Thủy sản, hải sản: Tươi nhưng không sạch

Dư lượng kháng sinh vượt ngưỡng

Theo số liệu thống kê của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, trong gần 2 năm 2014-2015, 32 nghìn tấn thủy sản của Việt Nam xuất khẩu sang các nước bị trả về với lý do dư lượng kháng sinh vượt mức cho phép.

Cụ thể trong 9 tháng của khoảng thời gian trên, đã có gần 550 lô hàng thủy sản của 110 doanh nghiệp xuất khẩu bị 38 nước trên thế giới trả về. Trung bình mỗi doanh nghiệp có 5 lô hàng không bảo đảm chất lượng. Còn có doanh nghiệp có tới 70 lô hàng không đạt tiêu chuẩn cũng buộc phải lên đường “hồi hương”.

Chăn nuôi thủy sản tại Nam Định

Nguyên nhân được các nước nhập khẩu phân tích rất rõ, như Nhật Bản với 27 lô nhập khẩu của Việt Nam, sau khi kiểm nghiệm đã phát hiện kháng sinh nhiễm trong thủy - hải sản ở mức tăng khoảng 1,3 lần so với thời gian trước đó. Số lô hàng bị cảnh báo các chỉ tiêu hóa chất kháng sinh cấm tăng nhiều nhất gần 4 lần.

Còn tại châu Âu, 27 lô hàng thủy sản nhập khẩu của Việt Nam cũng bị cảnh báo nhiễm hóa chất kháng sinh trong 9 tháng của đầu năm 2015, tăng 1,28 lần so với cả năm 2014.

Các nước châu Âu đã phải cảnh báo bằng cách gửi văn bản tới Cục Quản lý chất lượng Nông lâm sản và Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn bên cạnh chỉ “đích danh” 24 doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản của Việt Nam có lô hàng bị phát hiện vi phạm về dư lượng chất kháng sinh, còn cảnh báo nếu tiếp tục xuất sang châu Âu những sản phẩm không bảo đảm chất lượng như vậy thì châu Âu sẽ áp dụng các biện pháp bổ sung để bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng châu Âu.

Thực ra, việc bị trả lại hàng thủy - hải sản hằng năm đều xảy ra, tuy nhiên chỉ với số lượng ít. Thế nhưng như đã nói, trong năm 2014 và 9 tháng của đầu năm 2015, số hàng bị trả lại này tăng nghiêm trọng nên Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam cho rằng, cần phải quản lý chặt chẽ chăn nuôi thủy - hải sản để không những phát triển ngành chăn nuôi chiếm tỷ trọng lớn trong ngành kinh tế nông nghiệp này mà quan trọng là còn bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng.

Bởi hiện nay Nhật Bản bắt đầu đã thực hiện tăng mức cảnh báo và kiểm soát kháng sinh lên gấp 10 lần thị trường châu Âu, một thị trường tưởng rằng đã được coi là khó tính nhất, nghĩa là Việt Nam cần phải siết chặt hơn việc lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi. Nếu không sẽ mất đi thị trường rất lớn là Nhật Bản.

Có ý kiến cho rằng, đối với những thủy - hải sản bị trả về từ Nhật Bản, châu Âu hoặc là có thể tiêu thụ trong nước, hoặc xuất tiếp sang những nước có hàng rào kỹ thuật thấp hơn như khu vực châu Phi, Trung Đông. Với những sản phẩm do đóng sai quy cách mà bị trả về có thể biến quan điểm này thành hiện thực.

Song với những thủy - hải sản không bảo đảm chất lượng thì việc tái xuất sang nước thứ ba hoặc tiếp tục phân phối cho thị trường trong nước đến tay người tiêu dùng là điều khó chấp nhận. Ngay cả trong trường hợp thủy - hải sản đó đáp ứng các chỉ tiêu trong nước. Bởi con người dù ở địa lý nào thì giá trị cũng như nhau.

Chỉ có thể vẫn là hàng xuất khẩu bị trả về, sử dụng để sản xuất thức ăn chăn nuôi nếu các chỉ số ở mức cho phép, nhưng không được cho gia súc, gia cầm ăn trực tiếp mà phải qua chế biến theo đúng nguyên tắc của ngành chăn nuôi.

Hậu quả khôn lường

Có một thực tế, chính các hộ nuôi tôm không bao giờ ăn tôm do mình nuôi. Thậm chí, người thân của họ hỏi mua để về chế biến cho bữa ăn hằng ngày, họ còn khuyên chân thành: “Thôi, đừng ăn tôm này”. Và điều đáng nói là không ít hộ nuôi tôm đó toàn mang thủy - hải sản của mình ra chợ bán sỉ và lẻ cho người dân và các đối mối mang đi các tỉnh!?

Không phủ nhận điều này, ông Đào Văn Trí, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu nuôi trồng thủy sản III (Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn) khẳng định với báo giới, rất lo ngại về tình trạng lạm dụng kháng sinh trong chăn nuôi.

Ông cho rằng, ở Việt Nam tồn tại một thói quen hoàn toàn thiếu cơ sở khoa học là truyền miệng kinh nghiệm giữa người nuôi trồng thủy - sản này với người nuôi trồng kia mà không theo quy định đã được xây dựng của các bộ, ngành quản lý. Như kháng sinh, họ sử dụng để xử lý vi khuẩn trong nước ao đầm, trị bệnh cho tôm để không mắc dịch nhưng với số lượng gần như là… vô tội vạ.

Ông Đào Văn Trí chia sẻ với báo chí: “Công nghệ một số nước cho phép sử dụng hóa chất và kháng sinh trong nuôi trồng thủy sản, nhưng phải giới hạn theo liều lượng, hàm lượng cho phép. Nhưng đa phần người nuôi tôm và thủy sản đều dùng vượt ngưỡng cho phép. Điều này khiến dư lượng kháng sinh, hóa chất còn lại trong thủy sản, đặc biệt là tôm ở mức cao vì không thể đào thải hết”.

Theo ông Trí, một nguyên nhân nữa cũng khiến thủy - hải sản tồn dư kháng sinh cao là do thu hoạch không đúng quy trình. Sau khi sử dụng kháng sinh 15 ngày, tôm và các hải sản khác mới đào thải hết kháng sinh khi đó mới được thu hoạch.

Thế nhưng nhiều hộ đã thu hoạch sớm mang bán để kiếm lợi. Cùng với đó là ô nhiễm môi trường do việc sử dụng kháng sinh quá liều xử lý nguồn nước dẫn đến các vi sinh vật thích nghi và kháng kháng sinh, làm cho tôm bị bệnh dùng kháng sinh không tác dụng phải tăng liều, khiến tồn dư kháng sinh tăng cao.

Dư lượng kháng sinh ở thủy - hải sản cao sẽ có hậu quả gì? Theo GS.TS Nguyễn Duy Thịnh - Viện Công nghệ sinh học và thực phẩm, ĐH Bách Khoa Hà Nội, khi ăn thực phẩm có chứa kháng sinh, dù ở mức thấp so với liều dùng để trị bệnh thế nhưng ăn nhiều lần thì sẽ tạo ra một môi trường kháng sinh trong cơ thể người.

Vi khuẩn gây bệnh nằm chờ trong cơ thể (chưa gây bệnh được do số lượng vi khuẩn còn ít) sống trong môi trường kháng sinh đó, vô hình trung sẽ quen dần và thích ứng, thậm chí có thể chống lại kháng sinh để phát triển và gây bệnh.

Khi con người mắc bệnh do chính vi khuẩn gây nên, uống kháng sinh để diệt vi khuẩn (cách điều trị duy nhất hiện nay) thì không có tác dụng do vi khuẩn đã quen với môi trường kháng sinh như đã nói. Trong trường hợp như vậy nếu chưa có kháng sinh thế hệ mới, hàm lượng cao thì kết cục tất yếu mà con người phải chịu là… tử vong.

Hệ lụy này thực ra cả ngành nông nghiệp và y tế đã cảnh báo nhưng các hộ nuôi trồng thủy sản và cả chăn nuôi gia súc… đều lờ đi như thể không nghe, nhìn thấy. Họ chỉ biết đặt lợi ích cá nhân mình lên trên hết, hơn cả tính mạng của đồng loại.