Báo động tình trạng kháng thuốc kháng sinh

Sử dụng kháng sinh cao gấp 5 lần châu Âu

Đó là nhận định của PGS.TS Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh tại hội thảo về phòng, chống kháng thuốc do Bộ Y tế tổ chức tại Hà Nội vừa qua.

Theo báo cáo của gần 20 bệnh viện (BV) tuyến T.Ư, ở Hà Nội, Hải Phòng, Huế, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh, từ nhiều năm trước, đã có 30-70% vi khuẩn kháng với thuốc cephalosporin thế hệ 3 và thế hệ 4; gần 40-60% kháng với aminoglycosid và fluoroquinolon. Gần 40% chủng vi khuẩn khác giảm tác dụng với imipenem. 4 chủng vi khuẩn đa kháng kháng sinh nhất là Acinetobacter spp, Pseudomonas spp, E.coli, Klebsiella spp. Sự kháng thuốc cao đặc biệt tới 66-83%. 

Do sự kháng thuốc này mà tình trạng nhiễm khuẩn BV gia tăng, trở thành thách thức lớn và mối quan tâm hàng đầu của Việt Nam. Bởi nhiễm khuẩn BV làm tăng tỉ lệ tử vong, kéo dài thời gian nằm viện, tăng thời gian sử dụng kháng sinh, càng làm tăng đề kháng kháng sinh và tăng chi phí điều trị gấp 2-4 lần so với trường hợp không nhiễm khuẩn BV. Theo Bộ Y tế, viêm phổi BV là nguyên nhân thường gặp nhất, chiếm 55,4% và nhiễm khuẩn vết mổ chiếm 51% trong tổng số ca nhiễm khuẩn BV.

Trước tình trạng trên đây, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến rất lo ngại vì đã 30 năm nay, chỉ có một vài kháng sinh mới ra đời, trong khi tỷ lệ kháng của vi khuẩn ngày càng gia tăng. Sử dụng kháng sinh trung bình ở các BV của Việt Nam cao hơn khoảng 5 lần so với các nước châu Âu.

Đáng lưu ý là, tỉ lệ kháng kháng sinh cao hơn ở những nơi tiêu thụ kháng sinh nhiều. Nhiều loại thuốc chỉ mới có mặt ở Việt Nam chưa được 10 năm cũng đã giảm tác dụng với các vi khuẩn và tỷ lệ đề kháng thuốc tăng dần qua các năm.

Kháng thuốc do lạm dụng kháng sinh

Nguyên nhân của việc kháng kháng sinh được nhận định, đó là việc sử dụng thuốc quá liều, dưới liều hoặc lạm dụng… Ở Việt Nam, tình trạng người dân mua kháng sinh tự điều trị rất phổ biến, dẫn đến dùng kháng sinh cho cả những trường hợp không do nhiễm khuẩn, hay sử dụng thuốc không phù hợp với loại, chủng vi khuẩn, virus v.v…; không đúng liều, hàm lượng, thời gian sử dụng...

Nhiều bệnh truyền nhiễm chưa cập nhật thường xuyên hướng dẫn chẩn đoán và điều trị, cùng với việc phòng và kiểm soát các bệnh truyền nhiễm không hiệu quả, cũng làm tăng kháng thuốc. Bên cạnh đó, công tác kiểm nghiệm, kiểm tra chất lượng thuốc hạn chế, do thiếu năng lực, cùng với thiếu mạng lưới giám sát quốc gia về kháng thuốc, góp phần làm cho việc kháng thuốc gia tăng.

Một nguyên nhân kháng thuốc được chỉ ra, còn là do dùng kháng sinh, thuốc kích thích, thậm chí, thuốc ngoài danh mục lưu hành để thúc đẩy tăng trưởng và phòng ngừa bệnh tật trong chăn nuôi nhưng lại không kiểm soát hợp lý, gây ra kháng thuốc ở người.

Kháng thuốc gia tăng còn do thói quen tự chữa trị và “bắt chước” đơn thuốc của người khác vẫn diễn ra, dẫn đến sử dụng kháng sinh tùy tiện. Trình độ cán bộ y tế, trang thiết bị, đặc biệt ở cơ sở tuyến dưới, vùng sâu, vùng xa còn hạn chế, chưa có điều kiện làm kháng sinh đồ, cũng làm tăng kháng thuốc. 

Cùng với những nguyên nhân trên đây thì việc bán thuốc kháng sinh một cách tùy tiện của các hiệu thuốc cũng là nguyên nhân góp phần vào việc làm cho tình trạng kháng kháng sinh lan nhanh. Khảo sát việc bán thuốc ở các hiệu thuốc của các tỉnh phía Bắc cho thấy, nhận thức về kháng sinh và kháng kháng sinh của người bán thuốc và người dân còn thấp, đặc biệt ở nông thôn.

Các hiệu thuốc bán đơn có thuốc kê kháng sinh chiếm từ 24-30%; kháng sinh chiếm 13,4-18,7% tổng doanh thu. Phần lớn kháng sinh được bán mà không có đơn tới 88-91%. Ba loại kháng sinh được bán nhiều nhất là ampicillin/amoxicillin, cephalexin và azithromycin. Khoảng 50% người dân thường mua kháng sinh mà không có đơn.

Để khẩn trương khắc phục tình trạng này, Bộ Y tế đã có kế hoạch thành lập Ban chỉ đạo quốc gia về chống kháng thuốc, do Bộ trưởng Bộ Y tế làm Trưởng ban và Thứ trưởng Bộ Y tế, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT là Phó Trưởng ban. Từ đó, ngành Y tế sẽ hoàn thiện, nâng cao năng lực hệ thống giám sát quốc gia về sử dụng kháng sinh; tăng cường sử dụng thuốc an toàn, hợp lý; tăng cường kiểm soát nhiễm khuẩn v.v…

Tú Anh (Năng lượng Mới)