Đề xuất tổ chức hệ thống Tòa án theo mô hình ba cấp, chấm dứt hoạt động Tòa án cấp cao và cấp huyện

Theo ông Lê Minh Trí, việc sửa đổi này nhằm thực hiện chủ trương của Đảng về tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy nhà nước, bảo đảm hoạt động hiệu lực, hiệu quả và đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới. Trên cơ sở đó, Đảng ủy TAND Tối cao đã xây dựng và trình Đề án số 04 ngày 28/3/2025. Đề án đã được Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư thống nhất thông qua.

Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao Lê Minh Trí

Dự thảo Luật đã cụ thể hóa các nội dung của Đề án, tập trung vào sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan đến tổ chức bộ máy, nhiệm vụ, quyền hạn của các tòa án nhân dân, tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm thẩm phán TAND Tối cao và các quy định liên quan khác.

Cụ thể, hệ thống tòa án theo mô hình mới sẽ gồm ba cấp: TAND Tối cao, TAND cấp tỉnh (gồm tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương) và TAND khu vực. Các TAND khu vực sẽ thay thế cho các TAND cấp huyện hiện nay, đồng thời đảm nhiệm chức năng xét xử sơ thẩm đối với các vụ việc theo thẩm quyền. Các tòa sơ thẩm chuyên biệt hiện nay cũng sẽ được chuyển đổi thành các tòa chuyên trách thuộc TAND khu vực.

Đối với TAND Tối cao, dự thảo Luật bổ sung quyền phúc thẩm đối với các vụ án hình sự có kháng cáo, kháng nghị từ TAND cấp tỉnh. Đồng thời, sẽ thành lập các tòa phúc thẩm thuộc TAND Tối cao để thực hiện chức năng này, với phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ do Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định theo đề nghị của Chánh án TAND Tối cao.

Nhằm đáp ứng khối lượng công việc tăng thêm do việc chấm dứt hoạt động của TAND cấp cao, dự thảo cũng đề xuất tăng số lượng thẩm phán TAND Tối cao từ 13-17 người hiện nay lên 23-27 người. Ngoài ra, thẩm phán TAND Tối cao có thể được bổ nhiệm từ nguồn ngoài ngành tòa án nhưng không vượt quá 10% tổng số thẩm phán, với tối đa là 3 người.

Về tổ chức Hội thẩm nhân dân, dự thảo cũng có những thay đổi đáng chú ý. TAND cấp tỉnh sẽ chủ động đề xuất số lượng, cơ cấu Hội thẩm nhân dân cho TAND cấp tỉnh và TAND khu vực. Trên cơ sở đó, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh sẽ giới thiệu nhân sự để HĐND cùng cấp xem xét, bầu chọn, miễn nhiệm hoặc bãi nhiệm theo quy định.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng.

Thẩm tra nội dung dự thảo, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban tán thành sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức TAND với các lý do nêu tại Tờ trình của Tòa án nhân dân tối cao (TANDTC). Nội dung của dự thảo Luật phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng; bảo đảm tính hợp hiến, thống nhất với hệ thống pháp luật. Phạm vi sửa đổi, bổ sung tập trung vào các quy định có liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy và nhiệm vụ, quyền hạn của TAND theo mô hình tổ chức 03 cấp. Hồ sơ dự án Luật đầy đủ, đúng quy định, bảo đảm chất lượng, đủ điều kiện trình Quốc hội xem xét, quyết định theo trình tự, thủ tục rút gọn.

Bên cạnh đó, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tán thành quy định về tổ chức TAND gồm TANDTC, TAND cấp tỉnh, TAND khu vực. Các Tòa án quân sự được giữ nguyên theo Luật hiện hành). Kết thúc hoạt động của TAND cấp cao và TAND cấp huyện. Đồng thời, Ủy ban cơ bản nhất trí việc phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp Tòa án, các nội dung sửa đổi, điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn của các TAND là thực hiện đúng chủ trương về tăng cường phân cấp, phân quyền; phù hợp với tổ chức bộ máy, nguồn lực hiện có và khả năng hoàn thành nhiệm vụ được giao; bảo đảm TAND 03 cấp hoạt động bình thường, không gián đoạn.

Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng tán thành việc thành lập các Tòa Phúc thẩm TANDTC để thực hiện nhiệm vụ mới được giao về xét xử phúc thẩm bản án, quyết định hình sự của TAND cấp tỉnh chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị; nhất trí với đề nghị tăng số lượng Thẩm phán TANDTC từ 13 đến 17 người (theo quy định Luật hiện hành) lên 23 đến 27 người để có đủ nhân lực thực hiện nhiệm vụ xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm mới tiếp nhận từ TAND cấp cao, bảo đảm chất lượng và thời hạn xét xử...

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cũng cho biết, Ủy ban tán thành việc trình Quốc hội xem xét, ban hành Nghị quyết về thi hành Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức TAND, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, các luật tố tụng và các luật có liên quan, để bao quát đầy đủ việc triển khai thi hành và nội dung chuyển tiếp, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất giữa các dự thảo luật trình Quốc hội cho ý kiến, thông qua tại Kỳ họp thứ 9; đồng thời, đề nghị Cơ quan soạn thảo tiếp tục rà soát để quy định đầy đủ các nội dung chuyển tiếp, bảo đảm cho TAND, Viện Kiểm sát nhân dân và các cơ quan có liên quan hoạt động đồng bộ, thông suốt, không bị gián đoạn trong và sau quá trình sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy.