Phán quyết về Biển Đông coi như đã chìm xuồng?

Trung Quốc tập trận sau phán quyết vụ kiện Biển Đông

Bắc Kinh không biết xấu hổ

Không nằm ngoài dự đoán, Trung Quốc đã thẳng thắn bác bỏ phán quyết của tòa trọng tài về Biển Đông. Trước đó, Mỹ đã áp dụng một chiến lược tạm gọi là “bêu xấu”, lợi dụng việc Bắc Kinh từ chối tuân thủ phán quyết quốc tế để cô lập Trung Quốc về mặt ngoại giao trong khu vực và trên thế giới.

Mỹ đã âm thầm vận động các nước trong khu vực trong vài tháng qua. Theo suy nghĩ của Mỹ, “chiến lược bêu xấu” sẽ khiến Trung Quốc phải cân nhắc trước nguy cơ uy tín của họ trong khu vực và trên quốc tế bị tổn hại.

Trên lý thuyết, chiến lược này có vẻ rất tốt, thế nhưng, theo nhận định của chuyên gia Julian Ku trên trang blog về luật pháp Lawfare ngày hôm 19/7, thì hơn một tuần sau khi phán quyết của tòa được ban hành, kết quả cuộc vận động ngoại giao của Mỹ khá nghèo nàn và đáng thất vọng.

Ngày tòa ra phán quyết, Mỹ và Nhật Bản đã ra tuyên bố gần như là giống nhau về sự kiện đó. Trong hai thông cáo rất ngắn gọn đầu tiên của mình, cả Washington lẫn Tokyo đều thẩm định rằng phán quyết của Tòa trọng tài mang tính chất “ràng buộc pháp lý” đối với cả Philippines lẫn Trung Quốc. Cả hai bản thông cáo cũng đều cho biết rằng Mỹ và Nhật Bản “chờ đợi” cả Philippines lẫn Trung Quốc đều tuân thủ các quyết định trọng tài.

Thế nhưng, cho dù Mỹ và Nhật đã từng gây áp lực ngoại giao trước đó, chỉ có một vài nước là lên tiếng công nhận tính chất “ràng buộc pháp lý” của phán quyết về Biển Đông.

Theo chuyên gia Yanmei Xie thuộc tổ chức Khủng hoảng Quốc tế (International Crisis Group), cho đến nay mới chỉ có Úc và New Zealand nêu lên tính “ràng buộc về mặt pháp lý” của phán quyết. Còn các quốc gia hay tổ chức khác thì chỉ dùng những công thức chung chung, nhấn mạnh tầm quan trọng của Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) và các nguyên tắc giải quyết hòa bình các tranh chấp.

Điều quan trọng là cả Liên minh châu Âu lẫn ASEAN đều không nhất trí được để đưa ra một tuyên bố rõ ràng xác định tính ràng buộc pháp lý của phán quyết trọng tài, và kêu gọi hai nước Trung Quốc và Philippines tuân thủ. Ngay cả văn phòng của Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc cũng không dám thừa nhận khi bị chất vấn, là phán quyết mang tính ràng buộc về mặt pháp lý, thậm chí còn giữ khoảng cách với Tòa trọng tài...

Phải có một áp lực mạnh hơn

Theo giới phân tích, chiến lược “bêu xấu” chỉ có thể được gọi là thành công khi tất cả, hoặc là đa số các nước trong khu vực sẵn sàng lên tiếng công nhận rằng phán quyết trọng tài có tính ràng buộc về mặt pháp lý và các nước đã ký kết UNCLOS, như Trung Quốc, nên tôn trọng phán quyết. Đằng này, các công thức chung chung, trừu tượng được đa số các tác nhân chủ chốt - đặc biệt là Liên minh châu Âu và ASEAN - đưa ra, có thể được Trung Quốc dễ dàng chấp nhận, và đó chính là một vấn đề.

Thật khó mà tưởng tượng ra việc Trung Quốc chấp nhận nhường bước. Bằng cách bôi nhọ một cách triệt để các quyết định trọng tài, và bằng cách lớn tiếng để cho hầu hết các nước đều muốn giữ thái độ trung lập trước việc Trung Quốc phải tuân theo phán quyết của Tòa trọng tài, Trung Quốc sẽ không cảm thấy là họ cần phải từ bỏ bất cứ điều gì vào lúc này.

Sau khi đã cam kết ủng hộ phán quyết trọng tài, Mỹ giờ đây chỉ còn nước nhắc nhở Trung Quốc và thế giới rằng phán quyết của tòa có tính ràng buộc về mặt pháp lý. Thế nhưng, ít ra là sau một tuần, tình thế có vẻ như là phán quyết đã không thay đổi được gì nhiều cảnh quan ngoại giao.

Có lẽ bước tiếp theo là phải do Philippines tiến hành, phải ra trước Đại Hội đồng Liên Hiệp Quốc hoặc cuộc họp hàng năm của các thành viên Công ước UNCLOS để tìm kiếm một nghị quyết kêu gọi tuân thủ phán quyết. Tuy nhiên, với chiến dịch ngoại giao chớp nhoáng mới đây, Trung Quốc có thể là đã thu hút được đủ số phiếu ủng hộ từ các nước nhỏ để ngăn chặn một nghị quyết như vậy.

Ngoại giao có thể thực hiện được những điều tuyệt vời. Thế nhưng một tuần sau khi phán quyết Biển Đông được ban hành, khó có thể nói được là con đường ngoại giao vừa qua đã mang lại hiệu quả. Theo giới phân tích, nếu muốn sử dụng phán quyết để gây áp lực hoặc áp đặt lên Trung Quốc, thì Mỹ còn có rất nhiều việc phải làm.