Cảnh báo nguy cơ kháng thuốc sốt rét vùng sông MeKong

Chu trình lây bệnh sốt rét

Bác sĩ Babatunde Olowokure, Trưởng nhóm giám sát và phòng chống các bệnh truyền nhiễm thuộc WHO cho biết: “Dựa trên nghiên cứu xác định các trường hợp kháng thuốc được phát hiện đầu tiên vào năm 2005 tại biên giới giữa Thái Lan và Campuchia, hiện tại chúng ta đang có những lo ngại về sự lan ra của căn bệnh này tại khu vực tiểu vùng sông MeKong, bao gồm Thái Lan, Campuchia, một phần Trung Quốc, Lào và Việt Nam. Những gì mà chúng tôi thấy thì đây là vấn đề không thể giải quyết bởi chỉ một nước đơn lẻ, nó cần sự phối hợp hành động của không chỉ các nước trong khu vực mà còn của cả cộng đồng quốc tế”.

Đây không phải là lần đầu tiên WHO lên tiếng cảnh báo về tình trạng này. Ngày 24/4, nhân ngày thế giới phòng chống sốt rét, Bác sĩ Pascal Ringwald, Giám đốc chương trình phòng chống sốt rét toàn cầu, đã tỏ ra quan ngại về tình trạng này. Ông nói: “Chúng ta đang ở một thời điểm rất quan trọng, những thành công của chúng ta trong nỗ lực phòng chống căn bệnh sốt rét là mong manh. Chương trình vẫn chưa phủ kín được mọi nơi, chúng ta vẫn chưa thực hiện tốt phương pháp điều trị ACT như chúng ta mong muốn, chúng ta không sử dụng việc chẩn đoán nhanh mà đáng ra chúng ta phải làm. Thêm vào đó là các mối đe dọa khác. Tôi muốn nói đến các trường hợp kháng thuốc artimisin được tìm thấy ở vùng biên giới Thái Lan và Myanmar”.

Bác sĩ Babatunde Olowokure, Trưởng nhóm giám sát và phòng chống các bệnh truyền nhiễm thuộc WHO 

Theo ước tính của WHO, từ năm 2000-2010, con số người mắc bệnh sốt rét tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương đã giảm 37%, trong khi số người chết đã giảm 62% xuống còn 899 trường hợp vào năm 2010. Tại Việt Nam, con số thống kê từ năm 2000-2011 cho thấy số ca tử vong vì sốt rét đã giảm từ 148 xuống còn 14, trong khi số ca nhiễm bệnh giảm từ 74.000 xuống còn 16.500 ca. Tuy nhiên, một báo cáo được công bố vào hồi đầu tháng 4, điều tra trên hơn 3.000 bệnh nhân tại khu vực biên giới giữa Thái Lan và Myanmar từ năm 2001-2010 cho thấy số ca kháng thuốc đã tăng lên liên tục từ 0,6% lên 20% trong vòng 10 năm.

WHO lo ngại nếu sốt rét kháng thuốc không được kiềm chế kịp thời, sẽ có những hậu quả đáng tiếc. Bác sĩ Olowokure giải thích: “Nếu chúng ta không kiểm soát tình hình thì có thể dẫn đến việc người bệnh sẽ phải mất nhiều thời gian hơn để khỏi bệnh, và có khả năng các trường hợp bệnh này sẽ lan rộng ra hơn trước. Có thể sẽ có khả năng nhiều hơn các ca tử vong về bệnh, nhiều hơn các ca nhiễm bệnh, và do đó tăng chi phí để đối phó với tình hình”. 

Sốt rét là bệnh do ký sinh trùng gây nên và có tính chất lưu hành địa phương. Bệnh được lây từ người qua người nhờ muỗi anopheles. Người nhiễm ký sinh trùng sốt rét sẽ phát bệnh trong vòng thời gian từ 7-21 ngày, tùy loại ký sinh trùng. Đây còn gọi là thời kỳ ủ bệnh. Khi phát bệnh, người bệnh có thể có các triệu chứng như rét, đau mỏi cơ, sốt tăng nhanh trong vài ngày, sau đó thành sốt liên tục ở khoảng 39 đến 40 độ C. Sau 2 tuần, sốt chuyển thành cơn với 3 giai đoạn là sốt rét, sốt nóng, hạ nhiệt độ và đổ mồ hôi. Cơn sốt rét kéo dài từ 6-12h. Các cơn sốt diễn ra có tính chu kỳ, phụ thuộc vào loại ký sinh trùng. Tuy nhiên, cũng có những trường hợp, triệu chứng bệnh không rõ ràng.

Hiện có 4 loại ký sinh trùng gây sốt rét. Ở Việt Nam có hai loại phổ biến là falciparum và vivax. Trong đó loại falciparum là loại gây chết người chủ yếu. Để điều trị sốt rét, người bệnh thường được bác sĩ kê đơn thuốc hỗn hợp ACT với thuốc chính là artemisin, theo khuyến cáo của WHO. Thường người bệnh được điều trị trong vòng 3 ngày sẽ khỏi bệnh. Tuy nhiên, với các trường hợp kháng thuốc, việc điều trị có thể kéo dài đến 7 ngày và bác sĩ có thể phải sử dụng kết hợp thuốc khác để điều trị đạt kết quả.

Bác sĩ Olowokure nói về nguyên nhân của sốt rét kháng thuốc như sau: “Vấn đề về kháng thuốc xảy ra là vì người bệnh đã không sử dụng thuốc đúng liều, đúng thời gian quy định. Tức là các trường hợp kháng thuốc xảy ra không phải vì thuốc không hiệu nghiệm mà vì thuốc không được sử dụng đúng liều quy định”.

Ngoài ra, việc sử dụng thuốc artimisin giả hoặc chỉ dùng đơn lẻ một loại thuốc artiminsin cũng được cho là các nguyên nhân khác gây ra sốt rét kháng thuốc. Việc bệnh nhân dùng một loại thuốc artimisin đơn lẻ có thể khiến ký sinh trùng quen thuốc, tức là có khả năng kháng thuốc. Ký sinh trùng có biến đổi gene kháng thuốc. Cũng chính bởi vậy mà WHO đã ra khuyến cáo các nước không sử dụng một loại thuốc artimisin để điều trị sốt rét.

PGS.TS Nguyễn Mạnh Hùng - Viện Trưởng Viện Sốt rét - KST -CT Trung Ương khai mạc Hội thảo đánh giá công tác ngăn chặn sốt rét kháng thuốc năm 2011, 6 tháng đầu năm 2012 và triển khai kế hoạch 6 tháng cuối năm 2012 tại TP. Hồ Chí Minh ngày 20/7/2012

Tại Việt Nam, sốt rét kháng thuốc đã được phát hiện chủ yếu ở các tỉnh vùng biên giới với Lào và Campuchia bao gồm Bình Phước, Đắc Nông và Gia Lai. Nguyên nhân chính được cho là do người di chuyển qua biên giới.

Bác sĩ Olowokure cho rằng Việt Nam đã có những thành tựu trong việc ngăn chống căn bệnh sốt rét trong các năm qua. Để đối phó với tình hình mới, WHO cũng đang giúp đỡ Việt Nam với nhiều hoạt động cụ thể: “WHO đang làm việc chặt chẽ với Việt Nam, với chương trình quốc gia để kiểm soát tình hình. Chúng tôi giám sát xem liệu thuốc còn hiệu nghiệm với người bệnh hay không, tức là xem trong vòng bao lâu thì ký sinh trùng không còn trong máu người bệnh. Thường thì là 3 ngày. Việt Nam cũng được WHO giúp đỡ trong việc xây dựng kế hoạch quốc gia để ngăn chặn sự lan ra của các trường hợp kháng thuốc dựa theo chương trình quốc tế. Có nhiều hoạt động đã được thực hiện liên quan đến chương trình này.

WHO sẽ giúp Việt Nam trong việc xóa bỏ liệu pháp điều trị uống thuốc artimisin đơn lẻ. Đây chính là một trong các nguyên nhân gây ra kháng artimisin. WHO cũng sẽ hỗ trợ chất lượng thuốc điều trị bệnh.

Cho đến lúc này sốt rét kháng thuốc mới chỉ được phát hiện ở khu vực tiểu vùng sông MeKong. WHO hy vọng với sự cộng tác của các nước trong khu vực và nguồn tài chính đầy đủ, tình hình có thể được kiểm soát hoàn toàn.

Nh.Thạch (Theo AFP)