Chuyển giá để trốn thuế

Cơ chế quản lý còn thiếu hiệu quả

Với chính sách mở cửa thị trường để thu hút đầu tư, đặc biệt là vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), nước ta hiện đang là một trong những nước thu hút nguồn vốn FDI hàng đầu khu vực. Việc thu hút nguồn vốn này tăng nhanh chóng sau khi Việt Nam trở thành thành viên thứ 150 của WTO vào năm 2006. Nguồn vốn này được coi là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của nước ta trong nhiều năm qua.

Với những ưu đãi về thuế và hàng loạt chính sách khác, sự gia tăng ồ ạt các doanh nghiệp FDI trong khoảng 15 năm qua đã đóng góp lớn cho tăng trưởng kinh tế và giải quyết việc làm cho lao động nước ta. Tuy vậy, nhiều vấn đề tiêu cực khi quản lý các doanh nghiệp này đang đặt ra bài toán khó cho các nhà quản lý. Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp FDI là những tập đoàn đa quốc gia, có nguồn vốn lớn, chiếm thị phần cao trong nước, có doanh thu tăng trưởng mạnh qua các năm nhưng lại liên tục báo lỗ.

Theo quy định của Luật Thuế, khi doanh nghiệp bị thua lỗ trong hoạt động kinh doanh thì không phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp. Những nghi vấn lỗ giả này kéo dài sẽ làm thất thu ngân sách Nhà nước và tạo sự cạnh tranh không lành mạnh với các doanh nghiệp chấp hành đầy đủ nghĩa vụ nộp thuế. Xa hơn, hành vi chuyển giá để trốn thuế sẽ tác động không tốt đến cơ chế quản lý tài chính và ảnh hưởng đến mục tiêu thu hút và quản lý vĩ mô vốn FDI của Chính phủ.

Mặc dù vấn đề này đã được cơ quản quản lý nghiên cứu và đưa ra các quy định liên quan để điều chỉnh ngay từ thời kỳ đầu thu hút FDI. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ và tính hiệu quả của việc thực thi các quy định này để chống chuyển giá còn khá hạn chế.

Văn bản pháp lý đầu tiên đề cập đến chuyển giá là Thông tư 74/1997/TT-BTC hướng dẫn về thuế đối với nhà đầu tư nước ngoài, sau đó là Thông tư 89/1999/TT-BTC và Thông tư 13/2001/TT-BTC. Đến Thông tư 05/2005/TT-BTC hướng dẫn về thuế nhà thầu thì vấn đề này được bỏ ra khỏi nội dung điều chỉnh. Cho đến ngày 19/12/2005, chuyển giá đã được nhắc lại tại Thông tư 117/2005/TT-BTC do Bộ Tài chính ban hành hướng dẫn việc thực hiện xác định giá thị trường trong các giao dịch kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết. Ngày 22/4/2010, Bộ Tài chính tiếp tục ban hành Thông tư số 66/2010/TT-BTC hướng dẫn thực hiện việc xác định giá thị trường trong giao dịch kinh doanh giữa các bên có quan hệ liên kết thay thế cho Thông tư 117/2005. Tuy nhiên, những diễn biến thực tế cho thấy, những quy định trên hầu như vẫn chưa phát huy tác dụng.

Điển hình cho hiện tượng nghi vấn chuyển giá, lãi thật lỗ giả để trốn thuế thời gian qua là trường hợp của Coca-Cola Việt Nam. Từ khi thành lập (1994) đến nay chưa năm nào Công ty Coca-Cola Việt Nam khai có lãi dù doanh thu tăng liên tục qua mỗi năm. Dù thống lĩnh thị phần đồ uống tại thị trường Việt Nam, doanh số tăng theo chiều thẳng đứng, nhưng từ khi đầu tư tại thị trường Việt Nam đến nay Coca-Cola chưa từng đóng một đồng thuế thu nhập doanh nghiệp nào do liên tục khai lỗ (tính đến ngày 30/9/2011, Coca-Cola đã lỗ lũy kế 3.768 tỉ đồng, khoản lỗ “khủng” này tính ra đã vượt cả số vốn đầu tư ban đầu là 2.950 tỉ đồng). Lý do được đưa ra là đến 70% nguyên liệu sản phẩm được nhập khẩu từ công ty mẹ ở nước ngoài với giá rất cao làm đội chi phí sản xuất, trong khi đó, Coca-Cola là sản phẩm đặc thù, không có “giá độc lập” để so sánh.

Tương tự, P&G Việt Nam, Pepsico hay Metro Cash & Carry Việt Nam,… đều là các doanh nghiệp FDI cũng liên tục báo lỗ hoặc lợi nhuận cực thấp (Pepsico thông báo chỉ đạt tỷ lệ Lợi nhuận/Doanh thu là 2%) nhưng các doanh nghiệp này vẫn liên tục mở rộng hoạt động kinh doanh, khai trương thêm các nhà máy hay địa điểm mới.

Vấn đề tưởng như nghịch lý này đang đặt ra câu hỏi, phải chăng các doanh nghiệp trên đang lỗ giả, lời thật? Bởi nếu lỗ như vậy thì các doanh nghiệp này lấy đâu động lực để tiếp tục sản xuất?

Chống chuyển giá là việc làm đòi hỏi sự tinh tế!

Trước hiện tượng này, tại Hội thảo Quản lý chuyển giá - Kinh nghiệm Quốc tế và bài học cho Việt Nam do Trường Bồi dưỡng cán bộ (Bộ Tài chính) vừa tổ chức, nhiều chuyên gia quốc tế đã nhấn mạnh: Việc xử lý nghi vấn chuyển giá là việc rất khó vì thường rơi vào những công ty đa quốc gia, có hoạt động đặc thù, độc quyền. Điều này đòi hỏi phải có sự phối hợp nhiều ban, ngành và của nhiều quốc gia liên quan.

Tuy vậy, Ông Michael Palmer, chuyên gia về chống chuyển giá Australia cũng nhấn mạnh, với nước đang phát triển như Việt Nam, chính sách thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài luôn có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế. Do đó, việc chống chuyển giá cũng phải rất... tinh tế.

Cái khó của Việt Nam là không có tư liệu về các doanh nghiệp FDI. Nhiều doanh nghiệp FDI có thể lợi dụng hình thức gia công, xuất nhập nguyên liệu đầu ra đầu vào để lách luật. Vì vậy, ngành thuế nước ta cần phối hợp chặt chẽ với ngành thuế các nước trên thế giới, xây dựng bộ cơ sở dữ liệu về giá sản phẩm, nguyên vật liệu làm cơ sở so sánh, đối chiếu khi cần thiết. Ngoài ra, cần tranh thủ các tài liệu thực hiện nghĩa vụ thuế của các công ty đa quốc gia tại nước sở tại để làm cơ sở yêu cầu doanh nghiệp nộp thuế.

Bên cạnh đó, Chính phủ cũng cần giảm thuế thu nhập doanh nghiệp về ngang bằng hoặc thấp hơn các nước khác để tránh tình trạng doanh nghiệp FDI chuyển giá cho các công ty mẹ nơi có thuế suất thấp hơn để trốn thuế. Hiện dự thảo thuế thu nhập doanh nghiệp đang được đề xuất điều chỉnh về mức 23% so với mức 25% hiện nay để trình Quốc hội vào tháng 5/2013 được coi là ngang bằng với một số nước khác trong khu vực.

Ngoài ra, học tập kinh nghiệm các nước trong khu vực có nguồn vốn FDI lớn nhưng làm tốt công tác chống chuyển giá như Thái Lan, Singapore hay Trung Quốc cũng là việc cần làm. Nước ta cần có các cơ quan quản lý chuyên biệt về công tác chuyển giá đối với các doanh nghiệp FDI. Khi đó, việc theo dõi và quản lý sẽ được làm thường xuyên, từ từ không gây “sốc” cho các doanh nghiệp.

Công tác chống chuyển giá được coi là trọng tâm của ngành Thuế trong giai đoạn hiện nay, khi mà bội chi ngân sách đang gia tăng. Mục tiêu cuối cùng là ngành Thuế phải thực thi được quyền thu thuế của Nhà nước, đảm bảo thu ngân sách và tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, công bằng giữa các doanh nghiệp.

Thành Trung