Afghanistan: dầu, tiền hay quyền lực

Tình hình chiến sự, bất ổn ở Afghanistan những ngày qua cũng như cuộc chiến ở đây suốt hàng chục năm nay thu hút sự quan tâm của cả thế giới. Từ lâu, dư luận thế giới đã biết rõ rằng tài nguyên giàu có, trữ lượng lớn dầu lửa chính là những mục tiêu đằng sau các cuộc chiến giữa các cường quốc đã đổ hàng tỷ đô-la vào đất nước này, cũng như nội chiến khốc liệt đang tàn phá đất nước Afghanistan.

Tuy nhiên, đi sâu vào tìm hiểu thì các số liệu về tài nguyên, trữ lượng hydrocarbon của Afghanistan rất ít ỏi, hầu như không có gì. Cục khảo sát địa chất Hoa Kỳ (USGS) đưa ra vài số liệu về tài nguyên dầu mỏ chưa được khám phá với 1,6 tỷ thùng dầu và 15,6 nghìn tỷ feet khối khí đốt tự nhiên. Worldometers thì có số liệu về 1,75 nghìn tỷ feet khối (Tcf) trữ lượng khí đốt đã được chứng minh tính đến năm 2017 của Afghanistan.

Để cung cấp thêm thông tin về một miền đất chưa được khám phá, Petrotimes giới thiệu nghiên cứu của thạc sĩ khoa học Ahmad Tamim Mehrad với chủ đề “Đánh giá tài nguyên dầu khí của miền bắc Afghanistan và tác động đến an ninh năng lượng trong nước” tại Hội nghị khoa học Viện Vật Lý Quốc tế tổ chức năm 2020 và ý kiến đánh giá của giới quan sát. Chắc chắn những gì có được chỉ là một góc nhỏ của bức tranh lớn, song có thể hé lộ chút ít về viễn cảnh tương lai khó đoán bắt vào thời điểm này ở Afghanistan.

Afghanistan nằm dọc theo hành lang năng lượng của Trung và Tây Nam Á với nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào, bao gồm trữ lượng hydrocacbon phong phú. Sự hiện diện của các nguồn dự trữ hydrocacbon là liều thuốc chữa bách bệnh cho Afghanistan và việc phát triển các nguồn tài nguyên này có thể giúp quốc gia nghèo nhất ở châu Á giải quyết một phần các vấn đề kinh tế, tạo cơ hội làm việc và thực hiện các bước quan trọng để đạt được sự ổn định. Các nguồn tài nguyên dầu khí ở Afghanistan đã được biết đến từ lâu, nhưng chúng được khai thác với số lượng hạn chế bởi chính phủ và một số lãnh chúa có ảnh hưởng. Hầu hết các nguồn tài nguyên dầu khí của Afghanistan đều nằm ở phía bắc của đất nước trong Amu Darya và các lưu vực Afghanistan-Tajik, và người ta tin rằng các lưu vực này là sự tiếp nối của các mỏ dầu và khí đốt lớn ở Trung Á, nằm ở Turkmenistan, Uzbekistan và Iran.

Theo các thỏa thuận liên chính phủ được ký kết giữa Chính phủ Afghanistan và Liên Xô, từ nửa cuối năm 1958, các cuộc khảo sát địa hình và địa vật lý đã được tiến hành trên lãnh thổ phía bắc Afghanistan để nghiên cứu cấu trúc địa chất của khu vực này và tiến hành khoan thăm dò cho dầu khí. Kết quả là, từ năm 1960-1983, một số mỏ dầu và khí đốt đã được phát hiện ở các tỉnh phía bắc Sheberghan, Sar-e-Pul và Faryab.

Trước khi quân đội Liên Xô rút lui vào năm 1989, khoảng 80% khí đốt tự nhiên được sản xuất tại các mỏ khí đốt Shebergan, được xuất khẩu sang Liên Xô, hỗ trợ các hoạt động của nhà máy phân bón miền Bắc, nhà máy nhiệt điện 36.000 kW và dệt may, nhà máy ở Mazar-e-Sharif. Năm 2005, bằng cách sử dụng một loạt các biểu đồ cũ của Liên Xô, dữ liệu có sẵn và kỹ thuật hiện đại, Cục Khảo sát địa chất Mỹ (USGS) đã tiến hành một cuộc khảo sát khoa học toàn diện để xác định khoáng sản ở Afghanistan. Cuộc khảo sát cho thấy hai lưu vực phía bắc Amu-Darya và Afghanistan-Tajik có thể chứa 1,6 tỷ thùng dầu và 15,6 nghìn tỷ feet khối khí đốt tự nhiên. Năm 2011, Bộ Mỏ và Dầu mỏ Afghanistan ước tính rằng miền bắc Afghanistan có khoảng 1,95 tỷ thùng dầu thô có thể thu hồi chưa được phát hiện và 16,2 nghìn tỷ feet khối trữ lượng khí đốt tự nhiên đã được phát hiện.

Sự phát triển của Afghanistan đã bị ảnh hưởng bởi nhiều thập kỷ bất ổn chính trị và xung đột. Tăng trưởng kinh tế của đất nước, vốn là 9,3% từ năm 2003 đến năm 2014, đã giảm xuống còn 2,9% vào năm 2019.

Nền kinh tế Afghanistan chủ yếu bị ảnh hưởng bởi sự rút lui của các lực lượng quốc tế, vì sự trợ giúp và các hoạt động liên quan đến sự tham gia của họ đã hỗ trợ cho thời kỳ mở rộng kinh tế. Việc cắt giảm viện trợ, cùng với nạn tham nhũng lan rộng, đã tạo ra một lỗ hổng trong nền kinh tế Afghanistan và một thảm họa chung cho đất nước.

Tình trạng năng lượng của Afghanistan.

Năng lượng của Afghanistan bao gồm cả năng lượng tái tạo (thủy điện, năng lượng mặt trời, gió) và không tái tạo (khí đốt tự nhiên, dầu mỏ, than đá, gỗ, than củi). Vào năm 2019, gỗ chiếm gần một nửa (44%) mức tiêu thụ năng lượng của Afghanistan, trong khi dầu và khí đốt chiếm gần như (8%) và (17%) trong giỏ tiêu thụ năng lượng của Afghanistan. Dầu được sử dụng rộng rãi trong lĩnh vực giao thông vận tải và sản xuất điện, trong khi khí đốt cho các mục đích sưởi ấm và nấu nướng. Trong hai thập kỷ qua, mức tiêu thụ năng lượng của Afghanistan đã tăng lên rất nhiều, chủ yếu là do sự gia tăng dân số và thay đổi mô hình cuộc sống.

Bảng 1. Khối lượng trung bình ước tính của dầu thông thường chưa được phát hiện, có thể phục hồi về mặt kỹ thuật và tài nguyên khí đốt ở lưu vực Afghanistan-Tajik.

Dầu thô 996 triệu thùng

Khí tự nhiên 7 072 tỷ feet khối

Khí tự nhiên liên kết và hòa tan 225 tỷ feet khối

Khí tự nhiên không đồng hành 8 847 tỷ feet khối

Khí thiên nhiên lỏng 85 triệu thùng

Khí thiên nhiên lỏng tích tụ trong dầu 4 triệu thùng

Tổng lượng chất lỏng trong khí không đồng hành tích lũy 81 triệu thùng

Sản xuất, tiêu thụ và nhập khẩu dầu và khí đốt của Afghanistan

Mức tiêu thụ dầu và khí đốt của Afghanistan đã tăng đều đặn trong hai thập kỷ qua và dự kiến ​​sẽ có xu hướng tương tự trong tương lai. Nước này là nước nhập khẩu ròng dầu và khí đốt, vì nó chỉ sản xuất 5% tổng nhu cầu trong nước. Kể từ năm 2017, sản lượng khí đốt tự nhiên và dầu thô đã giảm đáng kể do sự bất ổn của đất nước và tranh chấp với các công ty ký hợp đồng, trong khi nhập khẩu đã tăng lên.

Afghanistan cần gần 4,5 triệu tấn dầu và 656 nghìn tấn khí đốt tự nhiên hàng năm, phần lớn được nhập khẩu từ Nga, Iran và các nước Trung Á. Nhập khẩu dầu, khí đốt và điện tiêu tốn khoảng 1,85 đến 2,5 tỷ đô la cho Afghanistan hàng năm, chiếm khoảng 20-25% tổng nhập khẩu của đất nước. Năm 2019, nhập khẩu của Afghanistan đạt 7,4 tỷ đô la, trong đó xăng dầu và điện chia sẻ 24% tổng nhập khẩu.

Các nguồn tài nguyên dầu khí ở Amu Darya và Afghanistan-Tajik có thể đáp ứng đủ nhu cầu trong nước của Afghanistan. Tuy nhiên, các bể tài nguyên chưa phát triển và trình độ sản xuất bị hạn chế do các vấn đề khác nhau, chẳng hạn như mất an ninh, cơ sở hạ tầng cũ nát và tham nhũng. Mặc dù chính phủ Afghanistan đã cố gắng khai thác các nguồn lực này bằng cách thu hút các nhà đầu tư quốc tế và các công ty tư nhân nội bộ, nhưng nó không đạt được kết quả mong muốn chủ yếu do thiếu kinh nghiệm quản lý các dự án lớn và bất ổn an ninh.

Trữ lượng khoáng sản của Afghanistan được ước tính trị giá tới 3 nghìn tỷ đô la, với một lượng lớn vàng và kim loại công nghiệp. Có lẽ, quan trọng nhất đối với tương lai của đất nước là những mỏ lithium khổng lồ, một nguyên liệu quan trọng để sản xuất pin điện. Nhưng việc khai thác những nguồn tài nguyên đó và bán chúng ra thế giới rất khó khăn.

Để có thể đảm bảo an ninh cho bất kỳ dự án lớn tiềm năng nào, bất kỳ Chính phủ nào của Afghanistan cũng cần kế hoạch thu hút các nhà đầu tư quốc tế quy mô lớn đầu tư vào cơ sở hạ tầng và nâng cao năng lực, từ đó khai thác rộng rãi nguồn tài nguyên hydrocacbon dự trữ của mình.