Tiết lộ quá trình mật đàm với Mỹ và Cuba của Giáo hoàng Francis

Giáo hoàng Francis và Chủ tịch Cuba Raul Castro

Giáo hoàng Francis là vị Giáo hoàng đầu tiên người Nam Mỹ. Từ lâu Ngài đã nổi tiếng ở Argentina với cung cách bình dị và tinh thần cấp tiến trong nhiều vấn đề xã hội. Trở thành người lãnh đạo giáo hội năm 2013, Ngài đã chứng tỏ ý muốn đem đến nhiều chuyển biến trong đời sống đạo và đời của giáo hội. Đây là một mục tiêu phức tạp và không ít khó khan vì những tâm lý cố cựu nền nếp lâu đời của Vatican. Tạp chí National Geographic số tháng 8/2015, đã có một bài viết dài mang tựa đề: Giáo hoàng Francis sẽ cải cách Vatican hay Vatican sẽ làm biến đổi Giáo hoàng?

Giáo hoàng Francis là người quan tâm đến nhiều vấn đề của xã hội và cả những diễn biến chính trị trên toàn thế giới. Tình hình của Cuba là một trong những mục tiêu đầu tiên mà Ngài muốn tìm phương cách giải quyết. Tại sao lại Cuba? Nam Mỹ có 425 triệu tín đồ Công giáo, chiếm 40% tổng số trên toàn thế giới. Nhưng Giáo hội suy yếu với những truyền thống cổ hủ không còn phù hợp với thời đại mới khiến Vatican không còn nắm giữ được vị trí vững vàng ở Nam Mỹ nữa. Tỷ lệ giáo dân ở đây 90% năm 1900 giảm xuống chỉ còn 69% năm 1960 và đến nay còn sút kém thêm nhiều nữa.

Đối với Mỹ, có sự cần thiết phải thay đổi chính sách với Cuba, đã xưa cũ từ hơn nửa thế kỷ và không đem đến một kết quả tích cực gì. Từ lâu, Cuba đã là trung tâm của những khuynh hướng chống Mỹ ở các nước Nam Mỹ và đã đến lúc Mỹ phải thay đổi tình trạng ấy.

Đứng trước hoàn cảnh và nhu cầu ấy, chính Vatican đã trợ giúp cho Mỹ tìm lối thoát khỏi bế tắc. Tờ báo tôn giáo Chistian Today viết: “Nếu ai có thể mang đến thay đổi ở Cuba, đó là Giáo hoàng Francis”. Hai vị Giáo hoàng tiền nhiệm John Paul II và Benedict XVI cũng đã có ý muốn ấy nhưng phải tới Giáo hoàng Francis mới có sự trực tiếp nhúng tay vào sự việc.

Ngày 17/12/2014, khi Tổng thống Barack Obama từ Washington và Chủ tịch Raul Castro thông báo thỏa thuận tiến tới bình thường hóa quan hệ, cả hai nhà lãnh đạo đều ngỏ lời cám ơn Giáo hoàng Francis. Ký giả Patrick Oppmann của truyền hình CNN tường trình chi tiết quá trình thương lượng mang tính cách như một cuộc “đi đêm” hiếm thấy giữa hai nhà lãnh đạo Vatican và Mỹ.

Tổng giám mục Havana, Hồng Y Jaime Ortega y Alamino đang ăn sáng khi nhận được tin này. Ông là người không ngạc nhiên với tin bất ngờ ấy vì chính ông đã là người đứng trung gian cho cuộc thương lượng Mỹ- Cuba đi đến thành công, không chết yểu như trước kia.

Trong cuộc phỏng vấn đặc biệt dành cho CNN, Hồng Y Ortega cho biết trong lần Tổng thống Obama hội kiến Giáo hoàng ở Vatican tháng 3/2014, Giáo hoàng Francis đã đặt vấn đề Mỹ cần phải giải tỏa lệnh câm vận Cuba. Theo lời Hồng Y, cách đưa ra vấn đề có tính cách chính trị của Giáo hoàng Francis như vậy, kể cả những lời mạnh mẽ phê phán Mỹ, đi ra ngoài khuôn khổ bình thường của Tòa Thánh. Nhưng không chỉ Tổng thống Obama ngạc nhiên mà Giáo hoàng cũng ngạc nhiên khi Tổng thống Obama ngay lập tức bày tỏ sự hoàn toàn tán thành.

Thật ra, từ tháng 6/2013, các viên chức Mỹ theo lệnh của Tổng thống Obama, đã bí mật thảo luận với chính quyền Cuba, nhưng bế tắc về nhiều trở ngại như việc trao đổi tù binh gián điệp và các phần tử đối lập hoạt động nổi dậy. Và đến đây, cần có sự trợ lực của Hồng Y Ortega.

Hồng Y Jaime Ortega, 78 tuổi, thụ phong chức vị từ 21 năm, là người có ảnh hưởng và sự tiếp cận rộng rãi với mọi giới từ chính quyền đến mọi cá nhân khác mà ít ai có thể so sánh. Ông có mối quan hệ cá nhân thân cận với Chủ tịch Raul Castro và đã thương lượng ân xá cho 75 tù nhân chính trị năm 2010.

Giáo hoàng Francis và Tổng thống Barack Obama hội đàm tại Nhà Trắng ngày 24/9

Tháng 8/2014, Giáo hoàng gửi thư riêng cho Tổng thống Obama và Chủ tịch Raul Castro và Hồng Y Ortega đảm nhận việc chuyển thư. Do tính cách tế nhị của cuộc thương thuyết bí mật trước nhiều sự chống đối nội bộ ở cả hai nước, bức thư phải được chuyển tới hai nhà lãnh đạo hết sức kín đáo, tránh tất cả mọi sự phát hiện bằng những phương tiện do thám và theo dõi điện tử ở Cuba cũng như Mỹ.

Viện lý do đọc diễn văn ở đại học Georgetown, Hồng Y Ortega đến Washington và được Tổng thống Obama tiếp trong Nhà Trắng. Hai người đi dạo trong Vườn hồng và trong lúc không có bất cứ ai khác, Hồng Y đã trao bức thư cho Tổng thống. Nội dung bức thư này chưa bao giờ được biết.

Mặc dù không trực tiếp tham gia những cuộc đàm phán bí mật giữa hai phái đoàn Cuba - Mỹ ở Canada và trong tòa thánh Vatican từ tháng 10 năm ngoái, nhưng các giới chức cả hai bên đều xác nhận rằng Hồng Y Ortega đóng vai trò then chốt trong nhiều giai đoạn thương thuyết khó khăn.

Trong cuốn sách “Back Channel to Cuba” (Cửa Hậu đến Cuba), tác giả Peter Kombluh cho rằng việc giữ kín danh tính của những viên chức Cuba trong cuộc thương lượng là việc tự nhiên trong kênh ngoại giao hậu trường, Theo ông, “sẽ phải dùng tới họ khi La Habana và Washington cần giải quyết những vấn đề còn tồn tại trong tiến trình bình thường hóa bang giao”.

Austen Ivereigh, tác giả cuốn tiểu sử của Giáo hoàng, mang tựa đề “Nhà cải cách vĩ đại”, cho rằng trong chuyến thăm viếng Cuba tuần trước và Mỹ tuần này, Giáo hoàng Francis sẽ còn tiếp tục đẩy mạnh sự hòa giải giữa hai nước và hàn gắn những vết thương sâu đậm từ thời Chiến tranh Lạnh.

Phát biểu trong chuyến thăm Cuba hôm 20/9, Giáo hoàng Francis ca ngợi sự giảm căng thẳng giữa Mỹ với Cuba là một khuôn mẫu hòa giải cho cả thế giới noi theo.

Ngài cũng kêu gọi Tổng thống Barack Obama và Chủ tịch Raul Castro hãy gìn giữ trong việc xây dựng mối quan hệ bình thường.