Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Cần nhìn nhận thật, nói thật và làm thật

Đừng đòi phim nào cũng hay

PV: Sân khấu phía bắc đi xuống. Thế còn phim ảnh, theo anh đang đi theo hướng thịnh hay suy?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Nói thật là tôi không rành về sân khấu nhất là ở phía bắc. Nên tôi không thể bàn luận về sự phát triển hay suy thoái của sân khấu phía bắc. 

Còn với tôi, phim ảnh rõ ràng là đang phát triển. Chúng ta có nhiều rạp hơn, nhiều phim hơn, nhiều khán giả hơn và người làm nghề sống được hơn. Ở phía Nam dòng phim tư nhân vì mục đích thương mại phát triển hơn. Nói thế chứ hai hãng phim lớn như BHD hay Galaxy đều có gốc phía bắc. Ở phía bắc các phim đầu tư của nhà nước vẫn làm đều và vẫn duy trì mục đích phục vụ chính trị và tuyên truyền hơn.

Cá nhân tôi thì thấy phim Việt vẫn phát triển, tuy còn nhiều hạn chế nhưng so với mặt bằng chung thì không đến nỗi nào. Bạn cứ thử nhìn nền nghệ thuật nước ta mà xem, rõ ràng là điện ảnh còn có nhiều thành tựu hơn… Chúng ta hãy cứ đứng ở vị thế chính xác nhất của mình để nhìn nhận, đừng tự làm khó bằng những ảo tưởng.

PV: Thế nhưng, thực tế mà nói thì gần đây có thật ít phim xem “được”. Cá nhân tôi cũng thấy vậy, còn anh?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Rõ ràng chúng ta không thể nào so với chất và lượng phim đang nhập, vì đó là nguồn của toàn thế giới được chắt lọc. Nói thật, với tôi ngay cả phim nhập tôi cũng chưa thoả mãn nhu cầu, người ta không làm kịp theo tốc độ mình xem. Xem phim mất chưa đến 2giờ đồng hồ, làm một phim thì mất gần cả năm. Nhưng tôi tin rằng điện ảnh hiện nay nhiều phim được hơn những năm trước và gần với nhu cầu của khán giả hơn. Tuy nhiên là để thỏa mãn hay như tạm mong muốn thì còn thật xa vời. Bất cứ ngành nào của Việt Nam cũng gặp tình trạng như vậy. Và chúng phải cùng nhau chia sẻ và cố gắng. Đầu tư một phim quá nhiều tiền và rủi ro cao, thị trường thì nhỏ mà phải cạnh tranh với “các ông lớn” nhiều quá.

Mặt khác, phim hay, dở còn phụ thuộc vào cảm nhận của từng người. Hiện, chúng ta có ít những bộ phim nổi trội chứ không phải là thiếu phim hay. Bạn đừng đòi hỏi bộ phim nào sản xuất ra cũng hay, mà cứ nghĩ hàng chục phim mới có một phim hay, còn lại chỉ ở mức độ là xem được. Ngay cả người làm phim, các đạo diễn cũng chỉ mong rằng trong quá trình làm nghề mình có chừng dăm, bảy bộ phim xem được. Thế được coi là thành công rồi.

PV: Nhìn cách làm phim của những nghệ sĩ trẻ bây giờ, anh nghĩ gì? Theo anh đâu là tín hiệu vui, có nỗi lo lắng nào về thị trường phim ảnh hiện tại?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Với thế hệ tôi khi bắt đầu sự nghiệp, điều may mắn là có hãng phim tư nhân ra đời. Bản thân chúng tôi lúc đó khát khao và tự nhận trọng trách nên kéo khán giả đến rạp. Chúng tôi có 2 cách lựa chọn để tồn tại và phát triển: Một là phải kéo khán giả ở mức đột phá hơn tức là tìm cách mở rộng đối tượng, lứa tuổi hay biên giới, điều đó là rất khó đối với những người đã định hình sự nghiệp. Hai là càng ngày phải làm được hơn những gì mình thích. Còn nếu cứ yên phận, ăn lại những gì mình có thì sẽ sớm cũ kỹ và mất cảm xúc, sẽ nhanh chóng bị thế hệ sau thay thế.

Còn thế hệ sau chúng tôi. Họ có 2 cách là hãy làm gì khác chúng tôi hoặc hơn xa chúng tôi thì sẽ có cơ hội. Một điều may mắn cho thế hệ sau là thế hệ chúng tôi cũng chẳng xuất sắc gì. Và cũng là một bất công cho họ là thế hệ chúng tôi cũng chưa làm bàn đạp đủ chắc chắn để họ phát triển nhanh và xa hơn.

PV: Thế nhưng, thực tế cho thấy, thế hệ anh bắt đầu có dấu hiệu “chững lại”, còn thế hệ sau thì chưa thấy có cá nhân nổi trội?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Thật ra là xuống dốc cũng không ít, một ít chững lại là còn bình tĩnh không bị cuống, không quá tham và không quá níu kéo.

Phim hay bất cứ thể loại nghệ thuật nào cũng bị ảnh hưởng bởi khủng hoảng kinh tế. Khi các nhà sản xuất có nhiều tiền, các đạo diễn mới có thể làm phim và ngược lại.

Đạo diễn trẻ hiện có nhiều, trong đó có nhiều em rất khá, nhưng họ chưa có sân chơi để thể hiện. Sân chơi điện ảnh rất tốn kém, không đơn giản như các ngành nghề khác. Một đạo diễn muốn nổi trội hay thành danh thì đều phải khẳng định bằng phim, mà phim là tiền… Tôi tin một điều chắc chắn là thế hệ sau sẽ hơn chúng tôi. Bạn hãy chờ xem!

Dũng "khùng" đang hướng dẫn diễn xuất cho Thanh Hằng trong một cảnh quay phim "Mỹ nhân kế"

PV: Nhiều phim đều báo cáo doanh thu nhiều chục tỉ đồng. Anh cho rằng con số doanh thu đó nói lên điều gì?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Vài chục tỉ nghe lớn nhưng cũng không quá nhiều với một bộ phim, nên tôi thấy cũng không có gì quá ghê gớm để suy nghĩ nhiều. Tôi thường chỉ quan tâm đến doanh thu của phim mình để biết mình đã hoàn thành trách nhiệm với nhà đầu tư đến đâu.

Và tôi thường lấy làm vui, khi nghe thông tin một bộ phim nào đó có con số doanh thu khủng, bất luận phim đó bị chê thế nào. Bởi đối với chúng tôi, có lợi nhuận thì có nghĩa là sẽ có một bộ phim tiếp theo.

PV: Trào lưu Việt kiều về nước làm phim đã tạo ra một dòng phim riêng. Anh đánh giá thế nào về xu hướng làm phim ấy?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Tôi không phân biệt phim Việt kiều hay phim Việt Nam. Khi Việt kiều về nước làm phim nhiều tức là thị trường trong nước đang phát triển và họ thấy có đất sống. Khi Việt kiều về nước mà thành công tức là xã hội chúng ta đã dần mở cửa và đón nhận. Và thị trường có thêm nhiều nhân tố mới, nhiều góc nhìn khác nhau, thì sẽ cạnh tranh và sẽ phát triển. Theo tôi đáng lý chuyện này phải bắt đầu từ 30 năm trước chứ mới gần đây thì cũng hơi muộn và bất công cho những người làm nghề và khán giả.

PV: Còn về chất lượng của những bộ phim đó thì sao, thưa anh?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Cũng có phim hay, có phim được và dở. Quan trọng là họ bắt đầu hòa nhập hơn với thị trường không còn quá mơ mộng và liều lĩnh. Chỉ mong rằng càng ngày có nhiều người về Việt Nam đầu tư, làm phim hơn và họ không hối hận khi quyết định về nước.

Việt Nam không phải là nước quá khắt khe về kiểm duyệt

PV: Năm nay, có rất nhiều tranh cãi trong vấn đề kiểm duyệt phim. Anh có thấy việc kiểm duyệt của chúng ta quá khắt khe không?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Không. Tôi là người chưa gặp vấn đề gì về kiểm duyệt cả, cùng lắm một phim mất vài cảnh. Việt Nam không phải là nước quá khắt khe về kiểm duyệt. Chỉ khó đoán, luật không rõ ràng và hơi mơ hồ. Và Nhà nước là luôn đúng mặc dù nhiều khi chúng ta thấy cũng vô lý mà chẳng biết phải làm sao.

Nói thật, áp lực về kiểm duyệt của hội đồng duyệt chưa chắc lớn bằng kiểm duyệt của nhà sản xuất và khâu phát hành. Nhà sản xuất có quyền cắt bất cứ gì nếu như họ cảm thấy khán giả không thích hoặc ngược lại. Nhà phát hành có thể yêu cầu nhà làm phim cắt nếu như thời lượng dài ảnh hưởng đến lịch chiếu... mà chuyện này thì ở đâu cũng vậy.

PV: Anh có cho rằng, trong hội đồng kiểm duyệt nên và cần có sự trẻ hóa không?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Chúng ta làm phim không phải để cho người làm phim xem, mà cho công chúng. Nên với tôi không cần thiết phải là người làm nghề có kinh nghiệm hay là trẻ hóa.

Theo tôi, chúng ta cần những người luật sư giỏi cùng ngồi với nhà quản lý, nhà sản xuất, nhà phát hành, nhà làm phim, cùng tham khảo các luật của các ngành điện ảnh phát triển trên thế giới. Làm sao để tìm ra những quy định về luật có lợi chung cho sự phát triển của Việt Nam, có nghĩa vụ, trách nhiệm và quyền lợi cho các bên một cách rõ ràng. Chứ không phải chỉ đơn giản là làm sao để quản lý hoặc có lợi cho vài bộ phận. Và cũng phải chấp nhận, có luật thì có lách luật. Ra luật mới hay sửa luật thì phải có thời gian để chuẩn bị. Nếu rõ ràng thì cứ đúng luật mà làm thôi, chỉ cần người nắm luật kiểm tra. Chỉ khi nào nhà sản xuất có yêu cầu duyệt lại thì khi đó cứ đóng tiền và mời hội đồng thẩm định chuyên môn và luật sư thẩm định lại. Với phim dán nhãn không dành cho dưới vị thành niên hay trẻ em, chúng ta có thể mời 100 phụ huynh của nhiều ngành nghề và đối tượng khác nhau để vote những cảnh nên hay không nên (hình như Mỹ họ làm vậy). Mà nếu số đông họ không ủng hộ thì tự khắc nhà sản xuất phải điều chỉnh. Vì nếu phụ huynh khuyến cáo con không nên đi xem thì nhà làm phim sẽ mất đi một lượng doanh thu, đương nhiên họ sẽ phải điều chỉnh thôi.

PV: Anh có quan tâm đến “Đề án Dự thảo Chiến lược phát triển điện ảnh đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030”?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Có. Nếu như người ta làm điều đó vì sự phát triển, còn nếu làm để cho có, để lấy ngân sách mưu lợi cho một số người thì quan tâm làm gì?

PV: Là người làm nghề, anh mong muốn gì nhất trong thời điểm hiện tại, để có thể toàn tâm toàn ý làm một bộ phim hay?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Tôi vẫn toàn tâm toàn ý làm phim đó chứ, nếu nó không hay thì tại mình không đủ tài thôi. Tôi chỉ mong mọi người khi nghĩ đến lợi ích của mình thì đừng làm tổn hại đến lợi ích của người khác.

Tôi sợ chuẩn mực làm phim lấy giải

PV: Ở liên hoan phim mấy năm gần đây, nhiều phim “thảm họa” được xếp chung chiếu với phim có chất lượng tốt. Anh đánh giá thế nào về sự pha trộn này?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Tôi nghĩ từ “thảm họa” mà dùng cho phim thì hơi quá. Tôi nghĩ chỉ có phim hay, phim dở, phim tạm được, mình thích hay không thích, phim lời, phim lỗ và phim huề vốn. Tôi nghĩ luôn cần có sự đa dạng. Và may mắn là liên hoan phim năm nay cũng còn có nhiều phim tham gia. Chứ ít quá hay chẳng có phim tham gia thì còn bi kịch hơn.

Dàn diễn viên của bộ phim "Nụ hôn rực rỡ"

PV: Hình như anh không “mặn mà” lắm với các liên hoan phim? Vì sao vậy?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Đúng vậy. Tôi cũng chưa tìm ra lý do gì để “mặn”. Bởi vì thường đến một liên hoan phim có vài mục đích sau: thứ nhất là tìm cơ hội để được đầu tư, mà ở Việt Nam thì hầu như các nhà đầu tư lớn nhất đều đã mời tôi; thứ hai là tìm cơ hội hợp tác với các ngôi sao, cái này thì không cần đến liên hoan phim tôi cũng có thể gặp và nói chuyện được, mà liên hoan phim thì cũng không nhiều và cũng không có những ngôi sao quá đặc biệt để mình phải cất công đến đó; thứ ba đó là được giới thiệu phim cho nhiều người biết và có thể bán được phim, cái này thì tôi nghĩ chúng ta cũng chưa làm được; thứ tư nữa là đến gặp đồng nghiệp bạn bè để vui, bạn và đồng nghiệp hẹn gặp cà phê dễ hơn là đến liên hoan phim. Vui thì cũng có nhưng mà cơ hội nghe và chứng kiến mâu thuẫn, đố kỵ thì cũng chẳng thiếu nên đành thôi.

PV: Có nên thay đổi liên hoan phim bằng một hoạt động gì đó khác đi hay không?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Nếu như muốn thì tôi có quyền và có thể làm không. Chắc chắn là không rồi. Chúng ta đang sống trong thời kỳ chuyển giao mà những giá trị cũ, mới còn lẫn lộn. Bản thân chúng ta cũng chưa thể và chưa đủ năng lực để làm những điều mới mẻ nhằm thay đổi mọi thứ. Nếu vẫn không rõ mục đích hay mục đích như cũ thì thay đổi cũng chỉ là một hình thức thôi.

PV: Rất nhiều nhận định bi quan về điện ảnh nào là chơi vơi, xuống đáy, vài năm không có nổi một bộ phim ra hồn mang đi thi thố… Anh nghĩ gì về điều này?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Tôi lại nghĩ khác. Tôi sợ những chuẩn mực là làm phim phải lấy giải. Nghe cứ như hám danh, hám thành tích.

Với tôi làm phim như kể một câu chuyện theo cảm xúc, góc nhìn của mình và mình mong muốn có người chia sẻ với mình. Đó có thể là khán giả số đông, đó cũng có thể là một hội đồng trong liên hoan phim... hoặc đối tượng nào đó mà mình mong muốn, mình thấy hợp và thích. Còn giải thưởng đó chỉ là thêm một sự công nhận thành quả, có thể làm chúng ta tự hào, nhưng nó không thể là mục đích đầu tiên với tôi. Tôi không tưởng tượng ra là có ai làm phim mà khởi đầu bằng mục đích để đi thi cả. 

PV: Nhiều năm qua, công chúng đã lắc đầu dùng cụm từ phim “mì ăn liền”, phim hài nhảm… rồi phim chỉ chiếu một lần để đắp. Các hội thảo điện ảnh cũng từng nhắc nhiều, nhưng tại sao điện ảnh Việt vẫn “như cũ”?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Những cụm từ mà bạn kể ra tôi nghĩ không phải công chúng mà từ nhà báo, nhà phê bình hay người trong nghề nghĩ ra. Tôi có dự vài hội thảo và vài liên hoan phim trong nước thì thấy khâu tổ chức và cách điều hành cũng chả hơn gì những phim mà họ gọi là “thảm họa”, “mì ăn liền” hay “nhảm”. Đôi khi còn luộm thuộm và kỳ quặc hơn. 

PV: Chúng ta đã từng có những bộ phim hay trong những hoàn cảnh khá ngặt nghèo, vậy thì theo anh nguyên do gì khiến cho điện ảnh Việt trở nên như vậy?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Tôi đã mua nhiều DVD phim cũ để lưu lại và có xem lại. Phải nhận xét một cách công bằng là: Tôi rất nể phục những thế hệ trước. Với điều kiện rất khó khăn nhưng họ đã làm ra những bộ phim đầy cảm xúc và mang giá trị lịch sử của những thời điểm ấy. Nhưng không thể lấy đó làm chuẩn mực cho sự phát triển điện ảnh.

Hồi nhỏ tôi xem phim ở thời điểm đó tôi không quan niệm rõ ràng về phim hay hoặc dở. Có phim xem là sung sướng và hạnh phúc rồi. Thời đó không có nhiều lựa chọn, không có nhiều cạnh tranh của quốc tế như bây giờ. 

PV: Nhiều người cho rằng, nền điện ảnh chúng ta trở nên như vậy là bởi tại chúng ta không có nhiều đạo diễn tài năng, không có nhiều diễn viên đẳng cấp, không có nguồn tài chính đầu tư cho phim có giá trị nghệ thuật cao… anh nghĩ sao về vấn đề này?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Con người làm nên tất cả. Nên tôi nghĩ chúng ta thật sự thiếu khả năng nhân lực: người làm nghề, người quản lý, phê bình, lãnh đạo. 

PV: Điện ảnh chúng ta đang thiếu nhân lực. Anh có nghĩ rằng chúng ta cần và nên có chế độ cho người trẻ ra nước ngoài học không?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Rất cần. Còn là vấn đề bức thiết. Có 2 cách: Cử người đi học đem điều hay về hoặc chào đón những đoàn phim lớn vào Việt Nam để học thêm điều hay. Với tôi thì tôi nghĩ, chúng ta nên làm cách 2 trước, đỡ tốn kém. Mỗi đoàn phim lớn nước ngoài vào họ phải cần nhân công ở các bộ phận. Vậy chúng ta sẽ vừa được học, vừa được thực hành mà còn được lãnh lương. Cách đó không tốn kém mà chỉ là chính sách mở cửa.

Cách 2 sẽ nâng tính chuyên nghiệp nền tảng cho tất cả bộ phận phục vụ cho 1 đoàn phim chuyên nghiệp. Sau đó chúng ta sẽ phát triển cách 1 là đầu tư cho những người quản lý, sáng tạo đi học. Khi họ về nước thì có một nền tảng các bộ phận chuyên nghiệp phục vụ họ.

Đầu tiên chúng ta muốn có tài thì phải biết quý người tài. Biết kéo người giỏi về và đừng để người giỏi đi. Nếu như xã hội trân trọng người tài, có đất để dụng võ có cuộc sống sung túc ắt hẳn sẽ có người tài. Vấn đề là chúng ta hình như không muốn làm. 

PV: Để điện ảnh phát triển thì chúng ta phải làm gì?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Chúng ta phải hiểu chúng ta gần như chưa có gì và phải tìm cách bắt đầu phát triển. 

Theo tôi để bắt đầu những bước phát triển thì chúng ta phải nhìn nhận một cách chân thật, nói thật, làm thật và bớt đạo đức giả đi. 

PV: Có nghĩa là hiện tại chúng ta đang mơ hồ và hơi ảo tưởng? Nhưng làm thật thì theo anh phải bắt đầu làm như thế nào?

Đạo diễn Nguyễn Quang Dũng: Chúng ta hay “nói một đường và làm một nẻo”. Chúng ta làm được gì thì nói cái đó, nói cái gì thì phải ngấm và làm cho bằng được.

PV: Cảm ơn anh về cuộc trò chuyện!

 Hằng Nga (thực hiện)