Tủ sách khoa học - công nghệ: Nền tảng tri thức cho thời kỳ đổi mới sáng tạo

Tham dự hội thảo có lãnh đạo các ban chuyên môn Liên hiệp Hội Việt Nam, đại diện các hội thành viên, các nhà khoa học, chuyên gia cùng đại diện các đơn vị xuất bản, truyền thông. Hội thảo được đánh giá là bước khởi đầu quan trọng trong việc xây dựng “Tủ sách khoa học - công nghệ”, hướng tới phổ biến kiến thức khoa học một cách hệ thống, hiện đại, phù hợp với bối cảnh chuyển đổi số.

Chủ trì hội thảo có PGS.TS Nguyễn Chu Hồi - Đại biểu Quốc hội khóa XV, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thủy sản Việt Nam và ThS. Lê Thanh Tùng - Trưởng Ban Phổ biến Kiến thức, Liên hiệp Hội Việt Nam.

Liên hiệp Hội Việt Nam phối hợp với Nhà xuất bản Tri thức tổ chức Hội thảo “Giải pháp xây dựng và phát triển sách khoa học và công nghệ”.

Lan tỏa tri thức, xây dựng thương hiệu tri thức Việt Nam

Phát biểu tại hội thảo, ThS. Lê Thanh Tùng, Trưởng Ban Phổ biến Kiến thức Liên hiệp Hội Việt Nam, nhấn mạnh, trong hơn 40 năm hình thành và phát triển, Liên hiệp Hội Việt Nam đã thực hiện nhiều nhiệm vụ quan trọng, nổi bật là công tác tư vấn, phản biện, tôn vinh trí thức và đặc biệt là hoạt động phổ biến kiến thức khoa học - công nghệ đến đông đảo nhân dân.

Đội ngũ trí thức của Liên hiệp Hội đã không ngừng nỗ lực đưa tri thức khoa học đến mọi miền Tổ quốc, góp phần quan trọng vào thành tựu phát triển đất nước. Từ chỗ phải nhập khẩu và nhận viện trợ, Việt Nam ngày nay đã trở thành quốc gia xuất khẩu hàng đầu về nông sản, thủy sản, cùng nhiều lĩnh vực khác có sự đóng góp không nhỏ của lực lượng trí thức khoa học - công nghệ.

ThS. Lê Thanh Tùng, Trưởng Ban Phổ biến Kiến thức Liên hiệp Hội Việt Nam.

Hiện nay, Liên hiệp Hội Việt Nam có 93 hội ngành toàn quốc, 63 liên hiệp hội địa phương, gần 600 tổ chức khoa học - công nghệ trực thuộc và ba đơn vị đặc thù là Báo Khoa học & Đời sống, Quỹ Sáng tạo Khoa học - Công nghệ Việt Nam (VIFOTEC) và Nhà xuất bản Tri thức. Hội thảo lần này đánh dấu sự phối hợp giữa Ban Phổ biến Kiến thức và Nhà xuất bản Tri thức trong việc định hình mô hình “Tủ sách khoa học - công nghệ”, hướng đến lan tỏa tri thức, nâng cao dân trí, thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong thời đại số.

Theo bà Phạm Thị Bích Hồng, Phó Trưởng Ban Phổ biến Kiến thức, việc xây dựng và phát triển Tủ sách Khoa học và Công nghệ là yêu cầu cấp thiết, nhằm tạo dựng không gian tri thức mở, khẳng định vai trò của Liên hiệp Hội Việt Nam trong sự nghiệp phát triển khoa học, công nghệ và văn hóa tri thức.

Sau gần 20 năm hoạt động, Nhà xuất bản Tri thức đã cho ra đời hàng nghìn đầu sách thuộc các tủ sách như Tinh hoa tri thức thế giới, Tri thức mới, Tri thức phổ thông, góp phần nâng cao dân trí và bồi đắp văn hóa đọc trong cộng đồng khoa học. Tuy nhiên, hoạt động xuất bản trong hệ thống Liên hiệp Hội vẫn còn phân tán, thiếu chiến lược tổng thể. Vì vậy, việc hình thành một tủ sách tập trung ít nhất 500 đầu sách, huy động nguồn lực xã hội hóa và phối hợp với NXB Tri thức để xuất bản, lưu trữ và phổ biến, sẽ tạo nên thương hiệu tri thức Việt Nam bền vững.

Theo bà Phạm Thị Bích Hồng, Phó Trưởng Ban Phổ biến Kiến thức, việc xây dựng và phát triển Tủ sách Khoa học và Công nghệ là yêu cầu cấp thiết, nhằm tạo dựng không gian tri thức mở.

Trong giai đoạn đầu, tủ sách sẽ ưu tiên phát triển dưới dạng điện tử, tiến tới hình thành thư viện vật lý khi đủ điều kiện. Ban Phổ biến Kiến thức và NXB Tri thức sẽ phối hợp vận hành, kết nối mạng lưới chuyên gia, tổ chức hội thảo, tọa đàm… qua đó đưa “Tủ sách khoa học - công nghệ” trở thành nền tảng tri thức quốc gia, phục vụ cộng đồng.

Biểu tượng khai sáng cho thời đại số

Tại hội thảo, PGS.TS Phạm Bích San, nhà xã hội học, chia sẻ góc nhìn thẳng thắn về lịch sử hoạt động xuất bản khoa học ở Việt Nam, chỉ ra nguyên nhân khiến các tủ sách khoa học trong nước chưa thành công và đề xuất hướng đi mới.

Theo ông, ở nhiều quốc gia, tủ sách khoa học là niềm tự hào dân tộc, nơi ghi nhận thành tựu tri thức và định hướng cho thế hệ trẻ. Những bộ sách danh tiếng như Tôi biết gì (Pháp), Bách khoa Britannica (Anh) hay loạt sách Bourbaki (Pháp) là minh chứng cho sức sống của văn hóa khoa học.

PGS.TS Phạm Bích San.

Tại Việt Nam, dù khát vọng ấy có từ lâu, nhưng các tủ sách khoa học - công nghệ vẫn chưa đạt tầm vóc quốc gia, phần vì thiếu nền khoa học mạnh, phần vì chưa có cơ chế tổ chức và hợp tác hiệu quả trong giới học giả. Ông San nhận định, giai đoạn 1996-2011 từng là “thời kỳ cất cánh” của hoạt động xuất bản khoa học, song những năm gần đây, do thiếu nguồn lực, cơ chế và nhân sự chuyên nghiệp, các hoạt động này có phần chững lại.

“Liên hiệp Hội Việt Nam từng có bước khởi đầu rất tốt, nhưng chưa kịp thăng hoa để tạo thành cú hích cho văn hóa tri thức khoa học Việt Nam”, ông nói, đồng thời cho rằng từ năm 2025 trở đi có thể là giai đoạn khởi đầu mới, mở ra “cơ hội” để Việt Nam tạo đột phá về tri thức.

Một tủ sách khoa học quốc gia, theo PGS.TS Phạm Bích San cần được hình thành để công bố, tổng kết và kết nối các công trình nghiên cứu trong nước, từ đó nâng tầm khoa học Việt Nam. Thiếu công bố, khoa học khó phát triển bền vững. Ông khẳng định Liên hiệp Hội Việt Nam là tổ chức có đủ uy tín, năng lực và tầm nhìn để đảm nhận sứ mệnh này.

ThS. Bùi Thị Thu Hằng, Phó Giám đốc phụ trách, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Tri thức, cho biết đơn vị đang định hướng phát triển “Tủ sách Khoa học và Công nghệ” trên nền tảng điện tử, gắn với việc hiện thực hóa Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia.

“So với 15 năm trước, giới khoa học Việt Nam đã hiểu hơn về thị trường, nguồn lực xã hội hóa dồi dào hơn. Vấn đề còn lại là niềm tin và quyết tâm. Một tủ sách khoa học - công nghệ xứng tầm không chỉ là công trình xuất bản, mà còn là biểu tượng khai sáng và trí tuệ Việt Nam trong thời đại mới,” ông San nhấn mạnh.

Phát biểu tại hội thảo, ThS. Bùi Thị Thu Hằng, Phó Giám đốc phụ trách, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Tri thức, cho biết đơn vị đang định hướng phát triển “Tủ sách Khoa học và Công nghệ” trên nền tảng điện tử, gắn với việc hiện thực hóa Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia.

Theo bà Hằng, NXB Tri thức sẽ hình thành hệ sinh thái xuất bản điện tử đa phương tiện, kết nối 93 hội ngành và các tổ chức, cá nhân trong ngôi nhà chung của Liên hiệp Hội. Mỗi đơn vị sẽ có kho dữ liệu riêng, được cấp quyền truy cập, chia sẻ và quảng bá ấn phẩm của mình. Mô hình này không chỉ giúp lan tỏa tri thức mà còn tạo cơ hội hợp tác, giao lưu, phát triển cộng đồng học thuật.

Nhà xuất bản Tri thức cũng cam kết miễn phí cấp phép sách điện tử cho các ấn phẩm đã in, tặng quyền đọc một số đầu sách trong Tủ sách Tinh hoa Tri thức Thế giới và hỗ trợ đưa các tác phẩm giá trị cao lên các nền tảng thương mại điện tử quốc tế.

Trong khi đó, ThS. Nguyễn Hữu Giới, Chủ tịch Hội Thư viện Việt Nam, đề xuất nhiều giải pháp cụ thể để hình thành và vận hành tủ sách, trong đó nhấn mạnh việc ưu tiên xã hội hóa nguồn lực, sưu tầm tư liệu, khuyến khích các nhà khoa học, tổ chức tặng sách, tài liệu, hiện vật. Ông cũng gợi ý bố trí không gian riêng tại trụ sở Liên hiệp Hội để phục vụ hội viên và công chúng, đồng thời tiến tới phát triển Trung tâm Tri thức số của Liên hiệp Hội Việt Nam.

Để hoạt động hiệu quả, ông Giới kiến nghị thành lập nhóm cộng tác viên chuyên trách, gồm 3-5 người am hiểu thư viện và xuất bản, cùng các mạnh thường quân, doanh nghiệp chung tay hỗ trợ tài chính, cơ sở vật chất. Định kỳ 3-5 năm, Liên hiệp Hội nên sơ kết, đánh giá kết quả, rút kinh nghiệm để tủ sách ngày càng hoàn thiện, đóng góp thiết thực cho công cuộc phổ biến tri thức khoa học - công nghệ quốc gia.

“Tủ sách khoa học - công nghệ” không chỉ là một dự án xuất bản, mà còn là hạ tầng tri thức của kỷ nguyên đổi mới sáng tạo - nơi kết nối trí thức Việt Nam, lan tỏa giá trị khoa học, góp phần xây dựng nền kinh tế tri thức và xã hội học tập trong thời đại số.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, Đại biểu Quốc hội khóa XV, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thủy sản Việt Nam.

Kết luận hội thảo PGS.TS Nguyễn Chu Hồi, Đại biểu Quốc hội khóa XV, Phó Chủ tịch Thường trực Hội Thủy sản Việt Nam nhấn mạnh, việc xây dựng “Tủ sách khoa học - công nghệ” là chủ trương đúng đắn, phù hợp với xu thế chuyển đổi số và tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. Ông cho rằng Liên hiệp Hội Việt Nam - tổ chức quy tụ đội ngũ trí thức lớn nhất cả nước - cần sớm có một không gian lưu giữ, phổ biến và tôn vinh tri thức của giới khoa học Việt Nam. Tủ sách không chỉ là nền tảng chia sẻ tri thức trên môi trường điện tử mà còn là “kho tàng trí tuệ” của quốc gia, nơi ghi nhận những đóng góp của hơn 3 triệu trí thức trong hệ thống Liên hiệp Hội.

PGS.TS Nguyễn Chu Hồi đề nghị đề án cần xác định rõ mục tiêu, phạm vi, cơ chế tổ chức và nguồn lực để triển khai hiệu quả, hướng tới một trung tâm tri thức số hiện đại, kết nối trong nước và quốc tế.