Tương lai Ukraine ắt hẳn chứa đầy bất định?

Ngày 1/4, vòng 1 cuộc bầu cử tổng thống ở Ukraine đã khép lại với 2 ứng viên lọt tiếp vào vòng 2, trong đó, vượt qua Tổng thống mãn nhiệm Poroshenko và cựu Thủ tướng Tymoshenko để dẫn đầu vòng 1 là một tên tuổi mới: Vladimir Alesandrovich Zelensky - người dẫn chương trình, diễn viên hài, đạo diễn, nhà sản xuất, nhà biên kịch… và nhiều danh xưng khác. Trong số 39 ứng cử viên, một con số kỷ lục, thì “anh hề” Zelensky dẫn đầu với hơn 30% phiếu, vượt xa người về thứ hai, ông Porochenko, 16,7%.

Hai ứng viên tổng thống Ukraine Zelensky (phải) và Poroshenko

Kết quả trên hoàn toàn không gây bất ngờ bởi trong 3 ứng cử viên nặng ký nhất, chính là 3 người trên, cả ông Poroshenko lẫn bà Tymoshenko đều đầy tì vết. Tổng thống Petro Prochenko, được bầu lên trong cuộc bầu cử sớm sau chính biến Maidan 2014, đã không thực hiện được các cam kết chính trong tranh cử: xóa bỏ nạn tham nhũng, kết thúc chiến sự ở miền đông (vùng Donbass) trong vòng sáu tháng, và lấy lại bán đảo Crimea từ tay Nga. Về mặt đối nội, nạn tham nhũng trên thượng tầng quyền lực không những không xóa bỏ được, mà Tổng thống Poroshenko còn bị cáo buộc duy trì quan hệ trong bóng tối với nhiều tập đoàn tài phiệt. Trong khi đó, cựu Thủ tướng Tymochenko, ngôi sao của cuộc “Cách mạng Da Cam” năm 2004, với nhiều tai tiếng tham nhũng, lạm quyền, cho dù vẫn còn nhiều ảnh hưởng tại các vùng miền đông nói tiếng Nga, nhưng vẫn không thu hút được sự ủng hộ của đông đảo cử tri.

Chính sự thất vọng hoặc chán ngán của người dân Ukraine, họ không còn tin vào các hứa hẹn của một giai tầng chính trị, bị đánh giá là không đủ năng lực. Ông Zelensky, sinh năm 1978, một nhân vật không hề có kinh nghiệm chính trị, nhưng thể hiện như là người hóa thân cho khát vọng chống tham nhũng của dân chúng. Ông không mở chiến dịch vận động tranh cử và hầu như không đả động đến chính trị mà chỉ tiếp cận với cử tri bằng các buổi trình diễn nghệ thuật mà trong đó ông liên tục chuyển từ tiếng Nga rồi chuyển qua tiếng Ukraine, hai ngôn ngữ được sử dụng ở đất nước này, gợi hy vọng vào tương lai tốt đẹp cho người Ukraine. Zelensky là lãnh đạo đảng chính trị có tên “Phụng sự nhân dân”, thành lập cách đây mới 6 tháng. Tên của đảng cũng chính là tên gọi của một chương trình tấu hài trên truyền hình ra đời từ cuối năm 2015 do chính ông thủ vai.

Cương lĩnh tranh cử của Zelensky được coi là khá độc đáo. Trước hết, ông khẳng rằng ông tranh cử tổng thống chỉ trong một nhiệm kỳ (sẽ không tranh cử nhiệm kỳ thứ hai). Ông hứa sẽ đệ trình dự thảo luật đầu tiên "Về dân chủ", trong đó sẽ hình thành các nhiệm vụ chính cho chính quyền, đặc biệt thông qua các cuộc trưng cầu dân ý. Zelensky đã đề xuất đưa ra các dự luật về việc miễn nhiệm tổng thống, các đại biểu quốc hội, thẩm phán, dự luật về việc luận tội tổng thống và cách chức phó tổng thống. Ông cũng đề xuất tổ chức các hội đồng nhân dân từ trung ương đến địa phương trong danh sách mở và một số tiêu chí để loại trừ tư cách đại biểu quốc hội nếu cần thiết. Chính trị gia này cũng đề xuất tổ chức một cuộc trưng cầu dân ý về việc Ukraine gia nhập NATO và mức lương cho quân đội Ukraine được thực hiện ở cấp độ tiêu chuẩn NATO. Zelensky hứa sẽ đặt ra trước các đối tác EU câu hỏi về việc hỗ trợ Ukraine chấm dứt chiến sự ở Donbass, trả lại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng tạm thời và buộc Nga phải bồi thường thiệt hại. Đối với nền kinh tế, Zelensky cho biết nhiệm vụ đầu tiên mà ông ưu tiên thực hiện nếu đắc cử là mở cửa nền kinh tế, kích thích tự do cạnh tranh, phát triển sản xuất trong nước, cho vay dài hạn và bảo lãnh cho các nhà đầu tư nước ngoài.

Trong cuộc bầu cử vòng 1 vừa qua, đông đảo cử tri trẻ tuổi đã bầu chọn ông Zelensky. Đối với giới trẻ, đặc biệt là ở miền đông và miền nam nói tiếng Nga, diễn viên hài Zelensky là hiện thân cho một làn gió mới thổi vào chính trường Ukraine. Theo đó những người ủng hộ không cần biết đến việc ông Zelensky không hề có kinh nghiệm chính trị. Nhưng theo họ, một con người thông minh, rất có trách nhiệm, người tự thân lập thân như ông, chắc chắn sẽ tìm được ê-kíp cộng sự. Nhiều người còn so sánh ông với Tổng thống Mỹ Ronald Reagan trước khi đắc cử cũng là một diễn viên.

Không dính líu đến giai tầng chính trị truyền thống thậm chí còn được coi là một ưu điểm lớn. Nhiều người đưa ra nhận xét châm biếm, khi cho rằng, với dân chúng, một người mới tham gia chính trường có lẽ còn tốt hơn vạn lần so với nhiều chính trị gia dày dạn kinh nghiệm, nhưng với tâm địa xấu. Cho đến nay, Zelensky tỏ ra là người đoạn tuyệt với phong cách làm chính trị truyền thống, vốn bị đông đảo dân chúng coi là thủ phạm của sự thất bại của Ukraine, qua nhiều đời chính quyền, kể từ khi độc lập với Nga năm 1991.

Bất chấp những nghi ngại về cương lĩnh tranh cử không rõ ràng, cũng như khả năng lãnh đạo một đất nước trong chiến tranh, nằm ở tâm điểm căng thẳng giữa Nga và phương Tây, đông đảo cử tri Ukraine vẫn dồn phiếu cho ông Zelensky, với hy vọng có một thay đổi lớn. Vòng thứ hai của chiến dịch tranh cử tổng thống ở Ukraine, kết thúc bằng cuộc bỏ phiếu vào ngày 21/4. Theo kết quả cuộc thăm dò dư luận ngày 20/4 sau cuộc tranh luận trực tiếp giữa hai ứng cử viên thì ông Zelensky đang bỏ rất xa tổng thống mãn nhiệm Prochenko. Do vậy, khả năng ông Zelensky đắc cử là rất cao.

Câu hỏi đặt ra là nếu Zelensky đắc cử, nền chính trị Ukraine sẽ đi về đâu? Cho dù vượt xa các đối thủ ở vòng một, nhưng theo nhà bình luận chính trị Volodymyr Fesenko người Ukraine, khả năng diễn viên hài đắc cử tổng thống vòng hai không hẳn đã dễ dàng. Cho đến nay, Zelensky chủ yếu thu hút đông đảo giới trẻ, và những người chán ngấy chính trị, vốn là những cử tri được coi ít có khả năng đi bỏ phiếu. Bản thân uy tín của diễn viên hài nổi tiếng này cũng bị ảnh hưởng tiêu cực do các quan hệ với tỉ phủ Kolomoisky. Những người chống lại Zelensky chỉ trích ứng viên này là một con rối trong tay nhà tài phiệt Igor Kolomoisky, một trong những người giầu nhất Ukraine. Tỉ phú này cũng là chủ kênh truyền hình 1+1, nơi phát chương trình tấu hài “Phụng sự nhân dân” của Zelensky.

Và cho dù có đắc cử tổng thống Ukraine, định chế bán tổng thống hiện hành đòi hỏi nguyên thủ tương lai phải có được sự hậu thuẫn của đa số dân biểu trong Quốc hội (Rada) mới. Chuyên gia về Ukraine Christine Dugoin-Clément nhấn mạnh là để không bị rơi vào ngõ cụt sau này, các ứng cử viên tổng thống phải khởi sự xây dựng quan hệ liên minh, nhắm có một đa số tuyệt đối trong Rada, ngay trong thời gian tranh cử.

Hiện tại lập trường chính trị và khả năng điều hành đất nước của ứng viên tổng thống Zelensky là câu hỏi hoàn toàn để ngỏ. Tương lai Ukraine trong những năm tới ắt hẳn cũng chứa đầy bất định. Tuy nhiên, dường như có một điều mà nhiều nhà quan sát chia sẻ, đó là dù diễn viên hài 41 tuổi có đắc cử hay không, có tìm được đa số trong Quốc hội hay không, thì cuộc chiến chống tham nhũng tại Ukraine ắt hẳn sẽ tiếp tục đi tới. Thời điểm chia cắt mang tính lịch sử giữa bộ máy cầm quyền và giới tài phiệt đã diễn ra. Với sự hỗ trợ của quốc tế, và áp lực từ xã hội dân sự Ukraine, trong bốn năm gần đây (2014-2018), cơ hội tham nhũng đã giảm mạnh (ghi nhận của Institute for Economy Research and Policy Consulting), thị trường dùng tài chính công trên đường minh bạch hóa, lĩnh vực ngân hàng được thanh lọc. Một số định chế chống tham nhũng, tư pháp độc lập đang bước đầu được thiết lập, cho dù với muôn vàn khó khăn.

Theo chuyên gia Christine Dugoin-Clément, cuộc bầu cử tổng thống và Quốc hội Ukraine được Liên minh châu Âu và Nga theo dõi sát. Về phía châu Âu, cuộc tranh cử hiện nay một mặt cho thấy phần nào sức sống của nền dân chủ non trẻ tại Ukraine, nhưng mặt khác cũng cho thấy sự mất lòng tin đáng kể của dân chúng vào hệ thống chính trị. EU hy vọng một chính quyền Ukraine ổn định, để có thể vừa vực dậy nền kinh tế, vừa tiến hành cuộc chiến chống tham nhũng triệt để. Về phần mình, truyền thông Nga liên tục khẳng định dân chúng Ukraine cần một tổng thống thân Nga.

Theo dữ liệu từ một cuộc điều tra xã hội học được công bố trên trang web của Tổ chức Sáng kiến ​​Dân chủ Ilk Kucheriv, hơn 50% người dân Ukraine tin rằng tình hình ở nước này sẽ trở nên tốt hơn sau cuộc bầu cử tổng thống.

Thỏa thuận Minsk về hòa bình Ukraine đang ở đâu?

Nga cấm xuất khẩu dầu thô và xăng dầu sang Ukraine

Ông Poroshenko có tham vọng gì nếu tái đắc cử?

Ukraine cấm mọi chuyến bay trực tiếp tới Nga

Zelensky sẽ buộc Nga hoàn trả Crimea?