Khống chế chi phí lãi vay được trừ

Doanh nghiệp không đồng tình

Theo Nghị định 20/2017/NĐ-CP về quản lý thuế đối với DN có giao dịch liên kết, tổng chi phí lãi vay phát sinh trong kỳ của người nộp thuế được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) không vượt quá 20% của tổng lợi nhuận thuần từ hoạt động kinh doanh cộng với chi phí lãi vay, chi phí khấu hao trong kỳ của người nộp thuế. Đây là quy định khiến nhiều DN phản ứng từ năm 2017 đến nay. Hiện Bộ Tài chính đang đề xuất nâng mức chi phí lãi vay được trừ lên 30%.

Doanh nghiệp ngoài nhà nước là khu vực có tỷ lệ lãi vay lớn nhất

Lãnh đạo Công ty Deloitte Việt Nam từng đưa ra ý kiến: Nghị định 20 có tác động rất lớn đến các tập đoàn trong nước (cả nhà nước và tư nhân) hoạt động theo mô hình công ty mẹ - con hoặc các DN hoạt động trong lĩnh vực đòi hỏi vốn lớn như bất động sản, điện, than, xi măng… Trên thực tế, với mô hình công ty mẹ - con, việc công ty mẹ chuyên thực hiện chức năng quản lý vốn tập trung đang trở nên phổ biến. Để thực hiện các dự án cần có nguồn vốn lớn, nhưng các công ty thành viên của các tập đoàn trong nước thường không đủ năng lực để vay vốn từ ngân hàng thương mại. Do đó, các tập đoàn, tổng công ty phải huy động vốn tập trung tại công ty mẹ để chuyển vốn cho công ty con, DN thành viên. Việc huy động vốn tập trung thường có lãi suất ưu đãi hơn, giảm chi phí và tăng hiệu quả hoạt động.

Vì thế, nếu khống chế tổng chi phí lãi vay sẽ tạo ra rào cản trong việc cho vay nội bộ trong tập đoàn, tổng công ty cũng như cơ hội đầu tư dài hạn vào các ngành nghề cần vốn lớn, làm phát sinh thêm chi phí do đánh thuế trùng đối với một giao dịch kinh doanh. Như vậy, bên cho vay phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp đối với thu nhập từ lãi tiền vay, trong khi bên đi vay cũng phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp đối với chi phí lãi tiền vay vượt mức khống chế.

Tại tọa đàm “Khấu trừ lãi suất và trốn tránh thuế: Sửa Nghị định 20/2017/NĐ-CP theo hướng nào?” vừa diễn ra, PGS.TS Phạm Thế Anh cho rằng, Nghị định 20 có đối tượng điều chỉnh là các DN có giao dịch liên kết (các công ty có quan hệ họ hàng như bố mẹ, con cái, anh chị em, con cháu trong họ). Nghị định 20 không cản trở việc vay nợ để thực hiện sản xuất kinh doanh, mà chỉ hạn chế việc vay nợ giữa các bên có liên kết nhằm chống hành vi trốn thuế. Một DN chịu sự điều chỉnh của Nghị định 20 phải phụ thuộc vào hai điều kiện là mức độ sử dụng đòn bẩy tài chính (tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu, là tỷ lệ lãi vay/Ebitda) và có giao dịch liên kết hay không.

Theo thống kê, số lượng DN có tỷ lệ lãi vay/Ebitda theo các mức độ khác nhau, ví dụ: Năm 2016, số DN có tỷ lệ lãi vay/Ebitda lớn hơn 20% là 396 DNNN (chiếm 16,5% tổng số DNNN), 673 DN FDI (chiếm 4,9% tổng số DN FDI), 37.956 DN ngoài nhà nước (chiếm 8,2% tổng số DN ngoài nhà nước).

Như vậy, DN ngoài nhà nước có tỷ lệ lãi vay/Ebitda lớn nhất. Tuy nhiên, đây lại là khối doanh nghiệp ít có quan hệ liên kết nhất nên ít chịu sự điều chỉnh của Nghị định 20.

Trong khi đó, tỷ trọng nhóm DN có hệ số nợ/vốn chủ sở hữu lớn hơn 3 và tỷ lệ lãi vay/Ebitda lớn hơn 20% trong khu vực DNNN là lớn nhất, lần lượt là 20,5% và 19,4% trung bình trong giai đoạn 2013-2016. Trong cùng giai đoạn, tỷ trọng DN có tỷ lệ lãi vay/Ebitda lớn hơn 20% chỉ là 5,5% trong khu vực DN FDI và 5,3% trong khu vực DN ngoài nhà nước. DNNN có nhiều hoạt động liên kết nhất thông qua mô hình tập đoàn, tổng công ty. Đây chính là lý do tại sao Nghị định 20 gặp nhiều sự phản đối từ nhóm DNNN.

Thắt chặt tỷ lệ lãi vay là cần thiết?

Khu vực DN FDI có chi phí lãi vay quốc tế/lãi vay trong nước khoảng 1,2 trong giai đoạn 2013-2016. Điều này chứng tỏ khu vực DN FDI chủ yếu vay nợ từ thị trường quốc tế, rất có thể từ các công ty liên kết ở nước ngoài. Trong năm 2016, chỉ có khoảng 4,9% số DN FDI có tỷ lệ lãi vay/Ebitda lớn hơn 20% và chỉ khoảng 3,4% số DN FDI có tỷ lệ lãi vay/Ebitda lớn hơn 30%. Lưu ý rằng, trong số những DN có tỷ lệ lãi vay/Ebitda lớn hơn 20%, không phải DN nào cũng có giao dịch liên kết. Do vậy, số DN FDI chịu sự điều chỉnh của Nghị định 20 rất thấp nên hầu như cũng không có phản ứng kể từ khi Nghị định 20 có hiệu lực.

Trước thực tế đó, PGS.TS Phạm Thế Anh cho rằng, muốn ngăn chặn được hành vi trốn thuế của khu vực DN FDI và cả khu vực DN trong nước hiện nay, Chính phủ không nên nâng mức chi phí lãi vay được trừ khi xác định thu nhập chịu thuế TNDN từ 20% lên 30% như đòi hỏi của một số DN. Ngoài việc hạn chế hành vi trốn tránh thuế, việc hạn chế mức trần chi phí lãi vay được trừ khi tính thu nhập chịu thuế TNDN còn làm tăng khả năng cạnh tranh của các DN trong nước với các DN FDI vốn có lợi thế hơn trong việc tiếp cận nguồn vốn trên thị trường quốc tế hoặc từ các công ty mẹ ở nước ngoài.

Tương tự, theo PGS.TS Phạm Thế Anh, điều đó cũng giúp tăng khả năng cạnh tranh của các DN tư nhân với DNNN vốn có lợi thế hơn về khả năng tiếp cận các nguồn vốn. Rõ ràng, việc những tập đoàn như EVN hay TKV đứng ra vay rồi cho các công ty thành viên vay lại sẽ dễ dàng và hưởng lãi suất ưu đãi hơn rất nhiều so với việc từng công ty thành viên đi vay, tạo ưu thế lớn so với các DN tư nhân trong nước. Do vậy, việc thắt chặt trần chi phí lãi vay được trừ khi tính thu nhập chịu thuế TNDN từ các giao dịch liên kết chính là góp phần làm giảm những lợi thế của DN FDI với DN trong nước, của DNNN với DN tư nhân, tạo sân chơi bình đẳng hơn giữa các loại hình DN.

Chuyên gia VEPR cho rằng, trong tương lai, Bộ Tài chính nên có lộ trình giảm tỷ lệ này xuống thấp hơn nữa và tiến tới loại bỏ hoàn toàn việc khấu trừ chi phí lãi vay giữa các công ty liên kết. Với các khoản vay độc lập, tỷ lệ chi phí lãi vay được trừ khi tính thu nhập chịu thuế TNDN cũng cần được khống chế ở một mức trần nào đó để bảo đảm cấu trúc tài chính lành mạnh của các DN, hệ thống ngân hàng.

Liên quan đến điều này, nhiều nước trên thế giới hiện nay đã đưa ra quy định về vốn mỏng (thin capitalization) dựa trên một tỷ lệ nợ/vốn chủ sở hữu nhất định (phổ biến là 3). Bất kỳ DN nào có hệ số nợ/vốn chủ sở hữu vượt mức quy định thì chi phí lãi phải trả đối với phần vốn vay vượt quá quy định sẽ không được trừ khi tính thuế TNDN.