"Rượu trời" vùng biên viễn

Một thân cây Tr’đin đang cho rượu

“Đệ nhất tửu Trường Sơn”

Trên miền biên viễn Khu 7 gồm 4 xã giáp biên là Tr’hy, Ch’ơm, A xan và Gary ở huyện Tây Giang có một loài cây được xem là đặc sản của thiên nhiên ban tặng cho đồng bào dân tộc Cơ Tu, đó là rượu Tr’đin. Nước từ loài cây Đủng đỉnh hoặc Móc rượu là một thứ nước uống đặc biệt có men say nồng phổ biến ở núi rừng Tây Giang lâu nay đã được người dân bản xứ chế biến thành thứ “rượu trời” đặc biệt không nơi nào có.

Anh Bh’ling Khôi ở xã Tr’hy dẫn chúng tôi đi tìm những cây “rượu trời” cách cửa khẩu chừng 5km. Trên những thân cây đã treo sẵn một chiếc can nhựa, nối với thân cây bằng một ống nứa. Nước từ thân cây nhỏ giọt theo ống nứa xuống can nhựa. Bh’ling Khôi bảo, đây là thức uống độc đáo của người Cơ Tu. Người Cơ Tu không chỉ có 1 loại “rượu trời” Tr’đin, mà còn có rượu T’vạc (đoát), Adương (song mây) uống rất ngon và bổ. Nhưng “Thiên hạ đệ nhất tửu Trường Sơn” vẫn là rượu Tr’đin. Mùa xuân, mùa hè, người Cơ Tu uống rượu T’vạt, mùa thu, mùa đông uống rượu Tr’đin. Các làng người Cơ Tu miền sơn cước Quảng Nam nơi nào cũng có cây T’vạt, nhưng cây Tr’đin chỉ có ở Tây Giang, sát biên giới Việt - Lào.

Đó là một loại rượu không chưng cất từ men với gạo. Thứ rượu ấy được chiết xuất từ những giọt nhựa quý của Tr’đin - một loại cây quý như tinh hoa của núi rừng. Trước tiên, bằng con mắt “nhà nghề”, người Cơ Tu nhìn lên cây Tr’đin xác định được cây có trúng thời điểm đục thân ra nước hay không. Khi đã xác định chính xác, người Cơ Tu làm cầu thang lên giàn bằng nhiều cây lồ ô buộc vào nhau chắc chắn, sau đó leo lên giàn ngồi và đục cây; lấy vỏ cây chuồn phơi khô ngâm vào ống đựng nước Tr’đin, nước sẽ lên men rượu, có vị thơm như sâm-panh hơi chát làm tê tê đầu lưỡi.

Muốn lấy "rượu trời" này, người dân phải bắc giàn lên ngọn cây

Tuy nhiên, muốn lấy được rượu Tr’đin cũng không dễ, phải là người thông minh, chịu khó quan sát, học hỏi và siêng đi rừng tìm cây để lấy rượu. Họ phải có kinh nghiệm trong việc tìm cây, tìm điểm để đục cây, khoét lỗ, lấy rượu hoặc phải có “mẹo”, bắt cây tiết ra rượu.

Cây Tr’đin thường mọc ở những nơi ẩm ướt, gần khe hoặc suối. Nước từ cây Tr’đin có màu trắng đục, vị ngọt như đường. Trung bình mỗi ngày cây Tr’đin to cho khoảng 5-10 lít rượu. Mỗi cây Tr’đin trưởng thành cho khoảng 3 đến 4 tháng mới hết rượu. Sau đó, người dân sẽ cho cây nghỉ lấy sức. Lần sau muốn lấy rượu tiếp phải dùng dao hớt ngắn đi một đoạn giúp cây cho rượu mới...

Rượu trời, tình làng

Anh Bh’ling Khôi thích thú kể rằng, người làng đi lấy rượu theo từng nhóm thân nhau hoặc cả gia đình. Bởi vậy, việc lấy rượu còn thể hiện tinh thần đoàn kết, gắn bó của người dân Cơ Tu. Không chỉ thế, khách dưới xuôi lên, muốn uống rượu Tr’đin, dù trời nắng hay mưa, đêm hay ngày, người dân cũng sẵn sàng mời uống rượu, nếu thích còn mời cùng đi lấy rượu.

Không chỉ riêng mình anh Bh’ling Khôi, người dân Cơ Tu ở vùng biên viễn này vẫn luôn tự hào rằng, rượu Tr’đin là thứ “nước trời” sạch tuyệt đối. Anh Bh’ling Đan khoe về đặc sản của làng mình: “Rượu Tr’đin như là cái hồn của rừng núi, đồng bào nơi đây. Từ già tới trẻ, ai cũng thích uống rượu Tr’đin. Đàn ông mà mê rượu Tr’đin, uống rượu Tr’đin nhiều đến mấy cũng chỉ có thêm khỏe, chứ không say sưa mà đánh vợ, bỏ nương rẫy đâu”.

Nhiều người dân dùng ống tre để hứng rượu, sau đó mới đổ vào can nhựa mang về

Rượu Tr’đin có màu đục đục như nước đậu nành, có mùi như mùi của bia và có bọt sủi lên như bia, lại có mùi men đặc trưng của rượu, khi uống vào thì người không nóng rát như uống rượu mà mát rười rượi. Đó cũng là lẽ mà phụ nữ trong làng không bao giờ ngăn cản chồng đi tìm “rượu trời”.

Cứ thế, ngàn đời qua, rượu Tr’đin uống rất thơm ngon và bổ nên người Cơ Tu sinh sống ở vùng sơn cước, nơi có nhiều sơn lam chướng khí nhưng vẫn khỏe mạnh. Các cụ già người Cơ Tu nhờ uống rượu Tr’đin mà leo trèo lên cây Tr’đin nhanh nhẹn như con sóc rừng. Các sơn nữ Cơ Tu nhờ uống nước cốt Tr’đin mà da dẻ mịn màng, tươi sáng, đôi má ửng hồng bên đống lửa cháy bập bùng trong những đêm lễ hội. Vào những ngày lễ hội, mừng nhà mới, cưới hỏi trong thôn hoặc thu hoạch mùa, rượu không thể thiếu. Ngày tết, cùng với những món ăn quen thuộc như cá suối, thịt nướng, cơm ống tre..., rượu Tr’đin đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng của người Cơ Tu nơi đây.

Để loại rượu này có nhiều hơn và giới thiệu với nhiều người, nhiều địa phương nơi khác, một số thôn làng ở Khu 7 đã nhân giống và trồng cây Tr’đin. Người Cơ Tu còn nhổ cây Tr’đin con mang về nhà trồng hoặc gieo hạt giống. Người có kinh nghiệm thường chọn lấy giống từ những cây to, cao để lấy hạt dẹt (hạt cái). Mỗi cây Tr’đin thường ra mỗi năm 1 buồng, mỗi buồng có hàng vạn trái, mỗi trái thường 1-2 hạt. Đồng bào lấy hạt ở buồng ra thứ nhất, thứ nhì thì cây giống tốt hơn, về sau cho nhiều nước hơn. Tại thôn Arung (xã Bhalêê, huyện Tây Giang) có người trồng hàng trăm cây Tr’đin để lấy rượu, uống và bán. Như ông Ploong Cril (71 tuổi) có hơn 100 cây Tr’đin, hầu hết đã cho rượu. Hiện nay, ông bán mỗi lít rượu 15.000-20.000 đồng, khá rẻ. Phải chăng, thứ “rượu trời” đó cũng giúp người dân giảm nghèo?

Minh Ngọc

Khám Chí Hòa - Những bí mật đằng sau cửa ngục

Phóng sự ảnh về vụ ám sát Tổng thống Kennedy