ĐBQH Nguyễn Tuấn Anh (Bình Phước): Cho phép chỉ định thầu các dự án đầu tư công, nhưng nhà thầu phải có năng lực, uy tín

Lựa chọn nhà thầu không đủ năng lực - cốt lõi giải ngân đầu tư chậm

Khi nói đến đầu tư công thì điều mà chúng ta thường nghĩ đến là không có tiền để đầu tư, vì đó là “thuận lý”. Nhưng thời gian qua, đầu tư công lại luôn tồn tại một “nghịch lý” đó là có vốn nhưng chậm phân bổ, chậm triển khai và kéo theo chậm giải ngân. Chậm giải ngân vốn đầu tư công đã trở thành căn bệnh nhức nhối, không chỉ gây bức xúc mà còn cản trở sự phát triển của đất nước.

Nếu so với cùng kỳ năm 2021, thì trong 4 tháng đầu năm nay tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công tương đương nhau. (4 tháng năm 20292 là 18,48% còn 4 tháng đầu năm 2021 là 18,65%). Điều này cho thấy Thủ tướng Chính phủ đã có sự chỉ đạo rất quyết liệt trong giai đoạn thực hiện “mục tiêu kép” cho đến giai đoạn “bình thường mới”.

Tuy nhiên, nhìn vào kết quả giải ngân vốn đầu tư công của các bộ, ngành, địa phương thì rất có vấn đề. Đó là trong 4 tháng đầu năm nay 2022 có 43/51 bộ và 28/63 địa phương có tỉ lệ giải ngân vốn đầu tư công đạt dưới 17%, còn 17 bộ, cơ quan Trung ương từ khi phân bổ vốn đến hết tháng 4 vẫn chưa giải ngân.

ĐBQH Nguyễn Tuấn Anh (Bình Phước) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Theo tôi, có 3 nguyên nhân chính khiến cho việc giải ngân vốn đầu tư chậm. Thứ nhất, bộ, ngành, địa phương cố đưa dự án vào kế hoạch đầu tư công, đến khi được phân bổ từ Trung ương mới bắt đầu phân bổ cụ thể nên gặp vướng mắc, dẫn đến chậm trong phân bổ vốn cho dự án. Thứ hai, công tác giải phóng mặt bằng chậm, không lường trước những khó khăn. Thứ ba, lựa chọn nhà thầu không có đủ năng lực, đây là vấn đề cốt lõi. Việc lựa chọn nhà thầu lâu nay rất nhạy cảm, dễ phát sinh tiêu cực, thường được cài cắm lợi ích. Không ít nhà thầu khi thực hiện dự án có hiện tượng chây ì nhưng việc xử lý rất khó, thiếu kiên quyết và cũng thiếu các chế tài đủ mạnh.

Trong báo cáo bổ sung kết quả thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2021, tình hình thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội những tháng đầu năm 2022, chính phủ đã đề ra nhiệm vụ và giải pháp. Đó là triển khai quyết liệt các giải pháp thúc đẩy mạnh mẽ giải ngân vốn đầu tư công, bảo đảm hiệu quả. Kiên quyết điều chuyển vốn đầu tư công năm 2022 của các bộ, ngành, cơ quan Trung ương, địa phương chậm triển khai cho các đơn vị, dự án khác có khả năng hoàn thành sớm, phát huy hiệu quả.

Tôi rất tâm đắc giải pháp điều chuyển vốn từ bộ, ngành địa phương chậm cho ngành, địa phương làm tốt. Song thực hiện không phải dễ, vì theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, không thể điều chỉnh vốn ngân sách địa phương này cho các địa phương khác.

Phải chăng biết vướng quy định của Luật nên các địa phương vẫn đủng đỉnh trong giải ngân vốn đầu tư công?

Phải minh bạch trong lựa chọn nhà thầu

Để xử lý dứt điểm “căn bệnh” trầm kha này, tôi đề nghị cần phải minh bạch trong lựa chọn nhà thầu. Vì hiện nay có quá nhiều chiêu thức để chủ đầu tư gây khó khăn cho nhà thầu chân chính, nhằm tạo điều kiện cho các nhà thầu "sân sau", quen biết.

Chúng ta phải quyết liệt trong vấn đề này. Tôi nói điều này vì nhìn qua thì rất dễ, nhưng thực tế là rất khó, vì không phải nhà thầu nào đủ năng lực cũng chen vào được.

Theo quy định của pháp luật, đối với các dự án đầu tư công chúng ta phải thực hiện đấu thầu. Tuy nhiên, qua khảo sát các dự án gần đây cho thấy, số tiền chênh so với mức chủ đầu tư đưa là không nhiều, nói cách khác là rất sát, chưa nói sau khi trúng thầu còn chây ì để được bù trượt giá.

Rõ ràng, Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư công cùng hệ thống pháp luật liên quan vẫn còn những "lỗ hổng" dẫn đến việc thực thi pháp luật chưa đúng và chưa nghiêm.

Cần một “cuộc cách mạng” trong việc lập các dự án mới trên tinh thần chủ động thực hiện, rút ngắn các khâu xin ý kiến và chờ thông qua mới triển khai lập dự án, mời thầu, đấu thầu… vì thực tế một số dự án thời gian đấu thầu mất tới 30 ngày. Thời gian dài cũng khiến dự toán bị “lỗi thời” và làm tăng chi phí, tính khả thi không cao khi áp dụng vào thực tế.

Vì vậy, tôi đề xuất đối với các dự án đầu tư công cần linh hoạt cho phép chỉ định thầu để rút ngắn được thời gian, lựa chọn nhà thầu có năng lực, có uy tín “xách tay” theo từng dự án.

Đối với quy định trong Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015, Quốc hội cần xem xét sửa hoặc ban hành Nghị quyếtđể tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong việc điều chuyển vốn đầu tư công năm 2022 của các bộ, ngành, cơ quan trung ương, địa phương chậm triển khai cho các đơn vị, dự án khác có khả năng hoàn thành sớm, phát huy hiệu quả, góp phần thúc đẩy phục hồi nhanh và phát triển bền vững kinh tế - xã hội của đất nước.

Bên cạnh những bất cập trong giải ngân vốn đầu tư công thì việc lập, giao dự toán thu ngân sách ở từng lĩnh vực đang phát sinh nhiều bất cập, gây áp lực cho từng ngành, địa phương.

Một trong những lĩnh vực mà các địa phương rất khó lập dự toán sát với thực tế là thu tiền sử dụng đất. Thời gian qua thị trường bất động sản sôi động khắp cả nước khiến cho thu tiền sử dụng đất tại nhiều địa phương tăng cao…

Như tại tỉnh Bình Phước, năm 2020 thu tiền sử dụng đạt 3.320 tỷ đồng, vượt 2.420 tỷ đồng, vượt 269% so dự toán Trung ương giao; năm 2021 đạt 4.755 tỷ đồng, vượt 3.555 tỷ đồng, vượt 296% so dự toán Trung ương giao.

Nguyên nhân là tỉnh quy hoạch các đô thị vệ tinh, nâng cấp đơn vị hành chính và dòng vốn đầu tư trong nước, ngoài nước chảy mạnh vào Bình Phước hình thành các khu công nghiệp, cụm công nghiệp góp phần thúc đẩy thị trường bất động sản, tạo cơ hội cho địa phương triển khai đấu giá đất hiệu quả, góp phần bổ sung nguồn thu lớn cho địa phương…

Tuy nhiên, tiền sử dụng đất là nguồn thu được các địa phương xác định là không bền vững mà mang tính thời điểm. Một khi thị trường ổn định, bão hòa, quỹ đất và định mức đất ở không còn thì nguồn thu từ sử dụng đất sẽ trở về vị trí thật của nó…

Do vậy, Chính phủ cần có giải pháp khơi thông các dòng vốn cho sản xuất kinh doanh, quyết liệt hơn nữa trong giải ngân vốn đầu tư công, nhất là các dự án giao thông trọng điểm, kết nối vùng để tạo động lực cho nền kinh tế phát triển bền vững.

Theo Quỳnh Chi/ Báo điện tử Đại biểu Nhân dân