Báo, trang tin điện tử, mạng xã hội trên Internet: Cần định hướng và quản lý có hiệu quả

Tiến sĩ Nguyễn Thế Kỷ - Phó trưởng ban Tuyên giáo Trung ương

Bức tranh nhiều màu sắc

Thế giới hiện có gần 2,3 tỉ người sử dụng Internet, chiếm 32,7% số dân toàn cầu, tăng khoảng 628% so với năm 2000. Theo một cuộc khảo sát gần đây của Tổ chức Pew (Mỹ), 45% số người được hỏi đã trả lời rằng, họ dựa vào Internet để đưa ra những quyết định mang tính bước ngoặt trong cuộc đời. Internet đã trở thành kênh thông tin gần gũi, tiện lợi, bổ ích và cả độc hại - tùy theo ý thức, mục đích của người dùng.

Mấy năm gần đây, cùng báo chí và trang thông tin điện tử, trên Internet xuất hiện các mạng xã hội, công cụ thông tin khác. Chúng phát triển nhanh, liên kết, lan tỏa khắp toàn cầu, điển hình là Facebook, Twitter, YouTube, Google, Yahoo chat, Gmail… Riêng Facebook, chỉ sau 5 năm ra đời, mạng xã hội này đã có hơn 800 triệu người dùng trên toàn thế giới. Ở những nước phát triển như Mỹ, cộng đồng châu Âu, một số nước châu Á, có hơn 50% số dân và gần như toàn bộ giới trẻ thường xuyên sử dụng mạng xã hội.

Từ cuối năm 2010 đến nay, cùng với các nhân tố, các lực lượng tạo nên những biến động chính trị, xã hội hết sức to lớn, sâu sắc ở Bắc Phi, Trung Đông có hai tổng thống bị lật đổ (Tunisa và Ai Cập), một tổng thống phế truất và chịu cái chết thảm khốc (Gadhafi của Lybia), hai nước luôn đứng trước sóng gió (Yemen, Syria), đều có sự tham gia, hoặc chủ động, hoặc bị động của các công cụ truyền thông trên Internet. 

Những người tham gia cuộc bạo động đường phố tháng 8/2011 ở Anh, những cuộc xuống đường “chiếm phố Wall” ở Mỹ và nhiều nước khác trong tháng 10, tháng 11 sau đó, các cuộc biểu tình phản đối kết quả bầu cử ở Nga đầu tháng 12/2011 và phản đối ông Putin trở lại Điện Kremlin tháng 4/2012… đều sử dụng “vũ khí” lợi hại Facebook, Twitter, mạng xã hội, điện thoại di động. Đài BBC, trong bài viết tháng 2/2011 tựa đề “Cách mạng Iran - Thiên An Môn - Ai Cập”, nêu ra phương thức để tạo nên những đám đông: kích động quần chúng xuống đường; triệt để lợi dụng các sự cố, tai nạn, những cái chết để tạo cớ bạo loạn; sử dụng điện thoại di động, mạng xã hội, báo chí, truyền thông để kích động, liên kết trong ngoài.

Một số người đứng đầu Chính phủ Anh, các nước phương Tây từng lớn tiếng hô hào “tự do cho Internet”, phê phán nước này, nước kia là “kẻ thù của Internet”, nhưng khi mặt trái của các phương tiện truyền thông này gây hậu quả ở chính nước họ, họ đã phải thốt lên: Internet, Facebook, Twitter là “công cụ của bạo loạn”.

Thái độ và cách ứng xử của một số nước

Trước khi “cách mạng hoa nhài” nổ ra và nhanh chóng bùng phát ở Bắc Phi, Trung Đông; bạo loạn đường phố ở Anh; phong trào “chiếm phố Wall” ở Mỹ và nhiều nước phương Tây… ít ai nghĩ báo chí điện tử, Facebook, Twitter, các trang mạng xã hội, các công cụ cung cấp nội dung trên Internet lại có thể ảnh hưởng sâu sắc, nghiêm trọng đến an ninh, trật tự đến như vậy. Vấn đề đặt ra là, làm gì, làm như thế nào với mặt trái của báo chí điện tử, Facebook, Twitter, Google, Yahoo, các trang mạng xã hội, trang tin điện tử?

Ở Ai Cập, khi phong trào biểu tình, bạo loạn đã lên đến đỉnh điểm (vào cuối tháng 1/2011), Tổng thống Hosni Mubarak ra lệnh chặn Facebook, cắt Internet… nhưng giải pháp đó đã quá muộn, nước đã ngập ngang đầu.

Với bản chất “không biên giới”, bên cạnh lợi thế gần như vô biên, thì những mặt trái, mặt tiêu cực của Internet cũng đặt ra yêu cầu và thách thức không nhỏ cho công tác quản lý. Một số quốc gia đã dựng lên các “biên giới ảo” trên nền Internet để kiểm soát “lãnh thổ” của mình. Chính sách quản lý Internet của Trung Quốc - nơi có gần 460 triệu người sử dụng, có thể là một sự tham khảo cần thiết. Nước này phát triển Internet, mạng xã hội, báo chí điện tử nội địa nhằm nâng cao đời sống tinh thần lành mạnh của người dân, chiếm lĩnh thị trường trong nước, tiến mạnh ra và cạnh tranh với bên ngoài. Họ chủ trương lập những “tường lửa”, thậm chí ngăn chặn toàn bộ các mạng xã hội bên ngoài nếu xét thấy nguy hại cho công chúng trong nước. Họ sử dụng “quyền lực thứ 5” này để bảo vệ và xây dựng đất nước, mà không giao nó vào tay các mạng nước ngoài.

Tại Nga, mạng xã hội chủ yếu là của các công ty trong nước, Chính phủ Nga tiếp tục kiểm soát chặt chẽ mạng xã hội từ nước ngoài. Khi đề cập đến tình hình Bắc Phi, Trung Đông, ông Andrei Grozin, Vụ trưởng Vụ Châu Á của Viện Nghiên cứu các nước Trung Á của Nga nhận xét: Ai cũng thấy rõ ràng là mô hình thay đổi chế độ ở đây đã được lập ra theo phiên bản hiện đại hóa “cách mạng màu”, một thời từng được áp dụng trong không gian hậu Xôviết. Giờ đây, dường như nó lại được lặp lại với sự trợ giúp của các công nghệ mới.

Tại Belarus, Cơ quan Cảnh sát mật KGB cũng tăng cường kiểm soát thông tin trên các trang mạng xã hội. Các quốc gia khác như: Pakistan, Iran, Syria, Triều Tiên, Bangladesh, Các tiểu Vương quốc Arập thống nhất, Myanmar… đã chặn các mạng xã hội nước ngoài Facebook, Flickr, Twitter… đề ra chính sách và giải pháp tăng cường kiểm soát thông tin trên mạng xã hội.

Chính quyền Mỹ tiếp tục hỗ trợ cho các trang mạng xã hội bằng thứ tiếng Trung Quốc, Nga, Ấn Độ (sau khi đã thực hiện rất hiệu quả các trang mạng xã hội này bằng tiếng Arập, Farsi), chi ít nhất 30 triệu USD trong năm 2011 để “bảo vệ” các bloger đang bị ngăn cản, “cải thiện môi trường pháp lý” cho hoạt động truyền thông.

Mặt khác, kiên quyết ngăn cản việc bán Yahoo cho Công ty Thương mại điện tử Trung Quốc, đến mức ông Jack Ma - Chủ tịch công ty này phải thốt lên: “Vấn đề là những thương lượng của chúng tôi đang được dẫn giải từ chuyện kinh tế sang chuyện chính trị”.

Hóa ra, người Mỹ cũng không thể “vô tư”, không thể trao quyền “tự do” cho Yahoo, cho Internet, coi việc nắm Yahoo cũng là chuyện chính trị. Gần đây, chính quyền Mỹ cho phép có thể tấn công quân sự để trả đũa một cuộc tấn công trên mạng. Ngay thời điểm này, các nghị sĩ Mỹ đang tranh cãi về một dự luật Internet mà Tổng thống Mỹ cũng rất muốn ban hành.

Quan điểm, giải pháp của Việt Nam

Với báo chí điện tử trong nước, bên cạnh thế mạnh và ưu điểm cơ bản, một số báo và trang thông tin điện tử của ta còn thiếu nhạy bén chính trị, chưa làm tốt chức năng tư tưởng, văn hóa, xa rời tôn chỉ, mục đích, đối tượng phục vụ. Cùng với những báo, tạp chí điện tử đã được cấp phép đúng luật, xuất hiện nhiều website không phải là cơ quan báo chí nhưng hoạt động và đăng tải thông tin như một cơ quan báo chí, vi phạm Luật Báo chí và các quy định pháp luật khác.

Ở bên ngoài, lợi dụng Internet, các thế lực thù địch gia tăng hoạt động chống đối, xâm phạm an ninh quốc gia với nhiều phương thức, thủ đoạn ngày càng tinh vi, xảo quyệt. Chúng xây dựng các trang web, đặt máy chủ (hosting) ở ngoài Việt Nam, đăng tải thông tin, luận điệu sai trái, kích động chống phá ta. Từ giữa năm 2009 đến nay, các thế lực thù địch tập trung vào hoạt động tuyên truyền phá hoại Đại hội XI của Đảng, xuyên tạc Nghị quyết và các văn kiện của Đại hội XI, bôi nhọ lãnh đạo Đảng, Nhà nước, phủ nhận thành tựu công cuộc đổi mới, kích động một số người dân biểu tình vì lý do “bảo vệ chủ quyền biển đảo”, vụ “40 Nhà Chung”, vụ “Tiên Lãng”, vụ “Văn Giang”… chia rẽ khối đại đoàn kết toàn dân tộc, làm ảnh hưởng đến quan hệ đối ngoại của Việt Nam. Ngoài những trang web, blog, diễn đàn có nội dung phản động được hosting ở nước ngoài, thời gian gần đây, xuất hiện một số trang web sử dụng tên miền Việt Nam (tên miền.vn) hoặc tên miền quốc tế nhưng được hosting tại Việt Nam đăng tải tài liệu, truyện, tranh, ảnh, video clip có nội dung độc hại, đồi trụy, bạo lực, trái thuần phong mỹ tục của dân tộc.

Nhận rõ mặt mạnh, mặt tích cực và cả mặt trái của Internet, của báo chí điện tử, chỉ 8 năm sau khi Việt Nam nối mạng Internet, Ban Bí thư Trung ương Đảng (khóa IX) đã ra Chỉ thị số 52-CT/TW ngày 22/7/2005 “Về phát triển và quản lý báo chí điện tử ở nước ta hiện nay”. Chỉ thị 52-CT/TW nhấn mạnh: “Tiếp tục nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò, tác động của mạng thông tin toàn cầu và các báo điện tử đến sản xuất và đời sống xã hội. Đổi mới nội dung, phương thức chỉ đạo, quản lý của các cơ quan nhà nước đối với báo điện tử; xây dựng các tờ báo điện tử ở nước ta có kỹ thuật và công nghệ hiện đại; đúng đắn, chân thực, phong phú về nội dung, sắc bén về tính định hướng, tính chiến đấu; có tính văn hóa, tính nghiệp vụ cao; thực sự là vũ khí chính trị tư tưởng quan trọng, sắc bén của Đảng, Nhà nước, các đoàn thể; phục vụ đắc lực sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Báo điện tử ở nước ta phải được phát triển nhanh, vững chắc, có hiệu quả, phù hợp với điều kiện cụ thể về kinh tế, kỹ thuật, con người, năng lực quản lý; bảo đảm an ninh, an toàn, kết hợp hài hòa với việc phát triển các loại hình báo chí và các phương tiện thông tin khác”.

Chỉ thị 52-CT/TW của Ban Bí thư cũng xác định các nhiệm vụ và giải pháp chủ yếu như: “Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của các cấp ủy, chính quyền, đoàn thể, cán bộ, đảng viên và nhân dân, nhất là thanh niên, thiếu niên về vị trí, tầm quan trọng và tính hai mặt của Internet và báo điện tử để khai thác, sử dụng có hiệu quả mặt tích cực, đồng thời phòng ngừa, hạn chế mặt tiêu cực. Tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với báo điện tử và các mạng thông tin điện tử. Sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các văn bản pháp luật, các cơ chế, chính sách phát triển, quản lý báo điện tử và mạng Internet. Nâng cao năng lực quản lý báo điện tử của các cơ quan chủ quản báo chí, các cơ quan quản lý nhà nước từ trung ương đến địa phương. Phân định rõ báo điện tử và trang tin điện tử, chấn chỉnh tình trạng các trang thông tin điện tử hoạt động như một tờ báo điện tử. Kiên quyết khắc phục hoạt động dịch vụ Internet trái phép, ngăn chặn các trang điện tử phản động, đồi trụy, xâm phạm đời tư, làm tha hóa đạo đức, lối sống, thuần phong mỹ tục; phòng chống các hoạt động lừa đảo, phá hoại kinh tế trên mạng thông tin điện tử”.

Thực hiện quan điểm, chủ trương của Đảng, nhất là Chỉ thị 52-CT/TW của Ban Bí thư, Chính phủ đã xây dựng và ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật quan trọng: Nghị định số 97/2008/NĐ-CP ngày 28/8/2008 của Chính phủ về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin điện tử trên Internet; Nghị định số 28/2009/NĐ-CP ngày 20/3/2009, quy định xử phạt hành chính trong quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin điện tử trên Internet; Bộ Thông tin và Truyền thông ra Thông tư số 07/2008/TT-BTTTT ngày 18/12/2008, hướng dẫn một số nội dung về hoạt động cung cấp thông tin trên trang điện tử cá nhân trong Nghị định số 97/2008/NĐ-CP ngày 28/8/2008 của Chính phủ.

Việc sử dụng các trang mạng xã hội, báo chí, các loại hình thông tin khác trên Internet là một xu thế không thể phủ nhận. Hiện nay, các phương tiện truyền thông trên Internet tại Việt Nam đang là thị trường hấp dẫn ở nhiều góc độ của các thế lực, các doanh nghiệp nước ngoài.

Chúng ta không ngăn cấm mạng Internet tại Việt Nam, minh chứng sinh động là số lượng người truy cập và tốc độ tăng trưởng hàng năm. Tuy nhiên, cần phải xử lý kiên quyết một số mạng xã hội, một số website, blog vi phạm pháp luật, vi phạm chuẩn mực văn hóa, thuần phong mỹ tục của đất nước. Cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, nhất là các quy định đối với doanh nghiệp nước ngoài kinh doanh lĩnh vực Internet, viễn thông, báo chí, phát thanh, truyền hình tại Việt Nam. Tăng cường công tác chỉ đạo, quản lý báo chí, nhất là báo chí điện tử, trang tin điện tử và mạng xã hội trên Internet; quản lý tốt hơn việc xã hội hóa sản xuất hoặc liên kết sản xuất, truyền dẫn, phát sóng các chương trình phát thanh, truyền hình; hỗ trợ các doanh nghiệp trong nước phát triển, thúc đẩy đầu tư cơ sở hạ tầng dịch vụ CNTT, tạo ra những “đơn vị tiên phong” đủ mạnh để cạnh tranh chiếm lĩnh thị trường.

Mặt khác, có biện pháp và hành động kiên quyết nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của Internet đối với đời sống xã hội; tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm những hành vi sử dụng Internet, mạng xã hội, các trang thông tin điện tử có tên miền Việt Nam hoặc tên miền quốc tế nhưng thuê máy chủ trong nước để đăng tải tài liệu, truyện, tranh, phim, ảnh có nội dung xấu, chống đối chế độ, trái thuần phong mỹ tục của dân tộc.

Việc ngăn chặn tác động xấu và yêu cầu các sản phẩm nước ngoài tuân thủ nghiêm ngặt quy định luật pháp Việt Nam trên môi trường Internet cần được tiến hành bằng cả giải pháp quản lý và giải pháp kỹ thuật một cách nghiêm túc. Các doanh nghiệp trong nước truyền dẫn, hỗ trợ các doanh nghiệp nước ngoài cung cấp sản phẩm nội dung trên Internet vi phạm pháp luật cũng cần có chế tài xử phạt thích đáng.

Lĩnh vực nội dung trên mạng Internet ngày càng phát triển tạo cho mặt trận tư tưởng, văn hóa rộng mở và phức tạp hơn nhiều so với trước. Đã có nhiều quốc gia mất đi sự tự chủ, thậm chí là độc lập, tự do dân tộc khi để vũ khí tư tưởng tuột dần vào tay các thế lực cơ hội, phản động, thù địch.

Hơn bao giờ hết, những bài học trên thế giới yêu cầu chúng ta cần phải hành động ngay, nhanh chóng và quyết liệt. Sự tác động đến văn hóa – tư tưởng là sự tác động sâu sắc nhất đến thế hệ trẻ, là sự tác động có tính chất sống còn với vận mệnh quốc gia.

N.T.K

Năng lượng Mới số 151+152 ra ngày 30/8/2012