Những cái chết bí ẩn trong chính trường Ukraina

Nhà báo Oles Buzina đã bị hai kẻ bịt mặt bắn chết ngay trước cửa nhà tại Kiev ngày 16/4/2015

Ai thân Yanukovytch sẽ phải chết?

Chỉ riêng trong ngày 16/4/2015 tại Ukraina đã xảy ra ba vụ giết hại các nhà hoạt động, nhà báo có tiếng trong xã hội. Ba nạn nhân bao gồm một cựu đại biểu Quốc hội, Oleg Kalashnikov thuộc đảng Các khu vực (vốn là đảng cầm quyền trở thành đối lập sau vụ đảo chính tại Ukraina tháng 2/2014); nhà báo tự do Sergey Sukhobok, nguyên sáng lập viên tờ báo điện tử Obkom; và đáng chú ý nhất là vụ giết hại nhà báo Oles Buzina, 45 tuổi, ông còn là nhà văn nổi tiếng, người dẫn chương trình truyền hình, tác giả nhiều cuốn sách về lịch sử Ukraina, từng là tổng biên tập một trong những tờ báo hàng đầu Ukraina, Segodnya.

Tất cả các nạn nhân đều có chung một điểm đó là họ ủng hộ Nga trong cuộc xung đột tại Ukraina. Trong thông cáo trên trang mạng của mình ngày 16/4, Bộ Nội vụ Ukraina nói rằng Oles Buzina đã bị hai tay súng đeo mặt nạ bắn gần nhà ông ở Kiev. Cố vấn Bộ Nội vụ Ukraina Anton Gerashchenko đã xác nhận vụ ám sát này. "Vừa mới đây, trên phố Dehtiarivska gần ngôi nhà số 58, nhà báo nổi tiếng Oles Buzina đã bị kẻ lạ mặt từ chiếc xe Ford Focus màu xanh đen bắn chết" - ông Gerashchenko viết trên trang Facebook cá nhân. Theo ông Gerashchenko, nhà báo bị bắn từ một chiếc xe mang biển số nước ngoài.

Trước đó cùng ngày, Oleh Kalashnikov, một cựu nghị sĩ trung thành với Tổng thống thân Nga bị lật đổ Viktor Yanukovytch, bị bắn chết trong một vụ tấn công tương tự bên ngoài căn hộ của ông ở thủ đô của Ukraina.

Nếu trong vụ nhà báo Sukhobok, nguyên nhân cái chết của ông dường như chỉ thuần túy do mâu thuẫn sinh hoạt, thì hai vụ còn lại đều có điểm chung là hai nạn nhân có quan điểm chỉ trích đường lối của chính quyền Ukraina hiện nay. Cả hai ông Kalashnikov và Buzina thời gian gần đây đều kêu gọi chính quyền Ukraina kỷ niệm trọng thể 70 năm Ngày chiến thắng phát xít 9/5, như Nga và các nước khác thuộc Liên Xô trước đây. Ngoài ra hồi tháng 3/2015, ông Buzina đã từ chức tổng biên tập báo Segodnya để phản đối sự kiểm duyệt đối với tờ báo.

Bộ Nội vụ Ukraina cho rằng giả thuyết chính về nguyên nhân nhà báo Buzina bị giết là hoạt động báo chí của ông. Cơ quan điều tra Ukraina nói vụ giết hại nhà báo Buzina và cựu đại biểu Quốc hội Kalashnikov rất giống nhau về kịch bản, địa điểm, chi tiết thủ phạm bắn nạn nhân. Điều này cho thấy đây rất có thể là hai vụ giết người theo đơn đặt hàng.

Trước đó, có ba cựu quan chức cao cấp dưới thời Tổng thống Yanukovytch cũng đột ngột qua đời. Một giả thuyết điều tra được ưu tiên là do tự sát, tuy nhiên một số người khác nghi ngờ có sự truy bức. Cuối tháng 2/2015, Mykhailo Tchetchtov, một cựu lãnh đạo đảng Các khu vực, nhảy từ tầng 17 xuống đất, sau khi để lại một dòng chữ cho vợ, nói rằng ông “không còn đủ tinh thần để sống”. Bị nghi ngờ tội lạm dụng quyền lực, Mikhailo Tchetchetov bị bắt một tuần trước khi tự sát, và chỉ được trả tự do sau khi đặt cược 5 triệu hryvnia (tương đương hơn 200.000 euro). Vài giờ trước vụ tự sát, trưởng công tố của Ukraina thông báo trên truyền hình sẽ truy tố cựu nghị sĩ với một số tội danh mới.

Ông Mikhailo Tchetchetov là một trong những người – đúng vào lúc đang diễn ra phong trào phản kháng Maidan - đã tổ chức cuộc bỏ phiếu ngày 16/1/2015 về các điều luật nhằm giới hạn quyền biểu tình, dự kiến phạt tù những người biểu tình. Cuộc bỏ phiếu nói trên đã khiến biểu tình vốn ôn hòa, ngày càng trở nên quyết liệt hơn, kết thúc với cuộc đàn áp đẫm máu cuối tháng 2/2014 ngay tại trung tâm Kiev.

Theo nhà tài phiệt Igor Kolomoski, lãnh đạo vùng Dnipropetrovsk, miền đông Ukraina, người quá cố “biết được những bí mật của quá trình tư nhân hóa” trước đây, “đã bị thúc ép tự tử”.

Một trường hợp khác là ông Stanislav Melnik, cũng là một cựu nghị sĩ đảng Các khu vực, có thể đã tự sát bằng súng săn. Còn người thứ ba là ông Olexandre Peklouchenko qua đời với vết thương trên cổ do súng. Olexandre Peklouchenko là cựu thống đốc vùng công nghiệp Zaporijia, miền đông nam Ukraina. Người này bị điều tra vì đàn áp các cuộc biểu tình thân phương Tây trước đây.

Thứ trưởng Bộ Nội vụ Ukraina Mikhailo Kornienko cho rằng, bên cạnh chấn thương tâm lý của một cựu giới chức cao cấp sau khi bị bắt giam, “không loại trừ ít nhất trong ba trường hợp nói trên có một vụ giết người được che đậy dưới hình thức tự sát”, và “cái chết của nạn nhân có thể có lợi cho ai đó”. Cựu lãnh đạo đảng Các khu vực Mykhailo Tchetchtov trong những năm 2003-2005 là lãnh đạo cơ quan phụ trách việc tư nhân hóa các tài sản công Ukraina. Theo một giới chức phụ trách chống tham nhũng của Quốc hội Ukraina hiện nay, "cái chết của người này bảo đảm cho các chủ doanh nghiệp mua lại tài sản nhà nước với giá hời", kết quả của quá trình tư nhân hóa mờ ám, sẽ không bao giờ bị xem xét lại.

Hiện mọi giả thuyết về những vụ ám sát này đều được nêu ra: có thể đó là do các thành phần dân tộc chủ nghĩa Ukraina muốn trừng phạt một người có quan điểm thân Nga như cựu tổng biên tập báo Segodnya. Đấy cũng có thể là một vụ trả thù, cũng có thể là để loại bỏ nhân chứng phiền phức của chế độ Yanukovytch, cũng có thể là một chiến dịch nhằm gây bất ổn định Ukraina do lực lượng ly khai tiến hành.

Những cái chết đột ngột trên đã gây lo ngại rất lớn trong xã hội Ukraina. Trong bối cảnh tiếng súng vẫn vang rền, bom vẫn nổ hàng ngày ở nhiều thành phố đông Ukraina, nhiều người nhìn những vụ ám sát này như “bước đầu thời kỳ kinh hoàng mà xã hội Ukraina phải sống”.

Tổng thống Nga Vladimir Putin lấy làm tiếc trước các vụ ám sát mang tính chính trị mà thủ phạm là giới dân tộc chủ nghĩa Ukraina. Trong phiên trả lời câu hỏi trực tiếp thường niên trên truyền hình Nga hôm 16/4, ông Putin nói rằng cái chết của nhà báo Buzina có động cơ chính trị. "Đây không phải là vụ ám sát chính trị đầu tiên. Ukraina đang đối mặt với một loạt những vụ giết người như vậy" - ông Putin nói.

Ukraina muốn xóa “dấu vết Nga”?

Từ ngày 16/10/2014, luật thanh lọc tại Ukraina chính thức có hiệu lực. Đây được coi là nỗ lực của chính quyền Tổng thống Poroshenko nhằm loại bỏ tất cả những thành phần thuộc chế độ cũ thân Nga ra khỏi đời sống chính trị tại Ukraina.

Trước đó, ngày 9/10/2014, Tổng thống Poroshenko đã ký ban hành luật "Thanh lọc chính quyền", quy định cơ sở pháp lý và tổ chức cho việc kiểm tra "lòng tin vào chính quyền" của các công chức nhà nước và các đối tượng tương đương, quan chức địa phương, cũng như tạo điều kiện xây dựng hệ thống chính quyền mới theo tiêu chuẩn châu Âu.

Theo luật này, đối tượng để thanh lọc là tất cả các công chức nhà nước, nhân viên cơ quan chính quyền địa phương, giữ chức vụ từ ngày 25/2/2010 đến hết ngày 22/2/2014, tức là giai đoạn cầm quyền của cựu Tổng thống Viktor Yanukovytch.

Luật mới sẽ cấm giữ các chức vụ trong cơ quan hành pháp đối với những đối tượng có mức sống xa hoa, không giải thích được nguồn gốc thu nhập, từng ủng hộ phong trào đòi độc lập tại miền Đông-Nam, những người từng là kiểm soát viên và các chức vụ lãnh đạo bị cho là chống lại Euromaidan.

Đúng ngày luật "Thanh lọc chính quyền" bắt đầu có hiệu lực, Thủ tướng Ukraina Arseniy Yatsenyuk thông báo chính phủ nước này quyết định sa thải 39 quan chức cấp cao theo luật mới. Theo lời Bộ trưởng Tư pháp Ukraina, Pavlo Petrenko, cuộc “thanh lọc” này có thể sẽ khiến 1 triệu công chức bị sa thải, trong đó có cả những thành viên Nội các. Ông cũng nhấn mạnh, đạo luật này lẽ ra phải có từ 20 năm trước ngay sau khi Liên Xô tan rã để giảm tối đa những ảnh hưởng từ nước Nga.

Việc “thanh lọc” nội bộ này đi theo mô hình của các nước Đông và Trung Âu khác như Cộng hòa Séc, Ba Lan và Đức từng sử dụng để xóa đi vết tích của những thành phần thân Nga trong chính quyền. Xét trên tổng thể, luật thanh lọc là những hành động của chính quyền Ukraina nhằm xóa bỏ mọi “dấu vết Nga” trong đời sống chính trị tại Ukraina.