Cửu vạn miền chân sóng

Đập vào mắt tôi là những núi cá cao ngất mà những ngư phủ đã vất vả khôn cùng để mang về từ lòng biển cả. Trong bóng đêm, cảng cá vang lên tiếng gọi nhau của cánh bạn hàng, tiếng giục của chủ thuyền và những bước chân thoăn thoắt lầm lụi của những người đi gánh cá thuê…

Có thể nói rằng, mỗi ngày từ 23h đêm hôm trước cho đến 10 giờ sáng hôm sau, trên cảng cá Thuận Phước trước đây cũng như trên cảng cá Thọ Quang bây giờ thường xuyên náo nhiệt bởi sự hoạt động bán mua, khiêng vác của mấy nhóm người.

Nhóm thứ nhất có thể kể đến là các nậu cá (Nhóm này được xem là giàu có nhất tại cảng cá). Nậu cá là những người thu mua hải sản trực tiếp từ các chủ tàu (đương nhiên là với giá rất thấp) vì giữa chủ tàu với nậu cá có nhiều ràng buộc với nhau. Đại loại là những nậu cá này sẵn sàng cho chủ tàu vay tiền để mua sắm ngư cụ, nhiên liệu phục vụ cho việc ra khơi đánh bắt hải sản và tiếp đó là một cam kết bất thành văn rằng: Anh vay của tôi để đi biển thì phải bán hải sản cho tôi lúc cập bờ.

Nhóm thứ hai là những người buôn bán nhỏ, những người này vốn liếng không nhiều nhưng họ có thâm niên nhiều năm lăn lộn mưu sinh nơi cảng cá. Những người này mua hải sản từ các nậu hoặc mua trực tiếp từ chủ tàu rồi bán lại cho tiểu thương ở các chợ hoặc là tiểu thương đến từ các địa phương lân cận khác.

Nhóm thứ ba và cũng là nhóm mà tôi muốn đề cập trong bài viết này, đó là những người đi gánh cá thuê. Phải nói rằng, những người đi gánh cá thuê ở cảng cá này là những người nghèo khó, họ đến và dừng chân kiếm sống ở mảnh đất này từ rất nhiều vùng quê khác nhau. Có người quê ở Quảng Ngãi, Quảng Nam, có người quê ở Thừa Thiên Huế, Quảng Trị, Quảng Bình… thậm chí còn có người phiêu dạt đến đây từ Thanh Hóa, Nghệ An…

Dù ở bất cứ nơi đâu, nhưng khi đã đến kiếm sống ở bến cảng này họ đều có chung một hoàn cảnh đó là sự nghèo khó, lam lũ. Ở quê nhà, họ là những người thất nghiệp, không có ruộng vườn. Gia cảnh của họ thì muôn phần túng bấn, vì vậy mà họ phải ly hương…

Công việc nặng nhọc mỗi ngày.

Dạt trôi đến cảng cá Thọ Quang, tất thảy họ đều nhập cuộc mưu sinh chỉ bằng đôi gióng và chiếc đòn gánh với chính sức lao động của mình. 23h mỗi đêm, những người đi gánh cá thuê đều phải có mặt ở cảng cá để kiếm tìm công việc…

Chị Dương Thị Hương (38 tuổi), quê ở Thừa Lưu, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế kể: “Ở quê khó khăn quá, tui phải theo mấy người quen vô đây đi gánh cá thuê, công việc nặng nhọc lắm, từ khuya đêm ni cho tới sáng mai 9-10h cũng chỉ kiếm được vài ba chục ngàn đồng”. Kể đến đây, chị Hương nước mắt ngắn dài, dường như khi nghe tôi hỏi về cuộc sống, về gia đình chị ở quê, vì quá xót xa trước phận số đời mình mà chị nghẹn lời không nói được.

Bà Ngô Thị Nờm ở phường Xuân Hà, quận Thanh Khê, TP Đà Nẵng, là người có thâm niên lăn lộn kiếm sống nơi trên bến dưới thuyền này. Bà Nờm kể, bà đã theo những người quen đến gánh cá thuê cho những người buôn cá trên đất Đà Nẵng này từ khi còn rất trẻ. Hơn 20 năm qua, nghề gánh cá thuê với biết bao vui buồn…

Tìm việc.

Ngày trước khi cảng cá còn ở bên Thuận Phước, những người gánh thuê như bà dễ kiếm ăn hơn, nhiều việc làm hơn vì thuyền ghe và người buôn nhiều và tấp nập. Bây giờ qua đây (Thọ Quang) ghe thuyền vô ra cũng giảm, người mua kẻ bán cũng vơi dần, trong khi đó người tứ xứ tập trung về đây để khiêng vác, gánh gồng mỗi lúc một nhiều thêm. Đông người làm thì phải chia việc, mà việc ít thì thu nhập cũng ít theo…

Bà Nguyễn Thị Túc (50 tuổi), nhà ở tổ 28, phường Thuận Phước, quận Hải Châu, TP Đà Nẵng cũng là người sống bằng nghề gánh cá thuê từ năm 1996. Mọi vui buồn, no đói của gia đình đều gắn với những gánh cá trên đôi vai bà. Khi có nhiều việc làm thì gia đình có cái ăn, cái mặc, khi ít việc thì phải chịu cảnh túng quẫn, cơ hàn…

Lót dạ để chờ người thuê gánh cá.

Bà Đặng Thị Hát (45 tuổi), quê ở xã Bình Định, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam cùng với hơn chục người đồng hương, do cuộc sống khó nghèo đã dắt díu nhau tìm đến cảng cá này để mưu sinh độ nhật. Họ thuê chung một nhà trọ với giá 10.000 đồng/người/ngày. Nói là nhà trọ cho ra vẻ như thế, chứ thực ra đấy chỉ là nơi đặt manh chiếu nhỏ để ngả lưng chờ việc mà thôi…

Bà Hát kể: “Lúc nào có thuyền vào bán cá là chị em lại í ới gọi nhau xuống bến. Từ nhiều năm qua, ở cảng cá này, các chủ hàng đã có chung một quy ước: Những người gánh cá thuê phải tự mình tranh giành công việc, và cứ thế, mỗi gánh cá từ thuyền lên bãi dù xa hay gần, cũng chỉ được chủ hàng trả một mức tiền công cố định là 5.000 đồng/gánh. Người nào siêng năng nhất, có nhiều chủ hàng gọi gánh nhất ở cảng cá mỗi tháng cũng chỉ thu nhập được chừng trên dưới 1 triệu đồng”.

Với khoản tiền công ít ỏi đó, phải chắt bóp dè xẻn lắm mỗi tháng mới dư được vài trăm ngàn đồng gửi về quê nuôi con ăn học và lo liệu việc nhà. Nhiều khi biển chẳng chiều lòng người, mấy ngày liền sóng to, gió cả, thuyền ghe không vào ra bến đỗ là cũng theo đó mà những người đi gánh cá thuê phải chịu cảnh thiếu ăn. Có những lúc thuyền cá vào thì ít mà người làm thuê lại nhiều nên sinh ra cảnh tranh giành, chửi bới lẫn nhau, mỗi năm cũng đôi ba vụ vì giành mối gánh thuê đã gây ra tình trạng mất an ninh trật tự tại cảng. Nhiều người phải bỏ nghề vì bị đồng nghiệp đánh đập, tranh giành mối hàng.

Liên tục nhiều giờ phải ngâm mình dưới nước đen ô nhiễm.

Vừa cầm gói xôi trên tay để ăn vội giữa giờ làm, bà Nguyễn Thị Hạnh (56 tuổi), trú phường Thanh Khê Tây, quận Thanh Khê (Đà Nẵng) kể: “Thực cực chẳng đã chị em ở đây mới xâu xé nhau tranh giành mối lái, chứ ai mà chẳng biết những người hành nghề cửu vạn ở cái cảng cá này là những người thậm khổ. Có chị như chị Muôn, quê ở Phú Lộc (Thừa Thiên Huế), con đau ốm hai đứa một lúc mà chẳng về thăm con được. Khi có việc làm thì cắn răng để kiếm sống, khi nghỉ là chị ấy cứ nằm rấm rứt khóc mãi… thương con đến đứt ruột nhưng cũng đành chịu chứ biết làm sao trong cảnh túng nghèo này…”.

Chị Phương, một cửu vạn có nhiều năm kiếm sống ở cảng cá Thọ Quang góp chuyện: “Nghề này vất vả lắm, cứ quần quật khiêng vác thế chứ thu nhập hàng tháng chẳng đáng là bao nhiêu. Mỗi khi ngơi việc là chị em nằm lăn ra ngủ quên cả trời đất luôn”.

Môi trường làm việc thì quá ô nhiễm, vì lẽ đó mà hầu hết chị em đều mắc bệnh phụ khoa. Thế nhưng, vì phải tất bật mưu sinh nên chị em cửu vạn ở cảng cá này chẳng mấy ai để tâm đến việc chữa bệnh mà thông thường là đến lúc nào đó bệnh tình nghiêm trọng mới tìm đến cơ sở y tế để nhờ can thiệp. Có chị, giờ con cái đã trưởng thành, có thể chăm sóc mẹ, nhưng do đã quen với công việc làm ở đây nên cũng không nghỉ ngơi được mà chỉ làm ít việc lại so với trước đây thôi…”.

Anh Quang, anh Chín là những người có thâm niên bảo vệ ở cảng cá Thuận Phước trước kia và Thọ Quang bây giờ, biết tôi đang tìm hiểu về những người đi gánh cá thuê cũng dừng đôi phút tuần tra để góp chuyện.

Các anh nói rằng: Trước đây cảng còn ở bên Thuận Phước thì đội quân gánh thuê này đông hơn, bây giờ chuyển về bến mới chỉ còn lại độ trên dưới 200 người. Đó là những phận đời nghiệt ngã, mỗi người đều có một hoàn cảnh hết sức thương tâm… người thì chồng ốm đau liên miên, người thì chồng chết sớm phải dặm trường làm lụng nuôi con đang tuổi ăn tuổi lớn…

Quanh năm suốt tháng, bất kể mùa đông giá rét hay mùa hè nắng cháy da, họ đều phải tất tả ngược xuôi bám lấy bến cảng nồng sặc mùi tanh cá này để kiếm sống. Để có việc làm, họ thường xuyên phải ngâm mình dưới nước đôi khi gặp những cần xé cá nặng đến gần cả tạ, một người gánh đến oằn vai mà vẫn không nổi là họ phải nhờ thêm người cùng gánh, rồi cùng chia tiền công mỗi người được khoảng trên dưới 10.000 đồng… Có người bám víu ở đây cho đến khi sức cùng lực kiệt, rồi con cái họ lại tiếp bước theo nghề. Và cứ thế, cuộc sống khó khăn, thiếu thốn như một vòng quay nghiệt ngã cứ từng ngày gieo lên những thân phận bần cùng…

Bình minh lên, khi những gánh cá trĩu nặng được các chủ buôn mang về khắp mọi miền quê để phục vụ mọi người, cảng cá vốn dĩ ồn ào dần tan vào vắng lặng. Những người đi gánh cá thuê lại rảo bước quanh bến cảng để nhặt nhạnh những con cá nhỏ còn rơi rớt lại, những con cá đã ươn mềm mà các chủ hàng vứt lại vì biết sẽ khó bán cho người tiêu dùng. Họ gói ghém những thứ thừa phẩm ấy một cách cẩn thận trong từng chiếc túi ni lông để mang về chỗ trọ làm thức ăn cho những bữa cơm đạm bạc…

Tôi rời cảng cá Thọ Quang khi mặt trời đã lên quá nửa hàng cây ven đường xuôi ra cửa biển, trở về nơi phố thị sầm uất mà lòng vẫn nặng trĩu những nỗi niềm. Mong sao đến một ngày không xa nữa, những người đi gánh cá thuê sẽ được tập hợp lại thành một tổ chức lao động phổ thông có người đứng đầu nhận việc, rồi phân chia theo từng tổ nhóm để công việc được đều đặn và tươm tất hơn.

Mong sao ở nơi kiếm sống của những con người lầm than ấy thôi không còn những lời nhiếc móc, mắng chửi, không còn cảnh vì giành giật nhau một gánh cá mà phải đánh đập nhau, rượt đuổi nhau đến cạn kiệt tình người.

Mong chính quyền các cấp ở địa phương của những người dân thương khó này quan tâm nhiều hơn đến họ trong vấn đề tạo dựng công ăn việc làm; phát triển quỹ vốn vay xóa đói giảm nghèo để đời sống họ, gia đình họ ngày một ổn định hơn…