Để TP Hồ Chí Minh vươn tầm khu vực…

PV: Ông có thể nhận xét về vị thế của TP HCM hiện nay ở trong nước, cũng như trong khu vực?

Ông Huỳnh Thế Du: Nhìn trong nước từ khía cạnh trung tâm kinh tế và thương mại thì TP HCM giữ vị trí số 1 từ trước đến nay. Với những lợi thế và vị trí hiện nay, khả năng một địa phương nào đó có thể vượt qua TP HCM để trở thành địa phương dẫn đầu trong một vài thập niên tới là không cao.

Tuy nhiên, nhìn ra bên ngoài và ở góc độ phát triển hướng tới một đô thị thịnh vượng được thể hiện qua hai tiêu chí là cạnh tranh (competitiveness) và có môi trường sống tốt (livability), cho dù về vị trí địa lý, quy mô dân số và diện tích cũng như lịch sử hình thành không có nhiều khác biệt, nhưng TP HCM có vị trí thấp nhất trong nhóm 12 thành phố ở khu vực châu Á gồm: Tokyo, Singapore, Hong Kong, Seoul, Bắc Kinh, Thượng Hải, Đài Bắc, Kuala Lumpur, Bangkok, Jakarta, Manila, TP HCM. Khoảng cách về trình độ phát triển cũng như môi trường sống của TP HCM so với các thành phố khác, kể cả thành phố xếp ngay trước đó là Manila của Philippines vẫn còn rất xa.

PV: Theo ông thì nguyên nhân do đâu?

Ông Huỳnh Thế Du: Một trong những nguyên nhân cơ bản làm cho khoảng cách của TP HCM với các thành phố khác trong khu vực vẫn còn lớn là do TP HCM vẫn chưa thể phát huy tốt nhất các lợi thế cũng như khai thác được các tiềm năng của mình. Nói như vậy bởi tôi cho rằng dư địa tăng trưởng và phát triển cho TP HCM còn rất lớn và khả năng tiến kịp các thành phố khác trong khu vực là hoàn toàn khả thi. Nếu TP HCM xác định được hướng đi đúng và cách làm phù hợp cộng với một cơ chế phân bổ ngân sách hợp lý thì 10 năm là đủ để tạo ra những thay đổi căn bản của một đô thị hiện đại và 30 năm sẽ là đủ để chuyển từ một đô thị ở thế giới thứ ba sang thế giới thứ nhất. Đây không phải là giấc mơ viển vông phi thực tế bởi Singapore, Seoul đã làm được.

PV: Theo ông, thế nào là “hướng đi đúng” đối với TP HCM?

Ông Huỳnh Thế Du: Báo cáo đánh giá năng lực cạnh tranh của các thành phố của Diễn đàn Kinh tế thế giới (WEF) năm 2014 đã chỉ ra hai yếu tố then chốt cho sự thịnh vượng của các thành phố: Khắc phục tình trạng cả bộ máy tập trung vào các công việc sự vụ hằng ngày và có mục tiêu, tầm nhìn rõ ràng, dễ hiểu làm cho đại bộ phận người dân có thể hình dung để cảm thấy niềm tin và kỳ vọng vào một tương lai tươi sáng.

Thực tế, TP HCM cũng cần phải giải quyết những tồn tại thuộc hai vấn đề trên. Bởi hiện nay, ngay cả lãnh đạo cao cấp của thành phố vẫn phải dành phần rất lớn thời gian cho các vấn đề sự vụ nên có thể không còn đủ thời gian cần thiết cho việc định hình những đường hướng phát triển dài hạn và tổng thể cho thành phố. Nhìn chung, cả bộ máy chính quyền đang phải tập trung phần lớn nguồn lực vào các vấn đề sự vụ hằng ngày nên mọi thứ trông như luôn bị quá tải nhưng thực sự lại không được vận hành hiệu quả.

Ở cấp độ hoạch định chiến lược, TP HCM cũng chỉ có thể đưa ra được mục tiêu hay tầm nhìn cho tương lai một cách chung chung rằng: “Xây dựng TP HCM văn minh, hiện đại với vai trò đô thị đặc biệt, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa…”. Việc không thể cụ thể hóa hay hình tượng hóa mục tiêu và tầm nhìn của thành phố để sao cho đa phần người dân có thể hiểu được đang là một rào cản rất lớn khiến cho người dân khó có thể tham gia và đóng góp tích cực vào thực hiện các mục tiêu phát triển của TP HCM.

TP HCM sẽ trở thành một thành phố phát triển mang tính nhân văn và hài hòa

PV: Còn vấn đề phân bổ ngân sách hợp lý như ông đã đề cập?

Ông Huỳnh Thế Du: Đó cũng là một vấn đề rất quan trọng không thể không nhắc đến. Bởi cơ chế phân bổ ngân sách hiện nay làm cho TP HCM không có đủ nguồn lực cần thiết để tạo các tiền đề “cất cánh”.

Mục tiêu của bất kỳ một quốc gia nào cũng là tạo đủ việc làm và sinh kế bền vững cho người dân. Trong đó, việc làm cho lực lượng lao động có kỹ năng là then chốt vì họ tạo ra nhiều giá trị gia tăng cao đi kèm với việc làm cho lao động phổ thông sẽ nhiều hơn.

Đô thị hóa và công nghiệp hóa là công thức xử lý vấn đề này và là con đường đi đến thịnh vượng. Tại các quốc gia phát triển, trong giai đoạn đầu họ dành nhiều nguồn lực cho những vùng đô thị có khả năng phát triển, tạo ra nhiều giá trị gia tăng và việc làm hơn. Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore là những điển hình. Họ dành nguồn lực rất lớn cho các trung tâm, đặc biệt là các siêu đô thị và sự “thần kỳ” đã xảy ra. Động lực của các nền kinh tế này chính là các vùng siêu đô thị như Tokyo, Osaka ở Nhật; Seoul và Busan ở Hàn Quốc…

Nhìn trong khu vực châu Á thì Bắc Kinh và Thượng Hải là hai đô thị có tốc độ phát triển nhanh nhất và họ gần như bắt kịp nhóm các đô thị dẫn đầu thế giới, nhất là về cơ sở hạ tầng. Nhiều khía cạnh đã được phân tích, nhưng có một yếu tố hết sức quan trọng, đó chính là ngân sách. Từ khi Trung Quốc bắt đầu cải cách mở cửa đến nay, hai đô thị trọng điểm của họ luôn được dành ngân sách vượt bậc (bình quân đầu người thường xuyên gấp từ 2 lần trở lên so với bình quân quốc gia) so với phần còn lại (trừ Tây Tạng). Sự ưu tiên cho các đô thị và vùng đặc biệt khó khăn được thể hiện rất rõ. Bắc Kinh, Thượng Hải và Thiên Tân là những nơi được ưu tiên nhiều nhất để tập trung phát triển nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế Trung Quốc.

Có một sự tương phản rất rõ ở Việt Nam, đặc biệt là TP HCM - trung tâm kinh tế, thương mại quan trọng nhất của cả nước. Thay vì được dành nhiều nguồn lực để phát huy tiềm năng và lợi thế để cạnh tranh quốc tế, TP HCM đang bị “vắt kiệt”, hậu quả là thành phố không thể phát triển và rút ngắn khoảng cách với các thành phố trong khu vực.

Trong khoảng hai thập niên qua, cho dù đã tạo ra gần 20% GDP và khoảng 30% ngân sách Nhà nước, nhưng TP HCM chỉ được giữ lại khoảng 1/4 nguồn thu, tính ra chưa đến 7% GDP, chỉ bằng khoảng 30% của Thượng Hải và chỉ bằng một nửa Singapore, trong khi chi ngân sách quốc gia bình quân của Việt Nam trong cùng giai đoạn lên đến 29% GDP, gấp 2 lần Singapore, 1,5 lần Trung Quốc.

PV: Ngoài những yếu tố trên thì còn những rào cản nào hạn chế sự vươn tầm của TP HCM, thưa ông?

Ông Huỳnh Thế Du: Những trục trặc của đô thị hiện nay không chỉ do những bất cập trong công tác quy hoạch, quản lý và vận hành đô thị mà còn đến từ “chủ nghĩa thuận tiện” trong cách thức xây dựng và sinh hoạt của người dân. Nói một cách khách quan, những gì mà TP HCM đang có (cả tích cực và những mặt chưa được) là kết quả của “Nhà nước và nhân dân cùng làm” chứ không thể đổ lỗi hoàn toàn cho khu vực công.

Tuy nhiên, có một thực tế là những cái nhìn không tích cực về những gì đang xảy ra ở nước ta nói chung, thành phố nói riêng và tâm lý đổ lỗi cho khu vực công đang khá phổ biến. Thêm vào đó, dường như đang thiếu vắng sự tham gia một cách hồ hởi và coi đó là một phần việc hay niềm tự hào của mình đối với những việc chung, đối với quá trình xây dựng đất nước, xây dựng thành phố của người dân. Đây là những trở ngại rất lớn cho sự phát triển của TP HCM.

Do vậy, trong bối cảnh hiện nay, chính quyền TP HCM cần có cách thức để cho người dân hiểu và tạo ra sự đồng thuận về ba vấn đề cơ bản.

Thứ nhất, khoảng cách giữa thực tế và kỳ vọng của công chúng còn xa, nhưng những kết quả đạt được sau 3 thập niên đổi mới là ấn tượng với nỗ lực rất lớn của cả người dân và chính quyền thành phố.

Thứ hai, ở mức độ phát triển hiện tại, cấu trúc đô thị và những dịch vụ tiện ích cơ bản là chấp nhận được. Tuy nhiên, để phát triển hơn thì cần phải thay đổi chứ không thể dựa vào “nhà ống, xe máy và kinh tế vỉa hè” và vận hành theo “chủ nghĩa thuận tiện”; công tác quy hoạch và quản lý đô thị cần phải hiệu quả và có hiệu lực hơn chứ không thể giải quyết tình huống bằng “mô hình cầu vượt”.

Thứ ba, khả năng trở thành một thành phố phát triển mang tính nhân văn và hài hòa là khả thi. Do vậy, tất cả người dân và chính quyền cùng hướng đến tương lai để xây dựng TP HCM phát triển theo một cái nhìn tích cực chứ không nên dành phần lớn thời gian bực mình hay than trách với một số trục trặc hiện tại.

PV: Để phấn đấu vươn tầm khu vực, theo ông đâu là mục tiêu khả thi của TP HCM trong tương lai?

Ông Huỳnh Thế Du: Đến năm 2025, khả năng TP HCM đạt được mức thu nhập bình quân đầu người hay có quy mô nền kinh tế như Bangkok là không cao. Tuy nhiên, nếu có sự quyết tâm dựa trên sự đồng lòng của chính quyền và nhân dân thành phố, sự hợp tác chặt chẽ với các địa phương và một số tháo gỡ quan trọng nút thắt về thể chế của Việt Nam (như mô hình chính quyền đô thị chẳng hạn) thì khả năng đuổi kịp Bangkok về các hạ tầng thiết yếu hay những yếu tố nền tảng khác là có thể.

Theo tôi, nếu chọn được hướng đi phù hợp thì đến năm 2045, khả năng TP HCM trở thành một thành phố cạnh tranh trong khu vực và vươn ra thế giới là khả dĩ.

Do vậy, giờ đây TP HCM cần định vị và xác định mục tiêu sau một thập niên nữa sẽ có được những nền tảng của các thành phố xếp hạng trung bình trong khu vực và năm 2045 trở thành đô thị phát triển có sức cạnh tranh cao và đáng sống.

PV: Để đạt được mục tiêu đó, TP HCM có những thế mạnh gì và cần làm gì để phát huy những thế mạnh đó?

Ông Huỳnh Thế Du: Cạnh tranh và môi trường sống tốt là hai tiêu chí phổ quát dùng để đo lường hay so sánh các thành phố trên thế giới. Trong hai “thước đo” này, những đặc trưng cơ bản của một địa phương hay một vùng đất có vai trò rất quan trọng. Không ai muốn ở hoặc đến một nơi nào đó mà nó chẳng có bản sắc gì.

Nhìn từ góc độ đó, hình ảnh thành phố nghĩa tình, nơi hội tụ văn hóa là những giá trị hay đặc trưng hết sức quan trọng của TP HCM. Do vậy, chúng cần được vun đắp trong quá trình xây dựng một đô thị phát triển nhưng đầy tính nhân văn.

Để đạt được mục tiêu, TP HCM cần xác định đối thủ cạnh tranh chính là nhóm 11 thành phố trong nhóm 12 thành phố nêu trên và các địa phương trong vùng sẽ là các đối tác chiến lược để cùng xây dựng TP HCM. Một cách hình tượng là thay vì quay lưng ra biển để đối mặt và coi nhau là đối thủ cạnh tranh, thì tất cả sẽ cùng xoay về một hướng, nhìn vượt đại dương. Lúc này, với vị thế đặc biệt của mình, TP HCM sẽ đóng vai trò “đầu tàu” như giai đoạn 1975-1985 để cùng với các địa phương khác phát huy lợi thế cạnh tranh của cả vùng.

Nếu điều đó thành hiện thực thì niềm tin về một TP HCM phát triển làm nền tảng cho một Việt Nam thịnh vượng là hoàn toàn có thể.

PV: Xin cảm ơn ông!

Ông Nguyễn Thành Phong, Chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh: Điểm nhấn khu đô thị sáng tạo Hòa chung dòng chảy của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, TP HCM đã triển khai Đề án xây dựng TP HCM trở thành đô thị thông minh giai đoạn 2017- 2020, tầm nhìn đến 2025, trong đó điểm nhấn là Khu đô thị sáng tạo tại quận 2, quận 9 và quận Thủ Đức trên nền tảng phát triển kinh tế số và kinh tế tri thức. Khu đô thị sáng tạo này sẽ trở thành hạt nhân cốt lõi thực hiện cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 trên địa bàn và là nền tảng để triển khai Đề án đô thị thông minh trên toàn thành phố. Việc triển khai Khu đô thị sáng tạo càng thuận lợi hơn khi thành phố được Quốc hội thông qua Nghị quyết 54 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TP HCM; đồng thời càng ý nghĩa hơn khi thành phố đang chuyển mình trở thành một siêu đô thị và đang đóng góp 23% GDP, 30% thu ngân sách, 16% sản lượng công nghiệp, 15% kim ngạch xuất khẩu và chiếm 32% số lượng doanh nghiệp của cả nước. Để xây dựng thành công Khu đô thị sáng tạo, thành phố cần có sự gắn kết, tương tác giữa “tứ giác” của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đó là: Nhà nước - nhà doanh nghiệp - nhà khoa học - nhà đầu tư tài chính. Sự hợp sức này sẽ giúp thành phố thêm vững bước, tự tin trên con đường phía trước và thực hiện thành công các mục tiêu của mình, nhanh chóng trở thành một trong những trung tâm kinh tế, văn hóa, tài chính, khoa học công nghệ của khu vực và có một vị trí xứng đáng trên bản đồ các thành phố thông minh, sáng tạo của thế giới.