Không để rơi vào “bẫy tăng trưởng nóng”

(Ảnh minh họa)

Như chúng ta đều biết, trong lúc nhiều quốc gia tăng trưởng chậm lại, Việt Nam đang đặt mục tiêu tăng tốc và hướng tới mức tăng trưởng GDP 10% vào năm 2026. Mục tiêu lớn có thể tạo động lực cải cách, song nếu thiếu nền tảng bền vững, áp lực tăng trưởng rất dễ khiến nền kinh tế rơi vào bẫy tăng trưởng nóng. Câu chuyện không chỉ là đạt bao nhiêu phần trăm GDP, mà là tăng bằng cách nào, dựa vào đâu và để lại di sản gì cho nền kinh tế.

Tăng trưởng nhanh được coi là con dao hai lưỡi, khi bàn thảo, xác định mục tiêu, Quốc hội luôn thận trọng và nhìn nhận nó như một tiêu chí khoa học, đánh giá đầy đủ yếu tố thuận lợi, khó khăn, khách quan, chủ quan. Trong kinh tế học, “bẫy tăng trưởng nóng” là khi nền kinh tế phát triển nhanh hơn năng lực nội tại. Tín dụng mở rộng quá mức, đầu tư công dàn trải, nợ công và thâm hụt ngân sách tăng lên, trong khi năng suất và chất lượng chưa kịp cải thiện. Kết quả là lạm phát, bong bóng tài sản, và rủi ro tài chính.

Ngược lại, nếu chỉ lo “an toàn” mà tăng trưởng chậm, đất nước có thể rơi vào “bẫy thu nhập trung bình”. Khi ấy, nền kinh tế không đủ động lực đổi mới, năng suất giậm chân tại chỗ, thu nhập bình quân mãi quanh quẩn ở mức trung bình, khó vượt lên nhóm nước phát triển.

Vì lẽ đó, vấn đề đặt ra không phải chọn nhanh hay chậm, mà là chọn đúng tốc độ và đúng cách.

Phải nói ngay rằng, nếu chúng ta lựa chọn tốc độ tăng trưởng từ 7 đến 8%/năm, nếu dựa vào đổi mới sáng tạo, hiệu quả thể chế, và năng suất lao động cao, sẽ bền vững hơn nhiều so với con số 10% nhưng dựa vào bơm vốn, mở rộng đầu tư hay tăng tín dụng ngắn hạn. Bởi vậy, các chuyên gia kinh tế nhận định, mục tiêu phấn đấu là ngọn cờ chiến lược chứ không phải là chỉ tiêu mang tính hành chính.

Trong lịch sử phát triển, nhiều quốc gia từng đặt ra những mục tiêu tưởng như quá sức, tưởng như “trên mây”, nhưng họ đã thành công. Nguyên nhân chính là do mục tiêu lớn đã tạo ra áp lực tích cực lớn, buộc cả hệ thống phải chuyển mình, cải cách thể chế mạnh mẽ, doanh nghiệp sáng tạo, người dân đổi mới tư duy.

Ở nước ta, mục tiêu tăng trưởng 10% có thể được nhìn nhận dưới góc độ tương tự. Nó như một cú hích tư duy, một lời hiệu triệu toàn xã hội đổi mới mạnh mẽ hơn. Nhưng nó không nên được hiểu là “chỉ tiêu nhất thành bất biến”, vì nếu chạy theo thành tích ngắn hạn, nền kinh tế rất dễ “nóng” lên theo kiểu mất kiểm soát.

Thách thức ở đây không phải có đạt được hay không, mà là chúng ta sẽ làm gì để tiến gần đến con số đó, bằng cách nào, dựa trên nền tảng gì. Nói cách khác, tăng trưởng cao chỉ có ý nghĩa nếu gắn với giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, bảo đảm các cân đối lớn.

Thảo luận tại diễn đàn Quốc hội, nhiều đại biểu cho rằng, muốn tránh “bẫy tăng trưởng nóng”, trước hết cần xác lập một triết lý phát triển rõ ràng: tăng trưởng phải dựa vào năng suất, khoa học-công nghệ, và hiệu quả thể chế. Phải tìm cách làm mới và nâng cao hiệu quả các động lực tăng trưởng truyền thống (đầu tư, tiêu dùng, xuất khẩu). Chính sách tài khóa và tiền tệ cần phối hợp chặt chẽ: kích thích hợp lý nhưng không buông lỏng; nới lỏng có kiểm soát, nhưng luôn giữ ổn định dài hạn. Các chỉ tiêu như CPI bằng hoặc nhỏ hơn 4%, bội chi bằng hoặc nhỏ hơn 3% GDP, nợ công dưới 60% GDP. Các chỉ tiêu này được coi là “van an toàn” trong mọi kịch bản.

Đồng thời, nền kinh tế cần dịch chuyển mô hình tăng trưởng, từ chỗ dựa vào vốn và lao động sang dựa vào đổi mới sáng tạo. Năng suất tổng hợp (chỉ tiêu phản ánh kết quả sản xuất mang lại do nâng cao hiệu quả sử dụng vốn và lao động, nhờ vào tác động của các nhân tố đổi mới công nghệ, hợp lí hóa sản xuất, cải tiến quản lí, nâng cao trình độ) phải đóng góp ít nhất 50% vào tăng trưởng GDP. Đây không chỉ là con số kỹ thuật, mà là thước đo của một nền kinh tế hiện đại, biết tạo ra giá trị bằng tri thức và công nghệ.

Để tránh rơi vào “bẫy nóng”, phải giải quyết tận gốc những điểm nghẽn đang kìm hãm năng lực tăng trưởng, đó là thể chế, nguồn lực và hạ tầng, khoa học-công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Một mục tiêu lớn chỉ có giá trị khi được gắn với cơ chế hành động cụ thể. Chúng ta có thể hình dung các nhóm giải pháp ưu tiên trong những năm 2026-2028, chặng đầu kế hoạch 5 năm. Đó là, rà soát đầu tư công, dừng, hoãn dự án không đạt tiêu chí lan tỏa, tránh dàn trải. Đó là, cải cách thể chế nhanh, số hóa thủ tục, minh bạch đấu thầu, giảm thời gian phê duyệt. Đó là, kích hoạt quỹ đổi mới công-tư, hỗ trợ doanh nghiệp công nghệ quy mô vừa và nhỏ. Đó là, phát triển hạ tầng chiến lược: Năng lượng sạch, logistics, và nền tảng số quốc gia...

Có một khái niệm khá mới: “Bứt phá có kiểm soát”, tức là dám tiến nhanh, nhưng trên đôi chân vững chắc của năng suất, khoa học, và thể chế minh bạch. Một nền kinh tế chỉ thật sự mạnh khi mỗi phần trăm tăng trưởng đều đến từ đổi mới, chứ không phải từ “bơm nhiệt”.

Cuối cùng là hướng tới “tăng trưởng chất lượng”. Trong bối cảnh toàn cầu còn nhiều bất ổn - xung đột địa chính trị, biến đổi khí hậu, suy giảm thương mại - nước ta không thể chọn con đường tăng trưởng bằng mọi giá. Thay vì hỏi “tốc độ bao nhiêu”, nên hỏi “chất lượng ra sao”.

Hãy giữ nhịp để đi xa. Đó là hành trình xây nền móng- thể chế, nhân lực, và công nghệ - cho một quốc gia hiện đại. Mục tiêu lớn là cần thiết, vì nó tạo ra áp lực cải cách tích cực. Nhưng chỉ khi đi kèm kiểm soát rủi ro, nó mới trở thành động lực phát triển bền vững.

Không để rơi vào “bẫy tăng trưởng nóng” chính là biết giữ nhịp hợp lý để đi xa, chuyển từ “tăng trưởng cao” sang “tăng trưởng hiệu quả và chất lượng”.

Không chỉ riêng vấn đề xác định mục tiêu tăng trưởng kinh tế, mọi hoạt động của Quốc hội khi quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước đã đang và sẽ hướng tới tinh thần đổi mới mạnh mẽ, bảo đảm khách quan, công tâm. Mọi quyết định luôn đặt lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích của nhân dân lên trên hết, trước hết, với niềm tin và khát vọng lớn lao vì sự phát triển của đất nước phồn vinh, thịnh vượng.