“Ma trận quân xanh, quân đỏ” trong đấu thầu

Họ đã tay không bắt giặc!

Trong những năm gần đây, chảy máu đầu tư công luôn được nhắc tới là một trong những vấn nạn gây bức xúc nhất của nền kinh tế. Chạy dự án, chạy vốn… chính là “ẩn họa” đối với nền kinh tế. Xung quanh câu chuyện này, PetroTimes đã đề cập tới trong loạt bài viết: Ẩn họa từ “chạy dự án”. Có chạy dự án và dự án “phải chạy” và thành công tức là có tham nhũng, có tiêu cực, đồng nghĩa với đó là dòng vốn đầu tư từ ngân sách Nhà nước để xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển kinh tế - xã hội đã không được sử dụng hiệu quả, lãng phí, thất thoát.

Mới đây, tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, dưới một góc nhìn khác, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đã nhấn mạnh rằng: “…đã để thông thầu thì ắt có tham nhũng, tiêu cực”. Phát biểu này của Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng lập tức đã nhận được sự đồng thuận, chia sẻ của đông đảo đại biểu tham dự phiên họp và đặc biệt là của quần chúng nhân dân.

Xây dựng cơ bản là một trong những lĩnh vực tiềm ẩn nhiều nguy cơ tham nhũng nhất

Như đã biết, hằng năm ngân sách Nhà nước đều dành ra hàng trăm tỉ đồng để xây dựng các công trình phúc lợi, phát triển cơ sở hạ tầng như điện, đường, trường, trạm… nhằm từng bước cải thiện đời sống người dân, thúc đẩy kinh tế - xã hội đất nước phát triển. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, dòng vốn này đã bị làm méo mó, sai lệch, thậm chí đã trở thành “miếng mồi” để không ít tổ chức, cá nhân có quyền, có chức lợi dụng để kiếm lời.

Cái họa của “chạy dự án” là dòng vốn được phê duyệt cho dự án A, dự án B trên đường đến tay nhà thầu, đơn vị thi công đã bị rơi rớt, bị cắt xén một phần không nhỏ. Về vấn đề này, trong bài viết “Chảy máu” đầu tư công chúng tôi đã đề cập rất rõ. Và theo nhiều đại biểu Quốc hội thì đây thực sự là “ẩn họa”, đe dọa nghiêm trọng sự phát triển ổn định, bền vững của nền kinh tế. Ngoài ra, nó còn là mầm mống gây ra tham nhũng, tiêu cực, đe dọa đến an ninh tài chính quốc gia bởi đầu tư công ngoài vốn ngân sách còn có cả tiền đi vay.

Trong những lần tiếp xúc với đại diện các doanh nghiệp, các công ty xây dựng tại nhiều địa phương, PV Năng lượng Mới đã được chính những vị này thừa nhận: Không “chạy dự án” thì lấy đâu việc mà làm. Doanh nghiệp nào có quan hệ rộng, có ô to thì chạy được, nhận được dự án to. Còn nếu quan hệ khiêm tốn, mức “chịu chơi” hạn chế thì nhận được dự án nhỏ, thậm chí là “nhịn đói”.

“Đã là làm dự án thì không chạy không được. Dự án thì ít mà doanh nghiệp thì nhiều nhan nhản” - một vị giám đốc doanh nghiệp xây dựng ở Hà Nội chia sẻ.

Trong vài năm trở lại đây, để hạn chế tối đa tình trạng này, rất nhiều luật, quy định trong lĩnh vực đấu thầu đã được ban hành. Tuy nhiên, ở đâu đó, người ta vẫn nghe thấy những câu chuyện kiểu như “chạy dự án” xảy ra. Hay nói như Phó tổng Thanh tra Chính phủ Ngô Văn Khánh thì đấu thầu vẫn là “câu chuyện có nhiều vấn đề”.

“Nghe” có chuyện “chạy dự án” - nhưng chỉ “nghe” mà thôi. Còn ai chạy? Chạy ai Chứng cứ ở đâu? Thì quả thực là hầu như không bao giờ tìm thấy. Cách đây ít năm, có vụ án tham nhũng lớn ở một đơn vị thuộc ngành giao thông. Khi cơ quan điều tra gọi giám đốc một số doanh nghiệp lên hỏi về việc có thông tin là đơn vị phải chi ít nhất 5% cho mỗi dự án. Vậy việc “biếu xén, lại quả” ra sao? Những người được hỏi đều “thật thà” thú nhận là có quà cáp, biếu xén lãnh đạo Bộ: Dịp lễ tết thì con gà, cây giò, buồng chuối, anh nào quê vùng biển biếu con cua, con ghẹ, ở miền núi thì thịt trâu khô, thịt bò gác bếp… Còn bảo biếu tiền thì cũng chỉ là tiền mừng tuổi sếp dăm ba trăm ngàn. Còn mang tiền nhiều hơn “có mà chết với sếp”…(?!).

Tại sao lại có nhận xét này?

Bên cạnh “chạy dự án” thì hiện tượng các doanh nghiệp thông thầu, bắt tay nhau, lập “ma trận” với “quân xanh, quân đỏ” là một trong số những “vấn đề” đó. Không ít doanh nghiệp có khi vừa thành lập, tiềm lực tài chính chẳng có, kinh nghiệm thi công, triển khai dự án cũng gần như bằng không vẫn nhận được những dự án lên tới cả trăm tỉ đồng với yêu cầu kỹ thuật cao. Và theo lý giải của giới kinh doanh, họ đã nhận được dự án qua các “ma trận” kiểu như trên.

Một ví dụ cụ thể đã được chỉ ra như sau: Nếu một công trình xây dựng có tổng mức đầu tư lên tới 100 tỉ đồng. Một doanh nghiệp A vừa mới thành lập và theo quy định thẩm định hồ sơ thầu, nếu làm đúng luật thì chắc chắn hồ sơ thầu của doanh nghiệp này sẽ bị loại ngay từ vòng 1. Tuy nhiên, bằng nhiều cách khác nhau, đặc biệt là hình thức liên doanh, liên kết với một doanh nghiệp, một công ty nào đó vốn đã có nhiều năm hoạt động trong lĩnh vực xây dựng để làm hồ sơ dự thầu. Và như thế, năng lực của doanh nghiệp A nghiễm nhiên được đảm bảo.

Qua vòng “sơ tuyển”, hồ sơ doanh nghiệp A tất nhiên sẽ giành được nhiều ưu thế hơn bất kỳ hồ sơ nào khác khi tham gia đấu thầu, đặc biệt, nếu doanh nghiệp A và những doanh nghiệp khác cùng tham gia đấu thầu đã “thông thầu” - tức là mức giá bỏ thầu đã được chính các đơn vị này thống nhất với nhau. Đáng chú ý, để đảm bảo thắng lợi, mức giá được doanh nghiệp A đưa ra luôn chiếm thế thượng phong, đảm bảo là thấp nhất. Và tất nhiên, khi doanh nghiệp này đã được chủ đầu tư “bật đèn xanh” thì những điểm mạnh được nêu trong hồ sơ dự thầu sẽ trùng lặp gần như hoàn toàn với yêu cầu mà Hội đồng đấu thầu công trình đó đưa ra.

Chúng ta không khó để bắt gặp những câu chuyện thông thầu kiểu như vậy được phản ánh trên các phương tiện thông tin đại chúng thời gian gần đây. Có thể kể đến nghi án thông thầu đấu giá thuốc tại Bệnh viện tỉnh Cà Mau; hay như vấn đề thông thầu, móc ngoặc giữa Ban Quản lý các dự án đầu tư xây dựng cơ bản thị xã Ayun Pa (Gia Lai)... là những ví dụ điển hình cho vấn nạn này.

Dự án rơi vào tay doanh nghiệp A như thế nào?

Vấn đề và cũng là “ẩn họa” của hiện tượng này bắt đầu nảy sinh ở đây. Tổng mức đầu tư của công trình tuy là 100 tỉ đồng nhưng ngay từ khi công trình chưa được triển khai, nó đã bị chia năm sẻ bảy. Một phần sẽ chảy vào túi những người nắm quyền quyết định, chi phối dự án (điều này chúng tôi đã đề cập tới trong bài “Chảy máu” đầu tư công) và một phần được chia cho doanh nghiệp liên kết cũng như những doanh nghiệp “quân xanh, quân đỏ” - đây là những doanh nghiệp tham gia đấu thầu gọi là cho đủ số lượng quy định mở thầu của chủ đầu tư chứ chẳng phải tranh giành, hay đấu đá gì để nhận dự án.

Con số 100 tỉ đồng đầu tư cho công trình vì thế bị hao hụt nghiêm trọng. Và như đã nói, không ít doanh nghiệp nhận được những công trình kiểu như thế này chỉ là “thùng rỗng”, chẳng có gì. Hệ quả tất yếu là người ta thấy xuất hiện ngày càng nhiều những công trình đầu tư kém hiệu quả, chất lượng thấp.

Nhưng vấn đề không dừng ở đó, vì năng lực không có, kinh nghiệm thi công yếu, thời gian thi công kéo dài, chi phí cũng tăng cao và hệ quả tất yếu là doanh nghiệp thi công lại phải “chạy”, phải “xin” bổ sung vốn với 1.001 lý do. Điển hình cho những chiêu trò kiểu này là làm giả khối lượng tăng cao hơn nhiều lần so với khối lượng thực vốn đã được chủ đầu tư và các đơn vị giám sát thẩm định. Cái bắt tay giữa chủ đầu tư, doanh nghiệp và các đơn vị tư vấn giám sát là điều mà chúng tôi đã đề cập trong bài: “Chảy máu” đầu tư công.

Câu chuyện trên thực sự cho thấy cái họa “quân xanh, quân đỏ” trong đấu thầu dự án và cái họa này đến từ chính những “ma trận” do các doanh nghiệp này lập ra nhằm có được dự án và kiếm lợi. 1 đồng tiền vốn đầu tư công khi đến tay công trình vì thế chắc chỉ còn 5-7 phần, có khi chỉ vài ba phần khiến những công trình này xuống cấp nhanh một cách thảm hại. Còn nếu không thì phần thất thoát trong quá trình đầu tư, thi công dự án sẽ được chính doanh nghiệp tìm cách đội giá, bòn rút thêm tiền đầu tư từ ngân sách để bù.

Đề cập tới vấn đề này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đã thẳng thắn chỉ ra rằng: Công trình cứ dây dưa kéo dài để điều chỉnh giá. Đội giá vô cùng lớn khiến giá các công trình giao thông, xây dựng ở ta thuộc dạng đắt nhất thế giới. Từ đó, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng đưa ra quan điểm: “Tôi không đồng ý điều chỉnh giá” và rằng: “Giá trúng thầu sẽ là giá cuối cùng. Đấu thầu 100 tỉ, thanh toán 100 tỉ, không nên cho điều chỉnh giá. Điều chỉnh giá liên tục, tiêu cực đầy ra đấy”.

Nói như vậy để thấy rằng, bằng cách này hay cách khác, “chạy dự án”, mà trong phạm vi bài viết này là vấn nạn “quân xanh, quân đỏ” do một nhóm doanh nghiệp lập ra đã làm “chảy máu” đầu tư công. Và chắc chắn, nếu không làm quyết liệt, không chặn đứng ngay từ quá trình thẩm định hồ sơ dự thầu cũng như xét duyệt hồ sơ thầu, vấn nạn này sẽ còn tiếp diễn.

Trách nhiệm này trước hết thuộc về người đứng đầu với những quyết định công bằng, đúng luật với mục tiêu là lợi ích của nhân dân, của đất nước!

Thanh Ngọc