Độc đáo nhà thờ đá Phát Diệm

Kiến trúc độc đáo

Nhà thờ đá Phát Diệm được cha Pero Trần Lục, hay còn gọi là cụ Sáu, xây dựng từ năm 1875 đến năm 1899 với sự đóng góp công sức, tiền của bởi nhiều người dân công giáo. Cha Trần Lục vốn là người Nga Sơn (Thanh Hóa), là linh mục của giáo phận Phát Diệm, cha đã ấp ủ mong muốn xây dựng một ngôi nhà cho Chúa kết hợp cả văn hóa phương Đông và nét đẹp phương Tây.

Du khách nào tới với Nhà thờ đá Phát Diệm cũng sẽ được dẫn tới thăm mộ của cha Trần Lục. Trên mộ có ghi dòng chữ: Người kiến thiết nhà thờ đá Phát Diệm, sinh năm 1825 tại làng Mỹ Quan – huyện Nga Sơn – tỉnh Thanh Hóa – Xứ Kẻ Dừa. Công lao của cha không chỉ được nói đến với Giáo hội nói chung mà còn với xứ Phát Diệm nói riêng đặc biệt là trong việc cho xây dựng nhà thờ đá này.

Tấm bia ghi công đức của cha Pero Trần Lục

Nét độc đáo nhất trong kiến trúc của nhà thờ đá Phát Diệm chính là một quần thể kiến trúc kiểu đình chùa phương Đông, kết hợp với lối kiến trúc Gôtic của nhà thờ phương Tây bao gồm: Ao hồ, Phương Đình, nhà thờ lớn, các nhà thờ cạnh, Nhà thờ đá, hang đá…

Toàn bộ diện tích của khu nhà thờ đá rộng 30.000m². Trên nền có 11 công trình được xây cất, bố trí hợp lý, tạo thành một cảnh quan đẹp mắt.

Có thể nói, ba công trình tiêu biểu và tinh xảo nhất của Nhà thờ đá Phát Diệm chính là: Phương Đình, Nhà thờ lớn (Nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi) và Nhà thờ Đá (Nhà nguyện Trái tim Vô nhiễm nguyên tội Đức Mẹ).

Tòa Phương Đình, được làm toàn bằng đá, có chiều dài 24m, chiều rộng 17m, chiều cao 25m. Được khởi dựng năm 1899, đây là một công trình kiến trúc gồm ba tầng được xây dựng bằng đá phiến, lớn nhất là tầng dưới cùng được xây dựng bằng đá xanh.

Trên 4 đỉnh tháp có 4 pho tượng tượng bốn vị Thánh sứ, mà từ đường nét, tư thế đến đường mây nếp áo khiến ta dễ lầm với các pho tượng trong các đền chùa Việt Nam. Các vòm cửa bằng đá được lắp ghép đến trình độ tinh xảo.

Giữa Phương Ðình đặt một sập làm bằng đá nguyên khối, phía ngoài và bên trong là những bức phù điêu được khắc chạm trên đá hình ảnh chúa Jesus và các vị thánh với những đường nét thanh thoát. Tầng thứ hai của Phương Ðình treo một trống lớn. Tầng ba treo một quả chuông cao 1,4m, đường kính 1,1m, nặng gần 2000 kg, quả chuông lớn ở Phương Ðình được đúc vào năm 1890. Một tiếng chuông vang xa được ví như cả 3 tỉnh (Nam Định, Ninh Bình và Thanh Hóa) nghe thấy. Mái của nhà thờ Phát Diệm không cao vút kiểu ngọn tháp như những nhà thờ khác mà là mái cong thấp cổ kính như mái đình, mái chùa.

Đi qua Phương Đình là Nhà thờ lớn, được xây dựng năm 1891, có 5 lối vào làm bằng đá, trạm trổ tinh tế, điêu luyện với các hoa văn, họa tiết ấn tượng. Nhà thờ lớn có tên chính thức là Nhà thờ Đức Mẹ Mân Côi, nay là nhà thờ Chính tòa của vị Giám mục Phát Diệm.

Nhà thờ lớn dài 74m, rộng 21m, cao 15m, có bốn mái và có năm lối vào dưới các vòm đá được chạm trổ. Trong nhà thờ có 6 hàng cột gỗ lim (48 cột) nguyên khối, hai hàng cột giữa cao tới 11m, chu vi 2,35m, mỗi cột nặng khoảng 10 tấn.

Nhà thờ lớn - công trình hòa trộn giữa kiến trúc phương Đông và văn hóa phương Tây

Gian thượng của thánh đường có một bàn thờ lớn làm bằng một phiến đá nguyên khối dài 3m, rộng 0,9m, cao 0,8m, nặng khoảng 20 tấn. Mặt trước và hai bên được chạm trổ các loài hoa đặc trưng của bốn mùa làm cho bàn thờ như được phủ một chiếc khăn màu thạch sáng. Hai phía bên nhà thờ có bốn nhà thờ nhỏ được kiến trúc theo một phong cách riêng.

Nhà thờ lớn dài 74m, rộng 21m, cao 15m, được dựng bởi 6 hàng cột gỗ lim, trong đó có 2 hàng cột ở giữa cao 11m, chu vi mỗi cột là 2,35m, nặng 7 tấn, đều làm bằng nguyên một thân cây lim.

Điểm nhấn trong quần thể nhà thờ Phát Diệm chính là nhà thờ Trái tim Đức Mẹ, hay còn được gọi là nhà thờ Đá, có tên nguyên thủy là “Nhà nguyện Trái tim Vô nhiễm nguyên tội Đức Mẹ”. Nhà thờ được khởi công xây dựng từ năm 1883 hoàn toàn bằng đá, từ nền, tường, chấn song, cột, xà, các bức phù điêu…

Phía trong được chạm nhiều bức phù điêu đẹp, đặc biệt là bức chạm tứ quý: tùng, mai, cúc, trúc, tượng trưng cho thời tiết và vẻ đẹp riêng của bốn mùa trong một năm. Ðường nét khắc họa những con vật như sư tử, phượng sống động đến lạ thường.

Phải mất 10 năm để chuẩn bị vật tư và phải mất 24 năm cho việc xây dựng và hoàn thành nhà thờ. Toàn bộ vật tư được mua hoặc khai thác từ những địa điểm rất xa xôi, phương tiện vận chuyển hết sức hạn chế trong số đó chủ yếu là gỗ và đá.

Nhà thờ không chỉ làm nơi du lịch

Không chỉ là một địa chỉ du lịch nổi tiếng của vùng đất Ninh Bình, Nhà thờ đá Phát Diệm còn là nơi giáo dân trong giáo phận Kim Sơn thờ phượng, cầu Chúa. Hàng ngày, nhà thờ có 2 khóa lễ chính là lễ sáng vào lúc 5h30 và lễ chiều vào lúc 17h-18h; riêng cuối tuần có khóa lễ buổi trưa vào lúc 9h30.

Trò chuyện với chúng tôi, ông Vũ Đình Liên (BQL Tòa Giám mục Phát Diệm) khẳng định: “Nhà thờ Phát Diệm là nơi linh thiêng mà giáo dân thờ phượng chứ không đơn thuần chỉ là địa điểm du lịch”.

Ông cho biết, khách du lịch đến với nhà thờ đá Phát Diệm không phải trả bất kỳ khoản phí nào và nhà thờ không giới hạn cũng như không quản lý khách du lịch thăm thú trong khuôn viên nhà thờ.

Ông Vũ Đình Liên (BQL Tòa Giám mục Phát Diệm): "Du khách không phải trả bất kỳ khoản phí nào tại nhà thờ Phát Diệm"

Trong những ngày lễ lớn của đạo Thiên Chúa và giáo phận, lực lượng an ninh bao gồm ban trật tự của giáo xứ và lực lượng an ninh tại địa phương được huy động lên tới 60 – 70 người nhằm giữ gìn trật tự và bảo vệ của cải cho nhà thờ.

Ông Liên chia sẻ, dù lượng khách đến với Phát Diệm không nhỏ, có cả khách trong và ngoài nước nhưng chưa bao giờ nhà thờ Phát Diệm xảy ra tình trạng mất mát hay thiệt hại về tài sản. Ông cho rằng đó là bởi ý thức của khách du lịch rất cao, hơn nữa tất cả những người trong lực lượng an ninh, bảo vệ nhà thờ cũng rất có trách nhiệm. Ông Liên chia sẻ: “Cả những người hành nghề chụp ảnh trong khuôn viên nhà thờ cũng là con dân trong giáo phận, nên bản thân họ cũng có ý thức trong việc bảo vệ tài sản cho nhà thờ, cho giáo phận của mình”.

Những người phục vụ trong lực lượng an ninh, bảo vệ hay hướng dẫn viên đều không có lương hay bất kỳ khoản phụ cấp nào, thế nhưng không ai kêu ca và coi đó là sự cống hiến “vô giá” cho giáo phận, cho nhà thờ của mình.

Đặc biệt, những người hướng dẫn viên là người của giáo mục, là những linh mục hàng ngày làm việc và giảng đạo tại giáo phận. Họ coi việc giới thiệu cho du khách về nét đẹp về kiến trúc và văn hóa tâm linh của nhà thờ đá Phát Diệm là một niềm tự hào và vinh dự mà không ai có được. Tất cả du khách đến với quần thể nhà thờ tại Phát Diệm đều được những vị linh mục này đón tiếp một cách chân thành và nhiệt tâm với nụ cười luôn nở trên môi.

Hướng dẫn viên tại nhà thờ Phát Diệm luôn nhiệt tình với khách du lịch

Khi được hỏi về việc BQL nhà thờ Phát Diệm mong muốn được chính quyền công nhận là di tích văn hóa, lịch sử, ông Vũ Đình Liên mỉm cười: “Với giáo dân chúng tôi, việc công nhận hay không cũng không quá quan trọng đến vậy. Nhà thờ là nơi chúng tôi thờ phượng Chúa, nó cũng như các nhà thờ khác mà thôi. Chúng tôi không hi vọng biến nơi thờ phượng thuần túy này thành địa điểm du lịch để mưu lợi cá nhân”.

Có thể nói, quần thể nhà thờ đá tại Phát Diệm là công trình đã làm tái hiện những biểu tượng truyền thống tốt đẹp, mà ở đó, các tín hữu Công Giáo vẫn có thể tôn thờ Thiên Chúa bằng tâm thức của người Việt Nam, vẫn tôn trọng và gìn giữ những phong tục tập quán với tư cách là những di sản quý giá mà cha ông để lại.