu ta được một ca sĩ khá… lập dị thể hiện bài với một phong cách cũng khá… khác người. Rồi cậu ta để tóc, ăn mặc không giống ai, nói năng khệnh khạng, phát biểu trên báo cứ như… tác gia lớn. Sự thật thì số đông công chúng thuộc mọi tầng lớp xã hội, mọi lứa tuổi, ở mọi miền đất nước chẳng biết cậu ta là tác giả bài gì – ngoài một số công chúng trẻ tuổi ở thành thị như đã nói.

Thứ hai, tuy một số người có tài về nghệ thuật đã khiến công chúng số đông ghi nhận, thực sự nổi trội, nhưng đời tư lại quá tai tiếng. Họ sống buông thả, ích kỷ, nhiều khi vô lối , nhất là bất chấp đạo lý, những chuẩn mực tình cảm truyền thống để sẵn sàng chay theo dục vọng cá nhân, làm đau khổ chồng hoặc vợ mình. Điều này thì ai cũng biết. Vậy mà vẫn có những tờ báo phỏng vấn họ, để họ nói về hôn nhân gia đình, phán những điều cứ như… thánh. Thật là mỉa mai, trớ trêu, phản cảm khi người sống quá dở, tệ bạc trong đạo vợ chồng, trong ứng xử với cộng đồng lại lên báo răn dạy mọi người về những điều họ đang vi phạm.

Có một vài tờ báo không đến nỗi nào, luôn được coi là loại “mũ cao áo dài”, chưa bao giờ bị chê là có bài vở thuộc loại “lá cải”, đã đặt tôi viết bài giới thiệu chân dung văn nghệ sĩ. Trước khi viết, để khỏi bị “đổ”, tôi liệt kê một danh sách. Khuynh hướng của tôi là nói đến những người có dấu ấn thực sự trong đời sống tinh thần cuả công chúng, lại không có những scandal nghiêm trọng gây mất uy tín. Nhưng người đặt bài đã bỏ đi khá nhiều tên tuổi và yêu cầu thay bằng một số người mới đang “nổi”, mà tôi cho là nếu công bằng thì cần phải chê, phủ nhận họ hơn là nhắc đến, chưa nói đến tôn vinh – nhất lại trên một tờ báo “đứng đắn”, “đàng hoàng” như báo ấy.

Thiết nghĩ, tôn vinh các đối tượng trên báo chí không thể là việc làm tuỳ tiện, chỉ theo sở thích, “gu” riêng cuả những phóng viên , biên tập viên chưa có được thị hiếu sành, cao sang, chưa hiểu biết sâu rộng lĩnh vực mình đảm trách. Các trưởng ban biên tập, rồi phó, chánh tổng biên tập – những người duyệt bài – cần chặt chẽ hơn trong việc “lăng-xê” các đối tượng trên báo chí. Trong khi còn rất nhiều người vừa có tài vừa có tâm, được nhiều công chúng ngưỡng mộ, trân trọng thực sự, có ảnh hưởng cho phong trào chưa được nhắc đến, thì một số báo chí lại dành quá nhiều diện tích để “quảng cáo” cho những đối tượng chưa xứng đáng như đã nói là điều không thể chấp nhận. Liệu có thể coi đây là điều cần uốn nắn trong những kỳ họp giao ban báo chí dành cho các tổng biên tập của cơ quan chức năng, bên cạnh những sai phạm chính trị khác?