Yemen đang bị làm sao?

Xe tăng của quân đội chính phủ Yemen bị bắn cháy tại thành phố Aden ngày 29/3

Tình hình nội chiến ở Yemen hiện nay là sự xung đột giữa phe Houthi, theo hệ phái Shiite với lực lượng của Tổng thống Abd Rabbo Mansour Hadi, dòng Sunni. Thực ra cuộc nội chiến này âm ỉ từ rất lâu rồi, mà đời tổng thống trước ông Hadi là Ali Abdullah Saleh cũng bị tình cảnh tương tự.

Nhìn rộng ra, ở cả khu vực Trung Đông, cuộc đối đầu giữa hệ phái Shiite và Sunni, đều theo đạo Hồi, đã kéo dài suốt chiều dài lịch sử của tôn giáo này, chứ chả chỉ riêng gì ở Yemen. Chỉ có điều ngọn lửa chiến tranh ở Yemen đã bùng lên cách đây vài tháng làm nhiều thường dân thiệt mạng khiến cộng động quốc tế quan tâm hơn. Từ đó, những rắc rối mới được nảy sinh.

Kể từ năm 2009, cuộc xung đột giữa phiến quân Houthi ở miền Bắc và Chính phủ trung ương bắt đầu nổ ra. Từ năm ngoái những tay súng Houthi bắt đầu trở thành lực lượng mạnh mẽ nhất tại Yemen sau khi chiếm giữ được thủ đô Sanaa. Và từ tháng 2/2015, tình hình xung đột đã buộc Tổng thống Abd-Rabbu Mansour Hadi phải chạy xuống thành phố Aden ở miền nam lánh nạn. Nhưng những ngày cuối tháng 3 này, phe Houthi lại tiếp tục tấn công xuống Aden khiến ông Hadi phải bay sang Riyadh cầu cứu Arập Xêút.

Houthi là tên của vị tộc trưởng ở phía bắc Yemen. Lý do nổi dậy của lực lượng theo dòng Shiite này là đấu tranh chống tham nhũng cùng với chống Al-Qaida. Và đây cũng là những cái cớ để quân Houthi bành trướng trên lãnh thổ.

Mọi kế hoạch đàm phán hòa bình giữa phe Houthi và lực lượng trung thành của Tổng thống Hadi kể từ đó tới nay đều thất bại dù trung gian hòa giải có là Liên đoàn Arập hay Liên Hiệp Quốc. Tình hình căng thẳng tới mức, bắt đầu từ ngày 25/3, Liên minh hỗ trợ Tổng thống Hadi, gồm 10 nước Arập do Arập Xêút dẫn đầu, đã bắt đầu tiến hành không kích để hỗ trợ và ngăn chặn quân Houthi tiến về phía nam, chiếm nốt thành phố Aden, nơi mà ông Hadi sau khi về đây lánh nạn đã tuyên bố là thù đô tạm thời của Yemen.

Theo thông tin mới nhất. Ngày 30/3, Arập Xêút thông báo đã kiểm soát hoàn toàn các cảng biển của Yemen trong chiến dịch “Siêu bão” chống lực lượng phiến quân Houthi.

4 ngày sau khi tiến hành không kích quân Houthi, Liên đoàn Arập ngày 29/3 thông báo thành lập lực lượng liên minh nhằm đối phó với những mối nguy lớn mà các quốc gia Arập đang phải đối diện. Ngày 29/3, Tổng Thư ký Liên đoàn Arập, Nabil al-Arabi tuyên bố chiến dịch quân sự do Arập Xêút chỉ huy ở Yemen sẽ tiếp tục cho tới khi các phiến quân Houthi "hạ" vũ khí và rút khỏi các khu vực đang chiếm đóng.

Theo nhận định của Ryad, phiến quân Houthi, do Iran hậu thuẫn, tấn công chính phủ dân cử của nước láng giềng để bành trướng ảnh hưởng. Tổng thống Yemen Hadi ngày 28/3 coi các phiến quân Houthi đang chiếm đóng phần lớn nước này là "tay sai của Iran". Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh của Liên đoàn Arậo tại Ai Cập, ông Hadi nói: "Những kẻ tay sai của Iran đang phá hủy Yemen với quan điểm chính trị ấu trĩ". Trong khi đó, Iran đã bác bỏ cáo buộc hậu thuẫn tài chính và huấn luyện cho nhóm Houthi.

Ngày 30/3, Đại sứ Arập Xêút tại Mỹ gọi chiến dịch không kích do Arập Xêút lãnh đạo nhắm vào phiến quân Houthi ở Yemen là một “cuộc chiến tranh cần thiết” chứ không phải là một cuộc chiến tranh đánh mướn chống lại Iran.

Câu trả lời cho câu hỏi liệu Yemen đang diễn ra nội chiến giữa các phe cánh sắc tộc hay là cuộc chiến tranh “qua tay kẻ khác” giữa Iran và Arập Xêút sẽ quyết định mức độ khốc liệt và kéo dài của chiến sự đồng thời quyết định tương lai chính trị an ninh của cả khu vực. Iran và Arập Xêút vốn ganh đua không khoan nhượng để giành vị thế, vai trò và tầm ảnh hưởng khu vực cũng như quyền lãnh đạo thế giới Hồi giáo. Arập Xêút và đồng minh vẫn lo ngại về tầm ảnh hưởng của Iran ở Liban, Iraq và Syria. Nếu bây giờ để mất thêm cả Yemen thì Arập Xêút không chỉ bị mất thể diện và suy giảm ảnh hưởng ở khu vực mà còn phải đối phó với nguy cơ thực sự về an ninh.

Chỉ là nội chiến không thôi đã khó chấm dứt vì Yemen đã trở thành tâm điểm mới của khủng bố quốc tế. Yemen là căn cứ của Al-Qaeda trên bán đảo Arập (AQPA), bị Washington cho là nhánh nguy hiểm nhất của mạng lưới thánh chiến, đã lên tiếng nhận là đã tổ chức vụ khủng bố tòa soạn Charlie Hebdo ở Paris hôm 7-1. Nếu thêm cả ngoại chiến vào nữa thì đất nước này sẽ còn đắm chìm lâu dài trong chiến sự và bạo lực, mất an ninh và ổn định. Nếu như thế thì hai phe ở trong và hai phía bên ngoài Yemen đều đang hủy hoại tương lai nước này.

Sự sốt sắng và đi đầu của Arập Xêút trong cuộc can thiệp vào Yemen đang được giới phân tích làm rõ. Những chi tiết quan trọng trong chiến dịch can thiệp vào Yemen chỉ được Arập Xêút thông báo cho đồng minh Mỹ vào giờ chót. Sự kiên này, theo giới phân tích, là dấu hiệu Ryad muốn thoát ra khỏi tình trạng mà cường quốc quân sự cấp vùng xem là chính sách thụ động của Washington trong khu vực. Theo các nguồn tin chính phủ Mỹ được Reuters trích dẫn, từ nhiều tuần nay, Arập Xêút đã chia sẻ với Mỹ ý định can thiệp vào Yemen. Giải pháp quân sự đã được hai nước bàn tính kỹ nhân chuyến viếng thăm của Ngoại trưởng Mỹ John Kerry ngày 5-3. Tuy nhiên, kế hoạch chính xác của dự án chỉ được thông báo với Mỹ không lâu trước khi máy bay Arập Xêút bắt đầu tham chiến ngày 25/3.

Tư lệnh Bộ chỉ huy Mỹ tại Trung Đông và Afghanistan, tướng Lloyd Austin, trong cuộc điều trần tại Thượng viện ngày 27-3 tiết lộ ông chỉ được Tham mưu trưởng quân đội Arập Xêút thông báo “ngay trước khi không quân Ryad hành động”. Tướng Lloyd Austin nhìn nhận không thẩm định được xác xuất thành công của Ryad là bao nhiêu, vì “không biết mục tiêu tấn công và mục đích” của chiến dịch.

Theo Reuters, nguyên nhân cốt lõi thúc đẩy Ryad trực tiếp sử dụng vũ lực bắt nguồn từ phong trào Mùa xuân Arập và thái độ do dự của Chính quyền Obama. Năm 2011, Tổng thống Mỹ đã không có một cử chỉ ủng hộ Tổng thống Ai Cập Hosni Moubarak, để cách mạng đường phố lật đổ nhà lãnh đạo đồng minh khu vực này sau mấy ngày biểu tình. Năm 2013, thái độ tiền hậu bất nhất của Tổng thống Mỹ không chịu oanh kích Syria làm Ryad thất vọng. Tiếp sau đó là những cuộc mật đàm giữa Mỹ và Iran, đồng minh của Syria và kẻ thù của Arập Xêút, bị tiết lộ càng làm Ryad hoài nghi quyết tâm của chính quyền Mỹ giữ lời hứa bảo vệ đồng minh Arập.

Quyết tâm của Tổng thống Obama đạt thỏa thuận hạt nhân với chính quyền Hồi giáo Iran, dù phải trả giá cao làm cho Ryad cảm thấy tương lai bất trắc trong bối cảnh Iran không che dấu tham vọng phát huy ảnh hưởng ra khắp khu vực từ Iraq, Syria, Lybia, Liban cho đến…Yemen.

Các chuyên gia nhận định “nếu chiến dịch Yemen thành công, chúng ta sẽ chứng kiến một bước đột phá trong chính sách đối ngoại của Arập Xêút”. Ryad sẽ quyết liệt hơn và dứt khoát hơn để đương đầu với Iran mà không tùy thuộc vào Mỹ.

Cuộc phản công của Ryad tại Yemen là một mặt trận mới trong cuộc “chiến tranh ủy nhiệm” giữa hai cường quốc cấp vùng: một bên là Arập Xêút lãnh đạo các nước Arập theo hệ phái Sunni, còn bên kia là Iran, thủ lĩnh hệ phái Shiite với các thủ đô Bagdad, Damas và tổ chức Hezbollah ở Liban.