Các doanh nghiệp nước ngoài lũng đoạn thị trường cà phê

Áp đáo tại vườn

Vùng chuyên canh cà phê rộng hơn nửa triệu hécta không phải tự nhiên mà có. Nhà nước và nông dân đã đầu tư hàng chục nghìn tỉ đồng xây dựng hạ tầng giao thông, thủy lợi, nghiên cứu khoa học và bao nhiêu công sức mở mang khai phá… Thế nhưng, vùng nguyên liệu này lại đang được “mở cửa”, “rải thảm” cho các DN có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) thi nhau trèo hái mỗi ngày và tọa hưởng kỳ thành.

Các DN FDI ở Tây Nguyên mọc lên như nấm sau mưa, ngày càng đông đảo, lớn mạnh và lũng đoạn, chi phối thị trường. Trong khi đó, nhiều DN trong nước đang lao đao, thậm chí phá sản, đóng cửa nhà xưởng hàng loạt do thiếu nguyên liệu chế biến, xuất khẩu. Theo Hiệp hội Cà phê – Ca cao Việt Nam (Vicofa), chỉ sau vài năm xuất hiện, các DN FDI đã chiếm lĩnh 50% tổng sản lượng cà phê của Việt Nam, tương đương 600.000 tấn mỗi năm.

Một giám đốc DN xuất nhập khẩu cà phê ở Đắk Lắk khẳng định: “DN Việt Nam thua trên sân nhà chủ yếu do thiếu vốn. Các DN Việt Nam phải chịu lãi suất cao so với lãi suất mà DN nước ngoài được vay”. Theo các chuyên gia, việc các DN nước ngoài tổ chức mạng lưới thu gom cà phê trực tiếp là vi phạm Nghị định 23 năm 2007 của Chính phủ, nhưng các cơ quan chức năng không thể xử lý. Trong khi các DN địa phương được thành lập để trồng cà phê trên nhiều vùng đất hoang thuộc khu vực Tây Nguyên đã đầu tư vốn xây dựng công trình giao thông, thủy lợi, trường học, trạm y tế, mở mang cho Tây Nguyên. Vậy mà giờ đây, các DN Việt Nam đang phải chật vật cạnh tranh với DN nước ngoài để thu mua cà phê ngay trên vùng nguyên liệu do mình đầu tư. Dù trực tiếp hay gián tiếp, đây cũng là tổn thất đối với nhà nước và các DN Việt Nam.

Chủ tịch Vicofa – ông Lương Văn Tự nhận xét: “Về nguyên tắc, các DN nước ngoài không bỏ vốn đầu tư mà vẫn được thu mua, hưởng lợi trên vùng nguyên liệu là không hợp lý. Các cụ ta có câu” thằng còng làm cho thằng ngay ăn” quá đúng trong trường hợp này.

Nhưng có một nghịch lý là, trong khi Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT), Tổng Công ty Cà phê Việt Nam, Vicofa tập trung cho chương trình tái canh cà phê thì các DN FDI vẫn đứng ngoài cuộc, họ chỉ đi thu mua nguyên liệu rồi xuất khẩu, không quan tâm đến việc hình thành vùng nguyên liệu ổn định, lâu dài. Trong tay đã sẵn đồng tiền, mặc lòng làm giá, đi đêm sá gì… Họ xâm nhập, không chế, chiếm lĩnh thị trường cà phê nhân.

Ông Đỗ Văn Nam – Cục trưởng Cục Chế biến, (Bộ NN&PTNT), cho rằng: Các DN nước ngoài mở các chi nhánh và ký hợp đồng với các đơn vị xuất khẩu của chúng ta, biến các đơn vị này thành “chân rết” để gom hàng cho họ. Điều này tuy có lợi trước mắt cho người dân trồng cà phê bán dược cà phê thu tiền tươi thóc thật không phải qua thương lái trung gian. Tuy nhiên, nếu DN, tập đoàn nước ngoài trực tiếp nhảy vào vùng nguyên liệu, tranh mua, tranh bán với DN trong nước là không được, cần có sự giám sát để xử lý kịp thời.

Theo chính giám đốc các DN cà phê bản địa và một số chuyên gia kinh tế, các DN nước ngoài trường vốn đã đẩy lùi DN Việt Nam trong việc thu mua cà phê. Họ đang trục lợi hàng chục nghìn tỉ đồng từ các vùng nguyên liệu cà phê xuất khẩu do ngân sách Nhà nước và các DN Việt Nam đầu tư làm nên gây những hệ lụy lâu dài…

Tại Việt Nam, mỗi năm xuất khẩu trên 1,2 triệu tấn cà phê nguyên liêu, nhưng chủ yếu là xuất khẩu thô trong khi các loại cà phê chế biến sâu như cà phê bột, hòa tan lại chỉ chiếm chưa tới 10% tổng sản lượng xuất khẩu. Nghị định 23 về khuyến khích đầu tư chế biến sâu, làm gia tăng giá trị cà phê của nước ta đã bị bỏ quên không chỉ đối với DN trong nước mà còn đối với các DN FDI.

Trên thực tế các DN FDI vẫn chủ yếu chỉ thu gom xuất khẩu cà phê thô, mà chưa tập trung đầu tư chế biến sâu như đã cam kết. Tại Đắk Lắk, đến thời điểm này mới chỉ có một dự án chế biến cà phê hòa tan của Công ty TNHH Cà phê Ngon (Ấn Độ) đặt ở Khu công nghiệp Hòa Phú, nhưng vẫn chưa đi vào hoạt động.

Trong khi đó, để đối phó với thuế thu nhập DN, không ít DN FDI đã thực hiện việc chuyển giá, báo lỗ giả, hưởng lãi thật dẫn đến thất thoát một nguồn thuế lớn.

Khắc phục sớm các hệ lụy

Thực tế cho thấy, việc DN nước ngoài độc quyền thu mua sẽ dẫn đến hệ lụy là khi thị trường tốt, thì họ vào tranh mua, lúc thị trường xấu thì không mua, sẵn sàng bỏ rơi nông dân. Một khi vùng nguyên liệu đã nằm trong “tay” các DN nước ngoài, rất có thể chính người nông dân cũng bị họ thao túng, ép giá. Trong văn bản gửi Bộ Công Thương, ông Trần Hiếu – Phó chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk cũng nêu rõ, nếu tình trạng này kéo dài thì các DN nước ngoài sẽ quyết định giá cả, làm cho ngành sản xuất cà phê của VN gặp rất nhiều khó khăn. Trên thị trường cà phê hiện nay, việc đẩy giá lên cao bất thường, có thể khiến người dân phá vỡ quy hoạch, mở rộng diện tích trồng cà phê, dẫn đến dư thừa sản phẩm. Nhiều nhà xuất khẩu cà phê trong nước còn lưu ý rằng, DN nước ngoài sau khi thu gom cà phê đều tự chế biến, kiểm định, xuất khẩu, đã tạo ra một “lỗ hổng” kiểm soát được chất lượng như thế nào sẽ phương hại đến uy tín cà phê Việt Nam.

Được biết, Bộ NN&PTNT, chính quyền các tỉnh Tây Nguyên đang tìm cách tháo gỡ cho DN. Mới đây, DN thành viên thuộc Vicofa đã quyết định thành lập Quỹ Bảo hiểm ngành hàng cà phê, trong đó dự kiến dành tới 50-70% cho chương trình tái canh cà phê. Ngoài ra, việc Ngân hàng Nhà nước hạ mặt bằng lãi suất và các DN xuất khẩu cà phê được xếp và diện ứng cứu khẩn cấp chắc chắn sẽ là cú hích cho cà phê Tây Nguyên vươt lên chính mình trong cuộc cạnh tranh khốc liệt để khỏi thua trên sân nhà.

Theo Bộ NN&PTNT, trong tình trạng vườn cà phê thoái hóa như hiện nay, nếu chương trình trồng lại 135.000ha cà phê không được thực hiện và không có hiệu quả, sản lượng cà phê của Việt Nam sẽ giảm sút trên 30% trong vài năm tới. Để thực hiện chương trình này, ngoài việc cần số vốn đầu tư hơn 10.000 tỉ đồng mà còn phải giải quyết nhiều vấn đề về kỹ thuật, quy trình tái canh nghiêm ngặt. Thực hiện chương trình này sẽ cứu cà phê Tây Nguyên, góp phần lấy lại và nâng cao vị thế cà phê Việt trên thị trường quốc tế.

Minh Nghĩa