Thủy điện trên dòng Mêkông: Hệ lụy khôn lường

Dự án thủy điện khổng lồ trị giá gần 700 triệu euro này là kết quả của liên minh giữa Công ty Năng lượng quốc tế Trung Quốc Hydrolancang (51% cổ phần), Tập đoàn Hoàng gia Campuchia (39% cổ phần) và Tập đoàn Điện lực Việt Nam (10% cổ phần). Dự án được xây dựng dưới hình thức hợp đồng BOT (Xây dựng - Kinh doanh - Chuyển giao). Sau 40 năm hoạt động, Lower Sesan II sẽ thuộc về Campuchia.

Đây là thủy điện quy mô thương mại thứ 7 ở Campuchia, nâng sản lượng thủy điện lên 1.328MW. Thủy điện cung cấp 45% sản lượng điện tiêu thụ của Campuchia, tiếp theo là 35% từ các nhà máy nhiệt điện than, khoảng 5% từ dầu mỏ và năng lượng thay thế. Hiện Campuchia vẫn phải nhập khoảng 15% điện từ các nước láng giềng.

Thủy điện Lower Sesan II

Hãng tin AP trích dẫn một báo cáo của Chính phủ Campuchia năm ngoái ước tính Campuchia có thể sản xuất tới 10.000MW từ thủy điện, đồng thời việc phát triển các dự án bổ sung đang được tiến hành. Trung Quốc là nhà đầu tư lớn nhất vào Campuchia trong các dự án phát triển thủy điện và cơ sở hạ tầng. Tổng cộng trong 5 năm tới, Campuchia sẽ có thêm 9 đập thủy điện, hầu hết đều do Trung Quốc xây dựng.

“Hầu hết mọi người ủng hộ Dự án Lower Sesan 2, nhưng một số dân làng đang gặp khó khăn trong quá trình di dời”, người đứng đầu Nhà nước Campuchia phát biểu trong buổi lễ khánh thành đập Thủy điện Lower Sesan II, được phát sóng trên truyền hình quốc gia.

“Dự án tuy có tác động đến môi trường nhưng sẽ đem lại nhiều lợi ích kinh tế, sẽ cho phép Campuchia khắc phục hậu quả đối với môi trường”, Thủ tướng Hun Sen nói.

Bản tin của AP ngày 18/5/2018 dẫn nội dung kết quả nghiên cứu của Viện Bảo vệ môi trường (Natural Heritage Institut) do chính quyền Phnom Penh yêu cầu, cho biết về những hậu quả của dự án thủy điện lớn nhất trên sông Mêkông. Sau 3 năm nghiên cứu và 6 tháng sau khi cung cấp cho Chính phủ Campuchia, kết quả nghiên cứu này mới được đăng trên trang mạng của Natural Heritage Institut, Mỹ. Theo đó, Dự án Lower Sesan II sẽ tác động đến giao thông, đến nguồn cá ở hạ nguồn và sẽ gây căng thẳng với các nước sử dụng chung dòng sông Mêkông.

Với chiều dài hơn 4.800 km, sông Mêkông có đa dạng sinh học dưới nước quan trọng nhất thế giới sau Amazon, bao gồm 1.300 loài cá. Dòng sông này rất quan trọng cho sự sống còn của 60 triệu người sống trực tiếp từ dòng sông.

7 đập thủy điện khác của Trung Quốc xây trên thượng nguồn, trong lãnh thổ của nước này, đã làm giảm phân nửa lượng phù sa của sông Mêkông.

Tại Hội nghị thượng đỉnh hợp tác tiểu vùng Mêkông mở rộng (GMS) lần thứ 6 tại Hà Nội diễn ra ngày 29/3/2018, các đại biểu nêu rõ: Kế hoạch xây hơn 100 đập thủy điện trên dòng sông Mêkông, trong đó có 11 đập trên dòng chính, cộng với các đập khổng lồ đã có tại Trung Quốc, sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn nước, nguồn cá, nguồn phù sa… đe dọa tương lai của vùng hạ lưu.

Một số nghiên cứu mới đây tái khẳng định viễn cảnh không sáng sủa này. Phát triển thủy điện trên Mêkông có thể mang lại chút ít lợi nhuận, nhưng tổn hại là khôn lường. Tiếng nói của các nhà khoa học, giới bảo vệ môi trường, sau một thời gian bị gạt sang lề, dường như đang dần được giới cầm quyền lắng nghe.

Để cứu dòng sông Mêkông, các nhà khoa học cho rằng cần đẩy mạnh điện mặt trời, điện gió. Giới khoa học kêu gọi chính phủ các quốc gia trong vùng Mêkông nên nghiêm túc xem xét việc đầu tư vào phát triển năng lượng mặt trời và điện gió để thay thế cho thủy điện.

Nếu vẫn tiếp tục xây dựng thủy điện trên dòng Mêkông, Đồng bằng sông Cửu Long (Việt Nam) sẽ gia tăng sạt lở, hiện nay đang sạt lở dữ dội rồi. Có thể đến cuối thế kỷ XXI, có tới 50% diện tích Đồng bằng sông Cửu Long sẽ biến mất khỏi bản đồ do sạt lở, có thể dẫn đến những bất ổn về xã hội. Do đó nên xem điều đó như một vấn đề an ninh phi truyền thống của khu vực, ASEAN và cộng đồng quốc tế nên quan tâm. Các quốc gia phát triển là đối tác của khu vực Mêkông và các định chế tài chính quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Ngân hàng ADB, nên thành lập quỹ Mêkông để thúc đẩy đầu tư vào năng lượng mặt trời và gió, trong khu vực Mêkông để thay thế thủy điện”.

Các nhà nghiên cứu cho rằng trong tình hình năng lượng mặt trời đang trở thành xu hướng trên thế giới hiện nay, giá thành giảm rất nhanh và công nghệ để lưu trữ năng lượng mặt trời và hòa vào mạng lưới đã có, thì chỉ trong vòng 5-10 năm nữa, thủy điện sẽ không thể cạnh tranh được. Do đó, nếu các đập thủy điện vẫn được xây dựng thì các nhà đầu tư sẽ thua lỗ và bỏ chạy, nhưng khi đó, dòng sông Mêkông và đời sống hàng chục triệu người đã bị hủy hoại rồi, rất đáng tiếc.

Thủy điện xả lũ cuốn trôi hàng chục ngôi nhà

Từ vụ vỡ đập thủy điện ở Lào, Việt Nam cần làm gì tránh điều tương tự?

Vỡ đập thủy điện ở Lào, hàng trăm người mất tích