Tâm sự của nhà báo “không thẻ”

Bác sĩ Trần Văn Phúc, Bệnh viện Đa khoa Xanh Pôn: Nghề y - nghề báo mang lại cho tôi cả cuộc sống và tình yêu

PV: Làm một nghề hoàn toàn không liên quan đến văn chương, chữ nghĩa nhưng các bài viết của ông trên trang cá nhân và trên nhiều tờ báo có khi chuyên nghiệp hơn cả những người làm báo. Có thể hiểu điều này như thế nào thưa ông?

BS Trần Văn Phúc: Ở trường Đại học Y, tôi nổi lên như một sinh viên có khả năng viết lách và đam mê. Các bạn gọi tôi là “Phúc Thơ” vì tôi viết rất nhiều thơ, nhưng cuộc sống văn chương có vẻ như không đủ, nên tôi quyết định tập trung thời gian và trí lực cho việc học tập để trở thành bác sĩ.

Thế nhưng, đam mê vẫn là đam mê, mỗi buổi sáng đến bệnh viện thực tập, hay mỗi buổi chiều học lý thuyết ở trường, tôi lại thấy các bài giảng y khoa luôn mang lại cho tôi những cơ hội viết lách tuyệt vời, trong khi các bạn sinh viên khác nhìn vào bệnh nhân hay các trang sách có thể thấy rất áp lực. Vì học y rất khô khan, mệt mỏi, do những công thức hóa sinh dài cả nửa trang giấy, những chu trình chuyển hóa loằng ngoằng như tấm bản đồ, những cấu trúc giải phẫu vô hồn… Sinh viên y khoa khi nhìn vào đó không thấy có một chỗ nào trống dành cho văn chương, nhưng với tôi thì ngược lại.

Bệnh viện thực tế là một xã hội thu nhỏ, giúp tôi nảy sinh rất nhiều những ý tưởng văn chương. Tôi bắt đầu lấy cảm hứng viết từ mỗi bài giảng y khoa, từ cái chết đau thương của em bé bị viêm phổi, từ thời gian nằm viện dài ngày của một bệnh nhân ung thư, hay tiếng khóc thút thít của các cô gái trẻ trong phòng khám sản khoa... Từ họ và quá trình thực hành khám chữa bệnh, tôi thấy cần phải ghi chép lại một cách nghiêm túc, cần phản ánh ít nhất là trên các phương tiện truyền thông những gì tôi nghĩ về nghề, về xã hội qua các “nhân vật” chính là bệnh nhân của tôi. Vì thế thế mà tôi quyết định viết báo.

PV: Như vậy là nghề viết cũng rất ý nghĩa với ông?

BS Trần Văn Phúc: Ít nhất là khi tốt nghiệp trường y vào cuối những năm 90, nhờ có văn chương, tôi trở thành bác sĩ có cách tiếp cận bệnh nhân khá độc đáo, điều đó giúp tôi có ưu thế hơn để xin việc. Vì thế hệ tôi khi đó rất khó để vào bệnh viện, hầu hết đi làm trình dược viên hoặc chuyển nghề. Y học mang đến cho tôi tình yêu cuộc sống, mà ở đó tôi thỏa sức được thực hành đam mê qua công việc của một người bác sĩ, viết lách mang lại cho tôi cuộc sống trong tình yêu thông qua việc tôi tái hiện lại một thế giới nhân sinh quan đầy đủ hơn những gì tôi trải nghiệm, bác sĩ và viết báo là hai công việc luôn hỗ trợ lẫn nhau để tôi có được cả cuộc sống và tình yêu.

PV: Tại sao một người có năng khiếu như ông lại chọn nghề y thay vì chọn nghề báo?

BS Trần Văn Phúc: Nhà văn Lỗ Tấn của Trung Quốc đã bỏ nghề y để theo nghiệp viết văn, bởi ông quan niệm làm một bác sĩ giỏi chỉ cứu chữa được căn bệnh thể chất cho số ít người, nhưng nếu làm một nhà văn giỏi thì sẽ chữa được căn bệnh tâm hồn cho cả xã hội.

Nhưng nhà văn Nguyễn Tuân cuối đời có nguyện vọng muốn bỏ nghiệp viết văn để theo nghề bác sĩ, vì ông quan niệm làm một người bác sĩ dốt chỉ gây ảnh hưởng xấu đến số ít bệnh nhân, nhưng viết văn dở sẽ làm hỏng cả một thế hệ.

Ban đầu tôi quyết định chọn nghề bác sĩ, nhưng con đường thực hành y khoa lại tạo nên trong tôi một cuốn nhật ký khổng lồ về cuộc sống, đó là nguồn tài liệu vô giá chứa đựng những trải nghiệm ấn tượng nhất về nghề, nó cứ ám ảnh và chỉ muốn thoát ra khỏi tâm trí, đó chính là lý do để tôi cầm bút viết nhưng không từ giã nghề y.

Phóng viên tác nghiệp tại sân vận động Hàng Đẫy

Người đời thường quan niệm văn chương, chữ nghĩa phải “thiên phú” chứ ít khi do học tập và trải nghiệm mà có. Với tôi thì ngược lại. Để có thể viết được như hôm nay, tôi phải bắt đầu đọc sách không ngừng nghỉ, tôi đọc từ khi lên 6 hay 7 tuổi. Tại bậc tiểu học và trung học cơ sở, tôi đã đọc hết 3 thư viện. Lớn lên tôi đọc chậm dần, chủ yếu đọc sách văn học của nhiều tác giả từ cổ điển cho đến hiện đại. Tôi cho rằng, với một người cầm bút, thì năng khiếu chỉ đóng vai trò khởi đầu, phải có sự học tập miệt mài và rèn luyện không ngừng nghỉ qua cách viết, phải có nền tảng tư tưởng triết học… Nếu không có được những điều đó, thì dù là thơ, văn hay báo cũng chỉ là những trang viết nhạt nhẽo, những câu nói vụn vặt minh họa một cách hời hợt cho những hiện tượng của cuộc sống hiện thực mà thôi.

PV: Ông có nhớ đã viết bao nhiêu bài báo không?

BS Trần Văn Phúc: Tôi không thể nhớ nổi mình đã viết bao nhiêu bài báo, nhưng chính thức viết từ năm 2002. Bản thân tôi học viết báo từ chính những bài báo, đặc biệt là học cách viết từ Báo Văn nghệ, Văn nghệ trẻ, Văn nghệ Quân đội, Tiền phong… đó là mấy tờ báo lớn mà trong suốt nhiều năm tôi có thể nhịn ăn để dành tiền mua không thiếu một số nào. Cho đến một ngày, quan điểm viết báo của tôi có sự thay đổi khi đọc bài viết về cuộc chiến tranh Việt Nam của nhà báo Gabriel Garcia Marquéz (tiếng Anh khoảng 4.700 chữ, dịch ra tiếng Việt khoảng 6.000 chữ). Không quá khi nói Marquéz đã dạy cho tôi biết phải viết báo như thế nào. Và qua Internet, tôi bắt đầu tìm đến các nhà báo lớn trên thế giới, tìm đến các tạp chí hay các hãng thông tấn có uy tín để tìm hiểu, học hỏi thêm những điều mà tôi cho là cần phải học.

PV: Bạn đọc tò mò không hiểu ông viết vào lúc nào khi bác sĩ “tối mắt” vì công việc?

BS Trần Văn Phúc: Tất cả các bác sĩ đều bận rộn vì phải làm việc kín thời gian. Tôi cũng vậy, ngoài làm việc ở bệnh viện, sau phiên trực hoặc những ngày nghỉ, tôi nhận đi giảng bài hỗ trợ cho các bệnh viện tuyến cơ sở, tối về vẫn phải đọc sách chuyên môn để cập nhật kiến thức thường xuyên.

Tôi không có thời gian dài để viết, nhưng lại luôn có thời gian để ghi lại những điều cần ghi chú. Cách tôi viết là cài đặt sẵn một “chiếc máy tính” ở trong đầu, nó giúp tôi viết những bài báo trong trí tưởng tượng, đó là khi tôi đang di chuyển từ khoa này đến khoa kia, hoặc trong lúc đang lái xe, ngay cả khi đang cập nhật một kiến thức mới về y khoa, thậm chí là trong bữa ăn. Tôi làm việc với tốc độ cao nhất có thể. Tôi cứ “viết” như thế, cho đến khi có thời gian hoặc cuối ngày ngồi vào máy tính thì tôi chỉ việc sử dụng đôi bàn tay để gõ nó ra thành những ký tự cụ thể, những suy nghĩ trăn trở cũng bắt đầu được giải phóng khỏi sự ám ảnh.

PV: Ông suy nghĩ như thế nào về quan niệm một người có chất văn chương, chữ nghĩa nếu viết về chuyên môn của mình sẽ hơn hẳn về nội dung so với người viết báo?

BS Trần Văn Phúc: Đúng! Tôi cho rằng, một người làm chuyên môn sâu lại có tố chất văn chương chữ nghĩa, thì khi viết báo sẽ trở nên vượt trội, bởi công việc viết lách lúc đó chỉ là xử lý văn bản, nó mang tính cơ học để thể hiện những suy nghĩ và ý tưởng. Trên thế giới có rất nhiều bác sĩ với chuyên môn tài giỏi nhưng vẫn cầm bút viết báo và viết văn. Đó là Robert Coles, Lewis Thomas, Oliver Sacks, William Carlos Williams…, không thể kể hết được.

PV: Cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!

Ông Nguyễn Hùng Sơn, Trưởng phòng Tổ chức hành chính nhân sự và đào tạo Công ty Điều hành Thăm dò Khai thác Dầu khí trong nước (PVEP POC): Nên phát triển đội ngũ cộng tác viên dầu khí

Thực lòng tôi yêu thích văn chương từ thuở nhỏ, ngôn ngữ ngấm vào tôi qua từng trang sách, từng lời bà ru, mẹ kể, qua từng câu chuyện cuộc đời, cho tôi có thể tích lũy để một lúc nào đó khi cảm hứng đến là viết và viết hăng say. Chính tình yêu với ngôn từ, với chữ nghĩa đã trở thành “công cụ” và cũng là “cầu nối” để tôi thể hiện tình yêu với ngành Dầu khí và viết nên những bài báo về ngành.

Theo tôi, không ai hiểu dầu khí hơn những người đang làm trong ngành Dầu khí. Họ là những người trong cuộc, thấu hiểu hơn ai hết sự khó khăn thách, thức phải đối mặt, họ tự hào hơn ai hết trước những thành quả trong công việc được ghi nhận bằng những dòng dầu khí được tìm ra, biến thành nguồn thu cho ngân sách Nhà nước. Nếu họ có khả năng nghệ thuật, tôi tin chắc họ sẽ có nhiều tác phẩm hay, giúp xã hội hiểu thêm về ngành Dầu khí. Nhưng số đó quá ít ỏi, đa số người dầu khí, đặc biệt là những người làm kỹ thuật chỉ tập trung cho công việc chứ ít khi tự nói về mình. Trên thực tế, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam cũng như các tổng công ty lớn như PVEP, PV Drilling, PTSC đã nhiều lần tổ chức các đoàn công tác gồm các nhà văn, nhà báo, nhạc sĩ đi thực tế để viết về ngành giúp xã hội hiểu hơn, nhưng thực sự nhiều tác phẩm vẫn chưa mang đến hiệu quả như kỳ vọng.

Theo quan điểm của tôi, để có một tác phẩm báo chí hay, văn học hay, sâu sắc, được thừa nhận của xã hội thì điều đầu tiên người viết phải có “nghề”. Phát triển đội ngũ cộng tác viên là điều rất nên làm, vì chắc chắn sẽ tạo ra được những “nhà văn” hay “phóng viên” mặt trận, tác phẩm của họ sẽ có sức sống và hơi thở của thực tế, nếu truyền tải tốt sẽ tác động được đến xã hội.

Đối với tình trạng “ngại” viết, ngại nói về mình và ngành Dầu khí, cá nhân tôi nghĩ rằng trước tiên cần khơi dậy ở họ - những người đi tìm lửa - lòng tự hào và sự tự trọng về nghề nghiệp. Trên hết là tình yêu nghề vốn dĩ đang âm ỉ cháy trong lòng qua nhiều năm tháng, đã bồi lắng tạo thành những trầm tích rất có giá trị. Nếu khai thác được những dòng trầm tích đó, chắc chắn ngành Dầu khí sẽ có hình ảnh mới tích cực hơn trong nhận thức xã hội, tương xứng với đóng góp của ngành đối với đất nước trong hàng chục năm qua.

Ông Đoàn Huy Toàn, Phó trưởng ban Tuyên giáo Công đoàn Tổng Công ty CP Khoan và Dịch vụ khoan Dầu khí (PV Drilling): Trải nghiệm thực tế giúp tác phẩm chân thực hơn

Ngay từ nhỏ tôi đã thích đọc những tác phẩm văn chương và báo chí nên cũng học hỏi được ít kinh nghiệm về cách viết của báo chí, đây cũng là tiền đề để giúp tôi “bước vào nghề báo”, trở thành người viết không chuyên.

Tuy nhiên, để có được những bài viết sâu sắc như những nhà báo chuyên nghiệp thì đòi hỏi mình phải có kiến thức tổng hợp về vấn đề cần viết và kỹ năng phân tích, phải học hỏi thêm rất nhiều trong thực tế.

Tôi học chuyên môn kỹ thuật khoan dầu khí và làm trong ngành Dầu khí, có gần 10 năm làm việc trong lĩnh vực chuyên môn, nhưng lại thích tham gia các hoạt động đoàn thể và công tác xã hội. Với mỗi một hoạt động tham gia, tôi đều có những bài viết về hoạt động đó. Mỗi bài viết sau khi hoàn thành, tôi thường đọc đi đọc lại rồi chia sẻ cho mọi người cùng đọc để góp ý thêm. Thật hào hứng khi những thông tin mình viết đến được với mọi người, mọi người biết được những hoạt động của các tổ chức đoàn thể, chính trị và hiểu nhiều hơn về những người lao động dầu khí.

Theo quan điểm của tôi, nếu người cầm bút có kiến thức về chuyên môn, khai thác và sử dụng được những từ ngữ chuyên về lĩnh vực đó thì bài báo, tác phẩm báo chí đó sẽ có sức hấp dẫn người đọc hơn, nhất là ngành Dầu khí của chúng ta là ngành kỹ thuật công nghệ cao và có đặc thù riêng.

Tuy nhiên, mỗi một thể loại báo chí đều đòi hỏi những yêu cầu khác nhau, bài điểm tin khác với bài phân tích, bình luận vấn đề, nên kỹ năng và nghiệp vụ báo chí mới là yếu tố quyết định cho tác phẩm, bài báo đó. Có kỹ năng, chúng ta sẽ sắp xếp được bố cục, nội dung, dẫn chứng, bình luận để tác phẩm hay hơn, còn về chuyên môn chúng ta sẽ tìm hiểu thêm dẫn chứng, trích dẫn tài liệu để bổ sung thông tin cho sinh động. Ngoài việc viết hay, sâu sắc, người phóng viên hay tác giả cũng cần phải có kỹ năng chụp hình vì hình ảnh cũng giúp truyền tải thông tin rất hiệu quả và là những dẫn chứng sinh động.

Tôi làm kỹ thuật, được đi công tác giàn khoan nên tôi rất hiểu công việc, đời sống của những người làm ở lĩnh vực tìm kiếm, thăm dò là khâu đầu trong ngành Dầu khí. Những trải nghiệm thực tế cũng như những gì quan sát được giúp tôi có những cảm nhận rất thực, rất sát với anh em lao động, điều đó làm cho những bài báo/tác phẩm của mình trở nên chân thực hơn.

Nếu phát triển được đội ngũ cộng tác viên, nhất là những người lao động tại các ngành thì đó là điều rất tốt với bất kỳ tờ báo nào. Cộng tác viên sẽ như là những phóng viên thường trực tại điểm, nắm bắt thông tin, hình ảnh gửi đi rất nhanh để cập nhật những tin tức nóng hổi đồng thời cũng giảm tải cho các phóng viên.

Có thể những bài viết của cộng tác viên chưa sâu sắc nhưng các tòa soạn có thể điều chỉnh, sửa lại cho hay hơn. Tuy nhiên, chúng ta cần phải lựa chọn những người tham gia đội ngũ cộng tác viên có đam mê văn chương, viết lách, am hiểu chuyên môn. Chúng ta sẽ đào tạo thêm về kỹ năng, nghiệp vụ báo chí cho các anh chị ấy, bảo đảm họ sẽ sớm trở thành những phóng viên chuyên nghiệp.