Sắc hay sắt?

Học giả An Chi: Về chuyện “ngọt” này, GS Nguyễn Minh Thuyết, người chủ biên sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 4, đã trả lời trên Tuổi trẻ ngày 25/3/2014 như sau:

“Theo chúng tôi, nhà văn Vũ Bằng là người Bắc, do đó ông không thể lẫn “sắt” với “sắc” như người sử dụng phương ngữ Nam Bộ. Giả sử có lỗi của nhà in thì Vũ Bằng cũng phải yêu cầu đính chính và khắc phục trong những lần in sau, bởi vì đây là cuốn sách tâm huyết mà ông “thành mến tặng” người vợ thân yêu ở Hà Nội “để thay lời ai điếu”.

GS Thuyết nói như thế chứ khoảng cách giữa nhà văn và nhà xuất bản không phải lúc nào cũng gần, mà khoảng cách giữa lần in trước với lần in sau có khi cũng xa. Cho nên chuyện in đúng, in sai ở đây (“sắt” hay “sắc”) chỉ có thể giải quyết nếu ta có được trong tay nguyên cảo của nhà văn Vũ Bằng. Mà ngay cả nếu ta có được thủ bút của Vũ Bằng viết chữ đang xét với phụ âm “t” cuối (“sắt”) thì không phải lúc nào ta cũng nên theo cách dùng chữ lạ của nhà văn. Thơ Xuân Diệu nhiều người mê nhưng khi nhà thơ viết “Hôm nay lạnh, mặt trời đi ngủ sớm” thì cá nhân chúng tôi không mê được và mạo muội nghĩ rằng nhà trường không nên khuyến khích học trò viết “mặt trời đi ngủ” thay cho “mặt trời lặn” cả vì đây là tâm thức của Tây, không phải của ta. Đó là còn chưa nói đến chuyện Xuân Diệu dịch “se coucher” thành “đi ngủ” thì cũng giống như có người từng dịch “brûler” thành “đốt” thay vì “cháy”! “Se coucher” mà nói về mặt trời thì chỉ có “lặn” thôi chứ chẳng có đi ngủ, đi ngáy gì cả!

Nhưng GS Thuyết còn viết tiếp:

“Trong từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học không có các từ “ngọt sắc” và “ngọt sắt”. Nhưng đặt trong văn cảnh, có lẽ viết “ngọt sắt” (“sắt” có nghĩa là “sắt lại”) phù hợp hơn với cảm nhận “nhai thì mềm mà lại giòn, nhai khe khẽ thì chính tai mình thấy như sậm sựt”.”

Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học không ghi nhận “ngọt sắc” không có nghĩa là nó không tồn tại. Thực ra, cách đây gần nửa thế kỷ, Từ điển tiếng Việt do Văn Tân chủ biên (NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1967) đã ghi nhận và giảng “ngọt sắc” là “ngọt đến rát cổ”. Đó là còn chưa kể lời biện luân của GS Thuyết rất hời hợt. Ông nói “sắt” có nghĩa là “sắt lại”. Nghĩa là ông chỉ giảng từ “sắt” bằng chính nó. Khác gì kiểu giảng “ghế là ghế để ngồi”, “nước là nước để uống”, “cháo là cháo để húp”, v.v... Tức là không giảng gì cả. Và chúng tôi cũng ngờ rằng ông còn chưa hiểu đúng nghĩa của từ “sắt” nữa! “Sắt” là “ở trạng thái trở nên khô cứng và rắn chắc” (Từ điển Tiếng Việt của Vietlex). Quyển từ điển này cho hai thí dụ: - Rang cho thịt sắt lại. - Mỗi năm qua đi người chị càng sắt lại (…). Cứ như trên thì “sắt” hiển nhiên là một tính từ (theo cách phân từ loại của Vietlex) chỉ dùng cho những danh từ chỉ đồ vật có hình dạng cụ thể, có thể sờ mó được chứ không thể dùng để chỉ một khái niệm phi hình thể liên quan đến vị giác. Ở đây, chính từ “sắc” mới thực sự thích hợp. “Sắc” là cô đặc lại như đã được đun thật lâu cho ra hết chất ngọt hoặc chất bổ. “Ngọt sắc” là một cấu trúc có hàm ý so sánh, giống hệt như “cao vút”, “đen thui”, “êm ru”, “trắng xóa”, v.v… “Cao vút” là cao như vút (lên không), “đen thui” là đen như bị thui qua lửa, “êm ru” là êm như tiếng mẹ ru con, “trắng xóa” là trắng như đã được xóa vết bẩn, v.v… Còn “ngọt sắc” là ngọt như đã trải qua việc sắc kiểu sắc thuốc. Cứ như trên thì nếu thực sự Vũ Bằng có viết “ngọt sắt”, ta cũng chẳng nên theo ông mà xài chữ như thế và những nhà tu thư có lẽ cũng cần sáng suốt để lường trước chuyện rắc rối có thể xảy ra.

Trong bài “Phải là ngọt sắc” (Tuổi trẻ, 1/4/2014) LS Nguyễn Tiến Tài cũng cùng một cách hiểu như GS Nguyễn Minh Thuyết. Trong câu “Muốn con cá cứng, thấm thịt thì con phải rim cho đến khi nước trong nồi sắt lại thì mới được”, ông Tài đã viết chữ “sắt” với “t” cuối. Nhưng đây chính là chữ “sắc”  trong “sắc thuốc” nên phải viết với “c” cuối mới đúng. Chẳng qua trong “sắc thuốc” thì động từ có ý nghĩa tác động còn trong “nước sắc lại” thì động từ chỉ ý nghĩa kết quả mà thôi. “Lược cà phê” có ý nghĩa tác động còn “Cà phê đã lược xong” thì chỉ ý kết quả. Thế thôi. Cho nên trong thí dụ của ông Nguyễn Tiến Tài, chữ đang xét cũng phải viết thành “sắc” mới đúng. Và vì không phân biệt được nghĩa của “sắc” với nghĩa của “sắt” nên ông Tài mới kết luận:

“Nếu là “sắc” thì chẳng lẽ phải viết là “Cá kho cho sắc lại ăn mới ngon”, “Da thịt sắc lại vì mưa nắng” nghe nó sao sao ấy”.

Thực ra, trong câu kết luận trên đây, ta đang có hai từ khác nhau: “sắc” và “sắt”. Trong “cá kho cho sắc” thì chữ “sắc” dùng đúng lại bị ông phủ nhận còn trong “da thịt sắc lại” thì chữ “sắc” của ông phải được sửa thành “sắt”.

Với ý kiến trên đây, chúng tôi đã tỏ đồng tình với ý kiến chính của GS Nguyễn Đức Dân trong bài “Tôi nghĩ rằng từ đúng là “ngọt sắc” (Tuổi trẻ, 26/3/2014). Cuối cùng thì xin dẫn lời của nhà báo Thúy Hằng trên Tuổi trẻ ngày 26-3, ghi lại ý kiến của ông Trần Văn Dũng, chuyên viên Phòng Giáo dục tiểu học, Sở Giáo dục & Đào tạo Tiền Giang, người trực tiếp ra đề thi hữu quan. Bái báo viết:

“Ông Dũng khẳng định trong SGK Tiếng Việt lớp 4, tập 2 ông sử dụng để ra đề chính xác đã dùng từ “ngọt sắc”. Từ này nằm trong đoạn văn “Trái vải tiến vua” (Tiếng Việt 4, tập 2, tr.51). Và quyển sách này cũng do tác giả Nguyễn Minh Thuyết làm chủ biên (sách của NXB Giáo dục - in và nộp lưu chiểu năm 2005)”.

Hy vọng là các nhà tu thư sẽ vui lòng trả lời cho ra lẽ.

A.C