​Diva và câu chuyện danh xưng

Cánh gà “nóng” hơn sân khấu

Từ trước đến nay, làng nhạc Việt vẫn ngầm hiểu với nhau rằng chúng ta có 4 giọng ca nữ hàng đầu, vượt trội hơn cả về kỹ thuật, sự nổi tiếng và mức độ ảnh hưởng đối với công chúng, đó là Hồng Nhung, Thanh Lam, Mỹ Linh và Trần Thu Hà (Hà Trần). Câu chuyện sẽ không có gì nếu không có đêm nhạc “The Master of Symphony” mới vừa diễn ra tại TP. HCM với sự góp mặt của 4 diva cùng ca sĩ Thu Phương.

5 diva của làng nhạc Việt?

Ngay sau đêm nhạc, nhiều người bắt đầu ca tụng, ví von Thu Phương là “diva thứ 5” và từ đây, những ồn ào bắt đầu. Mạng xã hội là nơi “bùng nổ” đầu tiên với đoạn trò chuyện của ca sĩ Hà Trần với một người hâm mộ. Trong đó, Hà Trần chia sẻ, Thu Phương tuy lớn tuổi hơn nhưng “nổi” lên cùng thời với cô, Bằng Kiều, Phương Thanh, Lam Trường. Khi bộ ba Lam - Nhung - Linh đã thành vedette trên các sân khấu lớn ở Hà Nội, Thu Phương vẫn chỉ là ngôi sao hát vũ trường. Nữ ca sĩ còn nhấn mạnh, khi Thu Phương chuyển sang sinh hoạt văn nghệ ở Mỹ năm 2003, trước cô một năm, thì “khi đó Việt Nam đã thừa nhận 4 divas rồi”. 

Sau phát biểu này, diva trẻ tuổi đã phải nhận khá nhiều “gạch đá” từ dư luận, trong đó phần lớn là của người hâm mộ giọng ca Thu Phương. Ai cũng biết, Hà Trần không phải người khôn khéo trong phát ngôn, nhưng cô rất thẳng thắn và chưa khi nào “nói thừa”. Thế nhưng, từ phát ngôn của nữ ca sĩ, một lần nữa, câu chuyện danh xưng diva trong làng nhạc Việc lại được đào xới lên với nhiều ý kiến trái chiều.

Danh xưng “Diva” bắt đầu xuất hiện vào khoảng thế kỷ 19, có nguồn gốc từ tiếng Ý với nghĩa là một vị thần. Theo các nhà nghiên cứu âm nhạc, ban đầu từ này chỉ dùng cho dòng nhạc opera, sau này mở rộng dùng cho cả lĩnh vực điện ảnh, âm nhạc đương đại. Trong thuật ngữ âm nhạc thế giới cũng như Việt Nam ngày nay, “diva” có nghĩa là nữ danh ca (nữ ca sĩ có giọng hát tuyệt vời, sự nghiệp lâu năm, vững bền, tạo nên được một trường phái âm nhạc riêng và có sức ảnh hưởng lớn).

Trên thế giới, cũng chỉ có một số rất ít giọng ca được công nhận là diva. Theo nhạc sĩ Thanh Bùi: “Diva là từ dành cho những nữ danh ca đã cống hiến hết mình cho âm nhạc như Celine Dion, Mariah Carey... Đó là những nữ ca sĩ có giọng hát hiếm, có tầm ảnh hưởng tích cực đối với nền âm nhạc của đất nước họ, được cộng đồng người yêu nhạc công nhận”.

Đối với Việt Nam, từ đầu thập niên 2000, khi khái niệm diva được du nhập vào Việt Nam cho đến thời điểm hiện tại, mới chỉ có bốn ca sĩ được công nhận rộng rãi. Thế nhưng, chính những diva được tôn xưng cũng cảm thấy… không thoải mái với danh hiệu này. Đến nay, trong số 4 ca sĩ được quen gọi là diva ở Việt Nam, mới chỉ thấy Mỹ Linh lên tiếng: “Chưa có ai xứng đáng làm diva cả. Bản thân tôi thấy mình chưa đủ trình độ là diva, tuy nhiên khán giả Việt Nam thường dùng từ này để gọi thần tượng của mình như một cách gọi đáng yêu”. Cô cũng thẳng thắn: “Được gọi là diva nhạc Việt thì rất tự hào nhưng cũng đừng nghĩ rằng diva là cái gì ghê gớm. Dù bạn có là diva của 10 năm, 20 năm trước thì không có nghĩa bây giờ bạn là tượng đài gì ghê gớm đến mức có thể nói rằng không ai thay thế được. Ai cũng có thể thay thế được cả”.

Chia sẻ về lùm xùm xung quanh danh hiệu diva thứ 5 của Thu Phương, Hà Trần đã thẳng thắn cho biết: “Ở Việt Nam từ xưa đến nay chưa có một cuộc bình chọn nào cụ thể cả, đúng thế. Danh xưng đó chỉ là do báo chí và những người hâm mộ ưu ái cho chúng tôi mà thôi. Bản thân tôi hay các chị đôi khi cũng không thực sự cảm thấy thoải mái khi đứng ở vị trí này, vì so với tiêu chuẩn của diva thế giới thì mình rất nhỏ bé. Tôi nghĩ chúng ta đang trong giai đoạn mà mọi người hơi bị lạm dụng từ này”.

Diva hay sự dễ dãi của công chúng?

Xét cho cùng, Việt Nam đang ở “vùng trũng” của thế giới về cả âm nhạc và điện ảnh, chúng ta chưa từng ghi tên mình vào danh sách những quốc gia có đóng góp lớn cho nghệ thuật quốc tế. Danh xưng diva nhạc Việt cũng chỉ đơn thuần là một cách “sính ngoại” và là cách ngầm thể hiện sự yêu mến, ủng hộ của phần lớn công chúng với một ca sĩ nào đó, chứ không phải danh xưng được quốc tế công nhận. Hồng Nhung, Mỹ Linh, Thanh Lam hay Hà Trần cũng từng là “nạn nhân” của tình yêu thương “quá đà” từ phía công chúng.

Hà Trần - Mỹ Linh và Thu Phương

Hà Trần được đánh giá là một nghệ sĩ tài năng, thế nhưng thay vì khoe kỹ thuật trên sân khấu, cô lại lựa chọn cách làm nhạc âm thầm và ít tiếng vang hơn. Sau thời của “Chuyện tình thảo nguyên”, Hà Trần rũ bỏ vẻ lí lắc, nhí nhảnh và thiên về sáng tạo âm nhạc, bản thân cô cũng mong muốn được nhìn nhận ở vị trí một người nghiên cứu âm nhạc nhiều hơn là một ca sĩ thể hiện. Thế nhưng khi được xưng tụng là diva, cô đã phải đối mặt với nhiều lời chỉ trích, bị chê không xứng làm diva vì giọng mỏng, yếu, âm sắc không đặc biệt.

Tương tự Hà Trần, Hồng Nhung cũng bị nhận xét giọng hát không có kĩ thuật cao cường, hát phô, hát thô... chứ ít ai chú ý tới những giá trị âm nhạc và sức ảnh hưởng của nữ ca sĩ đối với làng nhạc. Ca sĩ Hà Trần đã từng than thở: "Nói thật, tôi rất là mệt với hình ảnh diva ấy. Nhiều năm qua tôi cứ bị gói trong khuôn khổ của một hình ảnh, làm giới hạn biên độ phát triển của nghệ sĩ".

Chính sự dễ dãi trong đánh giá của công chúng cũng dẫn tới việc người hâm mộ của các nữ ca sĩ “đại chiến” để giành giật danh hiệu về cho thần tượng của mình. Điển hình như việc fan Thu Minh từng đòi công nhận Thu Minh là diva vì cô có kỹ thuật thanh nhạc và có công truyền bá nhạc dance; fan Mỹ Tâm đòi công nhận cô là diva vì hiếm ai ở showbiz thành công mà “sạch sẽ”; còn fan Uyên Linh đòi công nhận Uyên Linh làm diva vì… cô được yêu thích nhiều chỉ sau Vietnam Idols... hay fan của Nguyên Thảo “đòi danh xưng” bởi cô có giọng hát đặc biệt kỹ thuật, cảm xúc và … ít lộ diện. Tất cả những quan điểm này, có điều đúng và có những điều rất … phi nghệ thuật.

Thanh Lam - Hồng Nhung

Người làm nghệ thuật, không có ai dám vỗ ngực nói rằng mình không cần “cái danh”, ai nói vậy hẳn là dối trá. Bởi ai ai cũng muốn mình có “danh gì với núi sông”, được công nhận, được xưng tụng và được ngợi khen. Chính vì thế, chúng ta cũng đã có những danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, Nghệ sĩ Ưu tú để công nhận những đóng góp trong nghệ thuật. Tuy có đôi chỗ chưa hợp lý, nhưng đó là cách đánh giá được coi là khách quan và chuẩn mực hiện nay.

Thế nhưng, bên cạnh những nghệ sĩ được nhà nước phong tặng danh hiệu, còn có rất nhiều những “ông hoàng”, “nữ hoàng”, “công chúa” … tự phong đang tràn lan,  tạo nên một showbiz ồn ào và tạp nham. Vẫn biết rằng “tự xưng” không có tội. nhưng phàm đã là người của công chúng, người hoạt động nghệ thuật thì rất cần “trái tim nóng và cái đầu lạnh” để biết cái gì của mình, cái gì của người chứ không nên mờ mắt vì danh xưng.

Diva cũng chỉ là một danh xưng, nó không phải là câu chuyện ngày một ngày hai mà là lịch sử và số phận, là tình yêu và sự kính ngưỡng của công chúng đối với tài năng, sự đóng góp của nghệ sĩ đối với âm nhạc. Đó không phải là “chiếc áo rộng” mà nghệ sĩ phải cố co kéo cho vừa người, rồi vô tình trở thành những nạn nhân đáng thương của sự phán xét phi nghệ thuật từ những công chúng thiếu hiểu biết. Nói như nhạc sĩ Quốc Bảo: “Diva là gì nhỉ? Một mỹ từ của báo giới! Chả có ích gì cho tôi. Cái tôi cần là những người thấu hiểu những bài hát của tôi”.