Mỹ sẽ làm gì nếu Trung Quốc bác phán quyết của PCA?

Tòa Trọng tài Thường trực của Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (PCA) tuần trước tuyên bố là họ sẽ đưa ra phán quyết về vụ Philippines kiện đường lưỡi bò của Trung Quốc vào ngày 12/7 tới.

Trong suốt mấy tháng nay, Trung Quốc đã cố gắng hết sức để vận động, ép buộc và mua chuộc nếu cần các quốc gia, không những trong vùng mà bên ngoài vùng nữa, lên tiếng ủng hộ lập trường của họ ở Biển Đông. Lập trường này căn bản là không cần một cơ quan quốc tế nào can thiệp vào và mọi tranh chấp phải được giải quyết trên căn bản song phương, qua điều đình. Dĩ nhiên ai cũng biết điều đình song phương giữa ông khổng lồ Trung Quốc và các nước nhỏ láng giềng thì ai có ưu thế hơn.

Ngoài việc mua chuộc, Trung Quốc còn lên gân lên cốt. Ngày 5/7, Trung Quốc tiến hành diễn tập quân sự ở Biển Đông đến ngày 11/7. Cuộc tập trận này của Trung Quốc được coi là một nỗ lực thể hiện bằng hành động lời tuyên bố xấc xược của ông Tập Cận Bình là “không khoan nhượng ở Biển Đông”. Nhưng các nước có liên quan tranh chấp chắc chắn cũng sẽ không khoan nhượng với ông ta. Trong diễn văn đọc tại lễ kỷ niệm 95 năm ngày thành lập Đảng Cộng sản Trung Quốc, tổ chức ở Đại lễ đường Nhân dân hôm 1/7, Chủ tịch Tập Cận Bình tuyên bố không bao giờ “từ bỏ chủ quyền” Biển Đông và Trung Quốc không sợ rắc rối.

Trước đó, ngày 22/6, hãng Kyodo của Nhật cho rằng không loại trừ khả năng Trung Quốc sẽ rút khỏi Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS) và coi đây là hành động trả đũa nếu PCA ra phán quyết ngược với quan điểm của Trung Quốc.

Phán quyết này đang được nóng lòng chờ đợi ở trong vùng và ở ngoài vùng, đặc biệt ở Washington, vốn hy vọng và chờ đợi để xem khẳng định chủ quyền của Trung Quốc bị tòa bác bỏ. Bắc Kinh đã nhiều lần nói họ không công nhận quyền tài phán của Tòa, không tham dự vào các cuộc điều trần mặc dù được mời, và cũng nhiều lần nói là họ sẽ bất chấp những phán quyết của Tòa.

Liệu một phán quyết không tốt cho Trung Quốc có làm hại gì họ? Theo Giáo sư Hugh White của Viện Đại Học Quốc Gia Úc (ANU) thì Mỹ và các bạn bè và đồng minh nghĩ là một phán quyết chính thức của một tòa án được quốc tế công nhận sẽ gia tăng áp lực lên Trung Quốc ngưng việc thúc đẩy khẳng định chủ quyền lãnh thổ và lãnh hải một cách hung hăng như vậy. Washington có vẻ tin là đối diện với một phán quyết có hại cho mình, Bắc Kinh sẽ sau cùng quyết định là thiệt hại ngoại giao cho vị thế của họ ở Đông Nam Á và trên trường thế giới khiến cho họ phải rút lui.

Nhưng những bằng chứng mới nhất cho thấy khác. Cách đây vài tuần, Trung Quốc đã buộc các ngoại trưởng của khối ASEAN vào một vị thế hết sức khó chịu khi phải rút lại một bản tuyên bố chung mà lời lẽ rất gượng nhẹ về Biển Đông là “một vấn đề trong liên hệ và hợp tác giữa ASEAN và Trung Quốc”. Điều đó cho thấy rõ ràng Bắc Kinh không muốn và không cảm thấy cần hạ nhiệt bầu không khí ngoại giao căng thẳng hiện nay.

Chưa hết, tuần trước, Trung Quốc cho phép căng thẳng leo thang với quốc gia quan trọng nhất của ASEAN là Indonesia. Bắc Kinh đã lớn tiếng phản đối trước phản ứng cũng không kém phần cương quyết của Indonesia khi các tàu đánh cá của Trung Quốc đổ vào đánh cá ở vùng mà Indonesia nói là vùng đặc quyền khai thác kinh tế của đảo Natuna, nhưng lại nằm trong cái gọi là đường chín đoạn. Phản ứng của Trung Quốc ngược lại đã gặp lại phản ứng đáng ngạc nhiên mà cũng vô cùng cương quyết từ phía Indonesia. Tổng thống Joko Widodo ra lệnh cho quân đội Indonesia phải điều động thêm lực lượng đến vùng và tổ chức một chuyến đi thị sát ồn ào với các bộ trưởng cao cấp trong chính phủ để nhấn mạnh sự việc là Indonesia coi đó là một chuyện quan trọng. Một lần nữa, không có chỉ dấu gì là các lãnh đạo Trung Quốc cảm thấy áp lực ngoại giao nào cả.

Và điều đó đã khiến thế giới phải đặt một câu hỏi “Chuyện gì sẽ xảy ra nếu Trung Quốc bất chấp phán quyết? Hơn thế, Washington sẽ làm gì? Rõ ràng Washington đang chuẩn bị cho khó khăn. Trong vòng vài tháng nay, Washington đã phản ứng với điều mà họ coi là việc quân sự hóa của Bắc Kinh đang tạo bất ổn trong vùng bằng cách gửi đến một lực lượng mới đáng kể vào vùng. Và tột đỉnh của chiến dịch là khi hai hạm đội hàng không mẫu hạm tập trận ngoài khơi bờ biển Philippines mới đây.

Đây là cuộc diệu võ dương oai lớn nhất của Mỹ kể từ ngày Tổng thống Bill Clinton gửi hai hạm đội hàng không mẫu hạm đến để đối đầu với Trung Quốc trong cuộc Khủng hoảng Đài Loan năm 1996. Nó rõ ràng là để gửi một thông điệp không nhầm lẫn được về quyết tâm của Washington.

Các nhà phân tích đưa ra hai kịch bản. Một kịch bản là Bắc Kinh không làm gì để phản ứng với phán quyết ngoài việc đưa ra những lời bác bỏ hùng hồn. Họ không lùi lại trong những gì họ đã làm trước đây, nhưng không có một hành động tức thời nào hay cố gắng công khai mới để nới rộng ảnh hưởng hay tăng cường vị thế của họ trong các khu vực tranh chấp. Trong hoàn cảnh đó, không có hành vi khiêu khích của Trung Quốc, thật khó có thể thấy Mỹ làm gì được mặc dù lực lượng sẵn sàng.

Trong kịch bản thứ nhì, Trung Quốc quyết định có một phản ứng mạnh mẽ hơn đối với phán quyết từ La Haye. Chẳng hạn như tuyên bố áp đặt vùng nhận diện phòng không trên toàn Biển Đông, như họ đã làm ở Biển Hoa Đông hồi năm 2013. Hay họ có thể bắt đầu xây một đảo nhân tạo nữa và lập một căn cứ nữa trên bãi đá ngầm Scarborough, như họ đã làm trong hai năm nay. Trung Quốc chỉ mới chiếm được bãi cạn này, vốn nằm sâu trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines và còn có thể gọi là cận hải nữa, từ tay Philippines mới từ năm 2012.

Mỹ đã thẳng thắn khuyến cáo Trung Quốc đừng có những bước như vậy và việc điều động quân đội đến rõ ràng là để hỗ trợ cho những khuyến cáo đó. Nó có vẻ là một thông điệp nói là Mỹ sẵn sàng đối diện bằng vũ lực nếu Trung Quốc nới rộng kiểm soát ở Biển Đông. Lối “nói thẳng” đó đã thành công ở Đài Loan cách đây 20 năm. Nhưng lúc đó Trung Quốc không có cách gì để đánh chìm các hàng không mẫu hạm Mỹ. Mọi sự nay khác rồi: bất cứ một đụng độ quân sự nào với Trung Quốc cũng có nguy cơ bùng nổ và có thể gây thiệt hại lớn cho cả hai bên.

Có thể Tổng thống Barack Obama, thận trọng và chủ hòa, sẽ không chấp nhận nguy cơ đó. Nhưng Mỹ sắp có một tân tổng thống vào tháng 11 tới đây và đến tháng 1/2017, người đó sẽ nhậm chức. Cả bà Hillary Clinton lẫn ông Donald Trump đều có chủ trương hiếu chiến hơn ông Obama. Sự việc này sẽ làm cho tình hình khó tiên đoán hơn.

Nếu Trung Quốc coi việc triển khai lực lượng của Mỹ chỉ là một đòn tượng trưng thôi. Và câu hỏi là nếu Bắc Kinh nghĩ là Mỹ thực sự không dám đối đầu với họ, thì liệu họ có thúc đẩy những hành động vô cùng khiêu khích hay không? Washington có thể phải đối diện với hai lựa chọn. Hoặc là đầu hàng, do đó công nhận ảnh hưởng ngày càng gia tăng trong vùng của Trung Quốc và sự suy yếu trong vị thế lãnh đạo của Mỹ đối với vùng, hay là họ tung lực lượng để đối đầu sẵn sàng ứng chiến nếu đụng độ, một cuộc đụng độ rất dễ leo thang thành chiến tranh. Ngược lại liệu Bắc Kinh có dám coi Washington là cọp giấy không? Và chuyện đó phải chờ sau ngày 12/7.