Hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo đột phá phát triển nguồn nhân lực

Hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân, tăng tính liên thông giữa phổ thông và đào tạo nghề

Thay mặt cơ quan thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh khẳng định sự cần thiết ban hành các luật sửa đổi lần này nhằm thể chế hóa kịp thời chủ trương của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 71 ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, cùng các nghị quyết chuyên đề liên quan. Việc hoàn thiện khung pháp lý không chỉ giúp xây dựng hệ thống giáo dục quốc dân thống nhất, đồng bộ, mà còn đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong thời kỳ mới.

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh.

Đối với Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, Ủy ban Văn hóa và Xã hội tập trung làm rõ việc hoàn thiện cấu trúc hệ thống giáo dục quốc dân và tăng cường liên thông giữa giáo dục phổ thông với giáo dục nghề nghiệp, phù hợp với Khung trình độ quốc gia. Cơ quan thẩm tra tán thành chủ trương thiết kế lại vị trí bậc “trung học nghề”, coi đây là cấp học tương đương trung học phổ thông nhưng định hướng nghề nghiệp rõ ràng hơn. Tuy nhiên, cần xác định rõ chuẩn đầu ra, tiêu chí đánh giá và căn cứ pháp lý để tránh chồng chéo giữa hai loại hình đào tạo.

Đáng chú ý, dự thảo đề xuất bỏ bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, chỉ cấp giấy xác nhận hoàn thành chương trình học. Ủy ban cho rằng quy định này phù hợp với xu hướng giảm thủ tục hành chính và phản ánh đúng năng lực người học, nhưng cần có hướng dẫn cụ thể về mẫu xác nhận, giá trị pháp lý và lưu trữ học bạ điện tử.

Về sách giáo khoa và tài liệu giáo dục địa phương, cơ quan thẩm tra đồng ý duy trì một bộ sách giáo khoa thống nhất toàn quốc, đồng thời cho phép các địa phương có đặc thù văn hóa, ngôn ngữ riêng được biên soạn tài liệu giáo dục riêng, do Chủ tịch UBND tỉnh phê duyệt. Điều này vừa đảm bảo tính thống nhất quốc gia, vừa phát huy bản sắc văn hóa vùng miền.

Bên cạnh đó, Ủy ban đề nghị bổ sung khung pháp lý cho việc chuyển đổi loại hình cơ sở giáo dục, đặc biệt với các trường tư thục, quốc tế hoặc mô hình liên kết, đồng thời quy định rõ điều kiện, chế tài xử lý vi phạm, bảo đảm quyền lợi của người học.

Về đội ngũ nhà giáo và nhân sự hỗ trợ, Ủy ban nhấn mạnh cần đồng bộ với Luật Nhà giáo và Luật Viên chức (sửa đổi), đồng thời xác định cụ thể các vị trí việc làm hỗ trợ trong trường học như tư vấn tâm lý, y tế học đường, thư viện, công nghệ thông tin… để làm cơ sở xây dựng chế độ, chính sách phù hợp.

Đại học tự chủ toàn diện, gắn với đổi mới sáng tạo

Với Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), cơ quan thẩm tra nhất trí chủ trương trao quyền tự chủ toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học, không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính, theo đúng tinh thần Nghị quyết 71 của Bộ Chính trị. Đồng thời, đề nghị Chính phủ ban hành hướng dẫn cụ thể về các mức độ tự chủ dựa trên năng lực quản trị, chất lượng kiểm định và năng lực tài chính của từng trường.

Về nguồn lực tài chính, Ủy ban thống nhất cần duy trì vai trò chủ đạo của ngân sách nhà nước trong phát triển giáo dục đại học, phấn đấu chi ít nhất 3% tổng chi ngân sách hằng năm cho lĩnh vực này, đồng thời mở rộng cơ chế đặt hàng, khoán chi và huy động nguồn lực ngoài ngân sách.

Trong công tác bảo đảm chất lượng và kiểm định, Ủy ban ủng hộ hướng quản lý chuyển từ cấp phép mở ngành sang kiểm soát theo chương trình đào tạo và chuẩn đầu ra, có cơ chế hậu kiểm chặt chẽ. Các ngành đặc thù như sư phạm, y dược, luật học và đào tạo tiến sĩ cần cơ chế giám sát độc lập để bảo đảm uy tín.

Các đại biểu tham gia viên họp (Ảnh quốc hội.vn).

Đối với hoạt động khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, Ủy ban thống nhất xác định trường đại học là tổ chức khoa học - công nghệ, có quyền tự chủ trong nghiên cứu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ. Tuy nhiên, cần bổ sung cơ chế liên kết giữa Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp, cũng như quy định rõ phân chia lợi ích, định giá tài sản trí tuệ, thúc đẩy thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Về Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), Ủy ban Văn hóa và Xã hội nhấn mạnh đây là bước đi quan trọng để cơ cấu lại nguồn nhân lực, khắc phục tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ”, gắn đào tạo với nhu cầu thị trường lao động và ứng dụng công nghệ số.

Cơ quan thẩm tra đề nghị xác định rõ vị trí của trình độ trung học nghề trong Khung trình độ quốc gia, bảo đảm tính liên thông giữa các bậc học và mô hình đào tạo. Đồng thời, xem xét chuyển đổi các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên thành trường trung học nghề, tăng tính chuyên nghiệp trong quản lý và chất lượng đào tạo.

Đáng chú ý, dự thảo lần này tăng cường vai trò của doanh nghiệp trong giáo dục nghề nghiệp, hướng tới mô hình “đào tạo song hành - doanh nghiệp cùng tham gia”. Ủy ban cho rằng cần có chính sách khuyến khích doanh nghiệp đào tạo lại, nâng cao kỹ năng cho lao động, kèm ưu đãi thuế và hỗ trợ tài chính.

Ngoài ra, Ủy ban cũng lưu ý việc xã hội hóa và hợp tác quốc tế trong giáo dục nghề nghiệp cần có cơ chế giám sát rõ ràng, đặc biệt trong sử dụng vốn ngoài ngân sách, đảm bảo công bằng giữa cơ sở công lập và tư thục.

Ba dự án luật trên được kỳ vọng sẽ tạo bước chuyển căn bản trong hệ thống giáo dục quốc dân, thúc đẩy liên thông giữa các bậc học, tăng tính tự chủ, hội nhập và gắn kết với nhu cầu thực tiễn, qua đó hình thành nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong giai đoạn mới.