Việt Nam có họ Hách không?

Học giả An Chi: Trước nhất, xin nhắc lại phần chủ yếu về họ của người Việt mà chúng tôi đã viết trên Kiến Thức Ngày Nay số 194, ngày 10-12-1995:

“Về họ của người Việt, tức người Kinh, thì trên tạp chí Ngôn ngữ số 2, năm 1972, tr.66, Lê Thái Hà đã kê ra 86 họ sau đây: An, Bạch, Bồ, Bùi, Ca (Kha?), Cao, Cổ, Cù, Châu, Chu, Diệp, Doãn, Dương, Đái, Đàm, Đào, Đặng, Đậu, Đinh, Đoàn, Đỗ, Đồng, Giang, Giáp, Hà, Hạ, Hàn, Hoàng (Huỳnh), Hồ, Hứa, Kiều, Kim, Kha, Khổng, Khuất, Khúc, Khương, La, Lã (Lữ), Lại, Lâm, Lê, Lều (Liêu?), Liễu, Lục, Lương, Lưu, Lý, Mã, Mạc, Mai, Mạnh, Nghiêm, Ngô, Ngụy, Nguyễn, Nhữ, Ninh, Ông, Phạm, Phan, Phỉ, Phó, Phùng, Quách, Quan, Tạ, Tăng, Tô, Tôn, Tống, Từ, Tưởng, Thái, Thành, Thẩm, Thân, Trần, Triệu, Trinh, Trương, Ung, Văn, Vũ, Vương, Vưu.

“Tác giả có nói rõ là chưa thống kê được đầy đủ. Ngoài 86 họ trên, một tác giả khác là Lê Trung Hoa còn đưa ra thêm 88 họ sau đây: Âu, Bá, Bì, Bông, Cam, Can, Càn, Càng, Cấn, Công, Cung, Chan, Chân, Chim, Chử, Diệc, Diêu, Dư, Đan, Địch, Điềm, Điều, Đình, Định, Đoái, Đối, Đôn, Đống, Đức, Đường, Gương, Giản, Há, Hán, Hầu, Hê, Hinh, Hồng, Khiếu, Khu, Khưu, Lộ, Lư, Ma, Mã, Man, Mao, Mị, Ngạc, Ngọ, Ngọc, Ngũ, Nghê, Nhan, Nhâm, Ô, Phàn, Phù, Phú, Phương, Quản, Quang, Sầm, Sĩ, Sở, Sử, Sưu, Tán, Tào, Tân, Tiên, Tiến, Tiêu, Tôn Thất (Tôn Nữ), Tuyên, Thềm, Trang, Trầm, Trinh, Trừ, Trực, U, Uông, Ửng, Vi, Vu, Xa, Xuân. Ngược lại tác giả này đã kê thiếu mất 7 họ mà Lê Thái Hà đã đưa ra là: Kha, Khổng, Khuất, Khương, Lều (Liêu?), Liễu, Vưu (Xin x. Họ và tên người Việt Nam, Hà Nội, 1992, tr.36-37)”.

Vậy số họ do hai tác giả trên đưa ra là 174. Quả nhiên là nếu đọc lại đoạn này thì ta không thấy có họ “Hách” mà bạn đã nêu. Hy vọng sẽ được bạn thông cảm là vì không có điều kiện để tiến hành điều tra riêng nên chúng tôi đã phải và chỉ có thể viện dẫn hai nguồn của Lê Thái Hà và Lê Trung Hoa. Nhưng chính hai tác giả này cũng không có điều kiện để điều tra một cách toàn diện cho công tác thống kê của mình, trừ phi họ tiếp xúc được với sổ bộ về hộ tịch của tất cả các địa phương thuộc tất cả các thời kỳ. Huống chi, về mặt chủ quan, có khi cũng không tránh được những hạn chế nhất định, chẳng hạn trường hợp sau đây của ông Lê Trung Hoa.

Nữ điêu khắc Điềm Phùng Thị bên cạnh tác phẩm của mình năm 1967

Trong 88 họ mà Lê Trung Hoa đưa ra, ta thấy có “Điềm”, mà tác giả cho là họ của nữ điêu khắc gia tài danh Điềm Phùng Thị. Nhưng “Điềm” là tên của ông chứ đâu phải họ của bà. Chính bà đã giải thích như sau: “Tên thật của tôi là Phùng Thị Cúc, chồng tôi là Bửu Điềm, cháu 4 đời của ông hoàng Tuy Lý Vương (…). Điềm là tên chồng tôi, Phùng Thị là họ gốc của tôi”. (“Gặp gỡ nhà nữ điêu khắc Điềm Phùng Thị”, Nguyễn Đắc Xuân thực hiện, Kiến thức Ngày nay, số 144, ngày 10-12-1995, tr.6). Về khách quan, ta cũng phải kể đến những khó khăn, trở ngại mà người điều tra có thể gặp phải, đặc biệt là về họ của người Việt gốc Hoa… Họ “Hách” mà bạn nêu phải chăng nằm trong trường hợp này? Xưa nay ta không thấy người Việt có họ này. Còn bây giờ, với dẫn chứng cụ thể mà bạn đã nêu thì ta không thể phủ nhận sự tồn tại của nó. Nhưng cũng chắc chắn nó chỉ là một cái hình nón gần như vô hình nếu ta hình dung toàn bộ các họ của người Việt thành một hình tròn chia thành rất nhiều hình nón to, nhỏ khác nhau, mà mỗi hình tượng trưng cho một họ.

Hoàng đế Khang Hy nhà Thanh có một người vợ mang họ có chữ “Hách”. Đó là Hiếu Thành Nhân Hoàng hậu 孝诚仁皇后, được Khang Hy cưới từ năm ông ta 13 tuổi rồi lập làm nguyên hậu. Họ đầy đủ của bà ta đã được phiên âm sang tiếng Hán theo nhiều cách, mà cách thông dụng và phổ biến là Hách Xá Lý 赫舍里. Đây là một trong những nguồn gốc (rất phức tạp) của họ Hách 赫 (một âm tiết) hiện nay tại Trung Quốc. Thuộc hàng nổi tiếng bây giờ thì có các nhân vật:

- Hách Thiên Lãng 赫天浪 (1923 – …), người Mãn Châu, quê ở Liêu Dương, Liêu Ninh, từng là chỉ huy trong Trung Quốc Quốc dân Cách mạng quân, rồi Trung Quốc Nhân dân Giải phóng quân.

- Hách Hưng Trung 赫兴中(1943 – …), người Tân Thành, Hà Bắc, thư họa gia nổi tiếng.

- Hách Kiến Hoa 赫建华(1938 – …), quê Cự Lộc, Hà Bắc, nữ vận động viên nhảy dù cấp kiện tướng.

- Hách Quốc Thắng 赫国胜 (1956 – …), người Thẩm Dương, Liêu Ninh, nhà giáo dục, chuyên gia nghiên cứu về Kim Dung.

Tuy còn có thể kể ra một số người có tiếng tăm khác nữa nhưng ngay tại Trung Quốc thì số lượng người mang họ Hách cũng là thấp. Còn tại Việt Nam thì…?

A.C