Bùng nổ dầu mỏ ở châu Phi: Thịnh vượng hay bẫy nợ?

Một số chính phủ đang sử dụng lợi ích ngày càng tăng đối với các nguồn tài nguyên dầu khí chưa được khai thác của họ để thúc đẩy vị thế trong các dự án phát triển mới và mang lại doanh thu mới để thúc đẩy nền kinh tế quốc gia của họ. Nhưng một báo cáo mới cho thấy điều này có thể không đúng với tất cả các quốc gia có thu nhập thấp, với một số dự án nhiên liệu hóa thạch theo đuổi phần lớn là để trả nợ.

Nhiều công ty dầu khí đang theo đuổi hoạt động ở các khu vực dầu mỏ mới với hy vọng phát triển các dự án dầu khí carbon thấp ở các khu vực chưa được khai thác trên thế giới để giúp họ tiếp tục bơm dầu thô trong quá trình chuyển đổi xanh. Điều này đã khiến các công ty dầu mỏ lớn trên thế giới chuyển sang các quốc gia có thu nhập thấp ở các khu vực như châu Phi và Ca-ri-bê để phát triển các dự án mới, với nhiều quốc gia trong số này chào đón tiềm năng có được doanh thu khổng lồ từ tài nguyên thiên nhiên của họ.

Ở châu Phi, các cường quốc dầu mỏ chưa từng được biết đến trước đây như Ghana và Namibia đang kỳ vọng chứng kiến ​​sự bùng nổ dầu mỏ lớn trong thập kỷ tới, nhờ một số dự án thăm dò thành công trong những năm gần đây. Và, không giống như nhiều quốc gia tiền nhiệm bị bóc lột vì sự giàu có về dầu mỏ, chính phủ của các quốc gia này muốn miếng bánh của họ. Chính phủ Namibia muốn đảm bảo rằng họ nhận được một phần hợp lý trong tất cả các giấy phép khai thác dầu mới, để mang lại doanh thu dài hạn nhằm thúc đẩy nền kinh tế quốc gia và bồi thường cho các cộng đồng bị ảnh hưởng bởi sự phát triển. Cách tiếp cận này cũng đang được Guyana, quốc gia sẵn sàng trở thành nhà khai thác dầu ngoài khơi lớn thứ tư thế giới, áp dụng.

Nhưng đây không phải là trường hợp của tất cả các quốc gia có thu nhập thấp đang phát triển các nguồn năng lượng của họ, theo một phân tích mới của các nhà vận động môi trường.

Báo cáo cho thấy rằng, các nước giàu hơn và những người cho vay tư nhân có thể đang buộc các nước mắc nợ nặng nề phải phụ thuộc nhiều hơn vào nhiên liệu hóa thạch để trả nợ. Một số quốc gia có thu nhập thấp đang tiếp tục đầu tư vào các dự án dầu khí để trả nợ, chủ yếu là các khoản vay từ các quốc gia giàu có hơn. Nhóm chiến dịch Debt Justice hiện đang kêu gọi các chủ nợ hủy bỏ bất kỳ khoản nợ nào liên quan đến sự phụ thuộc vào các dự án nhiên liệu hóa thạch.

Tess Woolfenden, người phụ trách chính sách cấp cao tại Debt Justice giải thích: "Mức nợ cao là rào cản lớn đối với việc loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch đối với nhiều quốc gia phía nam toàn cầu". Bà nói thêm: "Nhiều quốc gia đang mắc kẹt trong việc khai thác nhiên liệu hóa thạch để tạo doanh thu trả nợ, đồng thời, các dự án nhiên liệu hóa thạch thường không tạo ra doanh thu như mong đợi và có thể khiến các quốc gia mắc nợ nhiều hơn so với khi bắt đầu. Cái bẫy độc hại này phải kết thúc".

Báo cáo cho thấy nợ từ các quốc gia phía Nam bán cầu đã tăng 150% kể từ năm 2011, với 54 quốc gia đang phải đối mặt với khủng hoảng nợ. Điều này đã hạn chế số tiền mà các quốc gia này có thể đầu tư vào việc giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu hoặc phát triển các dự án năng lượng xanh. Vào năm 2020, tại Suriname, chính phủ buộc phải đồng ý với một thỏa thuận cung cấp cho các chủ nợ quyền đối với gần 30% doanh thu từ dầu mỏ của đất nước cho đến năm 2050, sau khi nước này vỡ nợ. Và đây là quốc gia đang được coi là ví dụ điển hình của làn sóng phát triển dầu khí mới, nơi nhiều người cho rằng người dân đang được hưởng lợi từ doanh thu của dự án.

Sharda Ganga, giám đốc của nhóm xã hội Surinam Projekta, cho hay: "Vì nợ của chúng tôi ngày càng tăng không bền vững, nó chi phối tất cả các quyết định chính sách và tác động đến cuộc sống của người dân chúng tôi theo mọi cách có thể. Vì vậy, kiếm tiền càng nhanh càng tốt để trả nợ cho chủ nợ là ưu tiên số một. Điều đó có nghĩa là không còn chỗ cho sự kiên nhẫn và những thứ phiền phức như tính bền vững hoặc công bằng khí hậu. Thực tế đây là hình thức chủ nghĩa thực dân mới - chúng ta đã đánh đổi một người cai trị để lấy sự cai trị của các chủ nợ, những người về cơ bản đã sở hữu những gì là của chúng ta. Sự khác biệt là lần này chúng tôi đã tự mình ký thỏa thuận".

Báo cáo cũng nhấn mạnh việc Ngân hàng Thế giới và IMF đã đánh giá quá cao lợi ích doanh thu dự kiến ​​của các dự án nhiên liệu hóa thạch đối với các quốc gia chủ nhà, với sự tăng trưởng sau các khám phá dầu mỏ đã kém hiệu quả một cách có hệ thống so với dự đoán của IMF.

Debt Justice tin rằng cùng với việc xóa nợ liên quan đến các dự án dầu khí, các tổ chức tài chính lớn trên thế giới nên đảm bảo tài chính phù hợp với kịch bản nóng lên 1,5 độ và không liên quan đến việc phát triển nhiên liệu hóa thạch. Cho đến khi các tổ chức tài chính lớn và các quốc gia giàu có hơn thừa nhận vai trò của họ trong việc kéo dài sự phụ thuộc của miền nam bán cầu vào nhiên liệu hóa thạch và làm điều gì đó để giải quyết vấn đề đó, chúng ta không thể mong đợi đạt được quá trình chuyển đổi xanh toàn cầu.