Điều gì đang xảy ra ở Sudan?

Một trại tị nạn ở Sudan

Đâu là nguyên nhân mở ra cuộc chiến?

Căng thẳng đã gia tăng trong nhiều tháng giữa quân đội Sudan và tổ chức bán quân sự tên Lực lượng hỗ trợ nhanh (RSF). Hai bên đã cùng nhau lật đổ chính phủ dân sự trong sự kiện đảo chính tháng 10/2021.

Những xích mích này đã trở nên trầm trọng hơn, từ khi xuất hiện một kế hoạch được cộng đồng quốc tế hậu thuẫn, nhằm khởi động quá trình chuyển giao quyền lực sang cho đảng dân chủ. Một thỏa thuận cuối cùng đã được lên kế hoạch ký kết vào đầu tháng 4, nhân kỷ niệm 4 năm ngày lật đổ nhà độc tài Hồi giáo cầm quyền lâu năm Omar al-Bashir.

Thỏa thuận kêu gọi quân đội và RSF nhường lại quyền lực. Dù vậy, có hai vấn đề đặc biệt gây tranh cãi. Đầu tiên là vấn đề thời gian biểu cho hoạt động sáp nhập lực lượng bảo an này vào lực lượng vũ trang chính quy. Thứ hai là vấn đề chỉ huy giữa quân đội và các nhà lãnh đạo của RSF, cũng như vấn đề trao quyền kiểm soát cho dân sự.

Khi giao tranh nổ ra, cả hai bên quay ra đổ lỗi cho nhau vì đã xúi giục bạo lực. Quân đội thì cáo buộc RSF đã huy động quân một cách bất hợp pháp từ những ngày trước đó. Còn RSF, trong lúc đang tiến đến những địa điểm chiến lược quan trọng ở Khartoum, thì nói rằng quân đội đã cố gắng giành toàn bộ quyền lực thông qua một âm mưu thông đồng với những người còn ủng hộ ông Bashir.

Giao tranh ở thủ đô Khartoum của Sudan

Ai là nhân vật chính trong câu chuyện này?

Nhân vật chính của cuộc tranh giành quyền lực là Tướng Abdel Fattah al-Burhan - người đứng đầu quân đội và lãnh đạo hội đồng đang nắm quyền Sudan từ năm 2019. Tiếp theo là cấp phó của ông trong hội đồng: Tướng Mohamed Hamdan Dagalo - lãnh đạo của RSF, hay được biết đến với cái tên Hemedti.

Khi kế hoạch chuyển giao quyền lực mới đang được vạch ra, ông Hemedti đã tiếp cận những đảng dân sự của một liên minh tên Lực lượng vì tự do và thay đổi (FFC). Được biết, liên minh này đã chia sẻ quyền lực với quân đội trong khoảng thời gian từ khi ông Bashir bị lật đổ đến cuộc đảo chính năm 2021.

Các nhà ngoại giao và giới chuyên gia phân tích cho biết, đây là một phần trong chiến lược của ông Hemedti nhằm trở thành một chính khách và đưa ông vào vị trí trung tâm quyền lực. Cả FFC và ông Hemedti - những người kiếm bộn tiền nhờ hoạt động khai thác vàng và những hoạt động kinh doanh khác, đều nhấn mạnh tính cần thiết trong việc loại bỏ những người trung thành với ông Bashir và những cựu chiến binh theo Hồi giáo. Theo họ, những người này đã lấy lại được chỗ đứng sau sự kiện đảo chính, và đang có quan hệ sâu sắc với quân đội.

Những người trung thành với ông Bashir, cùng với một số phe nổi dậy ủng hộ quân đội, đã phản đối thỏa thuận về chuyển giao quyền lực. Được biết, những phe nổi dậy này hưởng lợi từ thỏa thuận hòa bình toàn diện ở Sudan, ký vào năm 2020.

Đại diện hai phe đối đầu tại Sudan

Nguy hiểm đến từ cuộc nội chiến

Cuộc nổi dậy của nhân dân đã khơi dậy hy vọng cho Sudan và 46 triệu dân thoát được khỏi bàn tay độc tài, xung đột nội bộ và cô lập kinh tế mà họ phải chịu đựng từ hàng thập kỷ qua, dưới sự cai trị của ông Omar al-Bashir.

Cuộc chiến hiện nay, tập trung vào một trong những khu vực đô thị lớn nhất của châu Phi, không chỉ có nguy cơ dập tắt những hy vọng đó, mà còn gây bất ổn cho khu vực đầy biến động này, nằm giáp với Sahel, Biển Đỏ và Sừng châu Phi.

Nội chiến cũng có thể đóng một vai trò trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực giữa Nga và Mỹ, và giữa những cường quốc khu vực đang muốn gây ảnh hưởng đến những chủ thể khác nhau ở Sudan.

Vai trò của những chủ thể quốc tế

Nhiều cường quốc phương Tây, bao gồm cả Mỹ, đã cam kết ủng hộ Sudan trong quá trình chuyển sang bầu cử dân chủ. Sau sự kiện đảo chính, Mỹ đã đình chỉ hỗ trợ tài chính. Sau đó, Mỹ ủng hộ kế hoạch chuyển giao quyền lực sang cho một chính phủ dân sự.

Arab Saudi giàu dầu khí và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) cũng đã tìm cách gây ảnh hưởng đến Sudan. Họ xem quá trình chuyển giao quyền lực khỏi chính phủ của ông Bashir là một cách để đẩy lùi ảnh hưởng của Hồi giáo và củng cố sự ổn định trong khu vực.

Những quốc gia vùng Vịnh đã tìm cách đầu tư vào nhiều lĩnh vực như nông nghiệp - một tiềm năng to lớn của Sudan, hay như hoạt động cảng biển bên bờ Biển Đỏ của Sudan.

Nga cũng đang tìm cách xây dựng một căn cứ hải quân trên Biển Đỏ, còn một số công ty của UAE thì đã ký thỏa thuận đầu tư.

Cả Tướng Burhan và Tướng Hemedti đều đã củng cố mối quan hệ chặt chẽ với Arab Saudi bằng cách gửi quân đến hỗ trợ chiến dịch quân sự do Arab Saudi mở ra tại Yemen. Tướng Hemedti cũng đã thiết lập quan hệ với nhiều cường quốc nước ngoài khác, bao gồm UAE và Nga.

Ai Cập - do cựu Tổng tư lệnh Abdel Fattah al-Sisi kiêm Tổng thống đương nhiệm, có quan hệ chặt chẽ với Tướng Burhan và quân đội Sudan. Gần đây, Tổng thống Ai Cập đã khuyến nghị thực hiện đàm phán chính trị với những đảng có quan hệ gần gũi với quân đội và với chính phủ cũ của ông Bashir.

Những kịch bản có thể xảy ra

Nhiều cộng động quốc tế đã kêu gọi ngừng bắn nhân đạo và mở lại đối thoại, nhưng có rất ít dấu hiệu cho thấy sự thỏa hiệp từ những phe tham chiến. Hiện nay, giao tranh đã tạm lắng, tạo điều kiện cho những quốc gia nước ngoài đưa nhà ngoại giao và công dân của họ về nước. Trong khi đó, công dân Sudan đã đổ xô rời khỏi thủ đô.

Quân đội quy RSF là lực lượng nổi dậy và yêu cầu giải tán. Còn Tướng Hemedti thì gọi Tướng Burhan là kẻ phạm tội và cáo buộc ông tàn phá đất nước.

Quân đội Sudan vốn có nguồn lực vượt trội, bao gồm lực lượng không quân và tổng quân là khoảng 300.000 người. Nhưng trong những năm gần đây, RSF cũng đã phát triển tiềm lực, trở thành một lực lượng được trang bị tốt với khoảng 100.000 người, được triển khai trên khắp đất nước. Từ giai đoạn đầu của Đệ nhất Thế chiến, quân của RSF đã có mặt tại nhiều ngóc ngách của thủ đô.

Chưa kể, RSF có sự hỗ trợ và mối quan hệ hợp tác từ những bộ lạc ở vùng Darfur phía tây. Tại đây, trong một cuộc chiến tàn khốc leo thang sau năm 2003, nhiều lực lượng dân quân đã chiến đấu cùng với lực lượng của chính phủ để đè bẹp quân nổi dậy.

Tình trạng khủng hoảng nhân đạo không ngừng gia tăng đã giáng một đòn đau vào một quốc gia vốn đã bị nhấn chìm trong cuộc khủng hoảng kinh tế triền miên. Trước khi nội chiến xảy ra, đã có gần 1/3 dân số cần được cứu trợ.

Bất ổn trầm trọng đã diễn ra bên trong Sudan, với nguy cơ lan ra biên giới và xa hơn. Hàng chục nghìn người đã chạy trốn sang những quốc gia láng giềng, như Ai Cập, Chad và Nam Sudan.

Vào hôm 10/5, giao tranh tiếp tục gia tăng tại thủ đô Khartoum của Sudan. Theo lời cư dân của thủ đô Sudan, nhiều cuộc đụng độ giữa quân đội chính quy và tổ chức RSF đã được báo cáo tại nhiều quận khác nhau của Khartoum. Họ cũng nghe thấy tiếng súng ở thành phố Omdurman và Bahri, nằm bên kia sông Nile. Từ hôm 9/5, quân đội chính quy đã cố gắng đánh bật quân RSF khỏi 3 thành phố khác nhau mà lực lượng này đã chiếm đóng.

Trong khi đó phái đoàn đại diện cho RSF và quân đội chính quy Sudan đã bắt đầu đàm phán từ cuối tuần trước, dưới sự bảo trợ của Mỹ và Arab Saudi, tại thành phố Jeddah của Arab Saudi. Nội dung đàm phán bao gồm việc thiết lập lệnh ngừng bắn và thiết lập viện trợ nhân đạo. Theo một nhà ngoại giao phương Tây nắm rõ nội dung đàm phán ở Jeddah, cho đến nay, nỗ lực vẫn chưa đem lại kết quả cụ thể nào. Dù vậy, theo ông, các nhà hòa giải có ý định tiếp tục nỗ lực để đạt được một bước tiến triển.

Những bất cập trong việc trả nợ bằng dầu mỏ ở Nam Sudan

Sudan cấp thêm lô dầu thăm dò cho Nga

Xung đột ở Sudan sẽ không ảnh hưởng đến hoạt động khai thác dầu

Đảo chính ở Sudan ảnh hưởng như thế nào tới hoạt động dầu khí?