Cuộc chiến còn lắm gian nan

Thủ đoạn “thiên biến vạn hóa”

PV: Thưa ông, ông có nhận xét gì về tình trạng hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền SHCN trên thị trường hiện nay?

Ông Nguyễn Tiến Đạt: Hiện nay, tình trạng sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái và xâm phạm quyền SHCN (hành vi chiếm đoạt, sử dụng bất hợp pháp nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ tại Việt Nam theo Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi năm 2017) đang gây bức xúc trong dư luận xã hội, tác động tiêu cực tới đời sống người dân, môi sinh - môi trường, hoạt động của doanh nghiệp chân chính, môi trường đầu tư, kinh doanh, du lịch... Đã xuất hiện những xu hướng mới về hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền SHCN, tinh vi hơn, chuyên nghiệp hơn, đồng thời mang yếu tố nước ngoài nhiều hơn.

Để đối phó với các cơ quan chức năng, đánh lừa người tiêu dùng, thủ đoạn của các đối tượng sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái rất “thiên biến vạn hóa” và tận dụng tối đa kỹ thuật cao. Đáng nói hơn là trong các đường dây sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền SHCN có sự tham gia của các đối tượng nước ngoài. Các đối tượng thường xuyên thay đổi phương thức hoạt động, có sự câu kết từ khâu sản xuất đến khâu phân phối, sử dụng công nghệ, kỹ thuật cao để trốn tránh kiểm tra, kiểm soát; có sự phân công chặt chẽ, xây dựng các đầu mối chuyên cung cấp nguyên vật liệu, linh phụ kiện, đầu mối chuyên sản xuất các loại bao bì, tem, nhãn giả. Hàng giả được sản xuất dưới dạng gia công sản phẩm chưa hoàn chỉnh ở một nơi, sau đó đưa đến nơi khác để hoàn thiện, lắp ráp, đóng gói thành phẩm. Thành phẩm sau khi có đơn đặt hàng mới được gắn nhãn mác giả và giao ngay cho khách đặt mua, sản xuất đến đâu tiêu thụ đến đó, không cất trữ. Thông thường, các đối tượng sản xuất, kinh doanh hàng giả ngay tại nhà ở, hoặc một nơi vắng vẻ để dễ trốn tránh, dễ tẩu tán tang vật trong trường hợp bị phát hiện, kiểm tra.

PV: Ông có thể cho biết, những mặt hàng nào hay bị làm giả, làm nhái nhất?

Ông Nguyễn Tiến Đạt: Đó là thực phẩm (mì chính, bánh mứt kẹo, đồ uống, rượu bia, thực phẩm đóng gói sẵn, thực phẩm chức năng); vật tư nông nghiệp (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thức ăn chăn nuôi); dược phẩm (đông dược, tân dược ngoại nhập); vật liệu xây dựng; phụ tùng ôtô, xe máy; hàng tiêu dùng, thời trang...

PV: Theo ông, các đối tượng vi phạm có tận dụng công nghệ thông tin?

Ông Nguyễn Tiến Đạt: Trong thời đại Internet bùng nổ như hiện nay thì chắc chắn công nghệ là công cụ mà các đối tượng vi phạm không thể bỏ qua. Nhìn chung, tình trạng gian lận thương mại, cạnh tranh không lành mạnh, kinh doanh hàng giả, xâm phạm quyền SHCN thông qua Internet ngày càng phổ biến và diễn biến phức tạp. Ví dụ, bán hàng tại Việt Nam nhưng cơ sở sản xuất chính lại ở nước ngoài; trang web, cơ sở giới thiệu sản phẩm ở một nơi nhưng xuất hàng ở nơi khác, server đặt tại nước ngoài. Nhiều khi Internet chính là công cụ để lừa đảo người tiêu dùng.

Khó phân biệt hàng thật - hàng giả

PV: Hàng giả, hàng nhái đã trở thành vấn nạn trong suốt thời gian dài, cơ quan chức năng đã thực hiện nhiều biện pháp xử lý nhưng dường như tình trạng này càng ngày càng phức tạp hơn. Vì sao vậy, thưa ông?

Cơ quan quản lý thị trường kiểm tra hàng hóa nghi có dấu hiệu làm giả, nhái

Ông Nguyễn Tiến Đạt: Việc hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm quyền SHCN tồn tại trước hết chính từ tâm lý của người tiêu dùng muốn dùng hàng rẻ, đặc biệt là hàng hóa ít hóa chất độc hại xuất xứ của Việt Nam hoặc của các nước phát triển. Nắm rõ tâm lý và nhu cầu đó, các đối tượng vi phạm tận dụng mọi phương thức, thủ đoạn để lừa dối người tiêu dùng. Việc tiêu thụ hàng giả, hàng nhái như chúng ta thấy hiện nay không chỉ ở những tổ chức, đường dây chuyên nghiệp mà diễn ra ở cả hộ kinh doanh nhỏ lẻ, người bán hàng rong... Đơn cử như đi chợ hằng ngày, ai cũng có thể thấy hành tỏi, hoa quả, khoai tây... có xuất xứ Trung Quốc nhưng khi người tiêu dùng hỏi thì người bán hàng ráo hoảnh trả lời đó là hàng Việt Nam.

Đáng chú ý, hàng hóa nước ngoài giả mạo xuất xứ Việt Nam liên quan chặt chẽ đến buôn lậu, gian lận thương mại. Thực tế cho thấy, khi buôn lậu, gian lận thương mại không được ngăn chặn hiệu quả thì khi hàng lậu, gian lận thương mại, hàng giả, hàng nhái vào thị trường nội địa được hợp thức hóa bằng rất nhiều phương thức, phân phối thông qua các kênh tiêu thụ đa dạng, linh hoạt, khiến công tác kiểm tra, kiểm soát, ngăn chặn rất khó khăn.

PV: Đó có phải là nguyên nhân tiếp theo làm cho tình trạng hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền SHCN không bị xử lý triệt để, thưa ông?

Ông Nguyễn Tiến Đạt: Hiện nay, công tác kiểm tra, xử lý vi phạm về giả mạo xuất xứ gặp rất nhiều khó khăn. Nếu cơ quan chức năng không có bằng chứng rõ ràng, không bắt quả tang hoặc giám định chất lượng thì việc phát hiện vi phạm, truy xuất nguồn gốc hàng hóa không thể nào thực hiện được, nhất là đối với hàng nhập lậu. Khi đã lưu thông trên thị trường, hàng giả mạo xuất xứ trà trộn cùng với hàng thật, hàng có xuất xứ rõ ràng, việc phát hiện, xử lý vi phạm càng khó khăn hơn nữa.

Trong giám định chất lượng hàng hóa, nếu không có những tiêu chí cụ thể để phân biệt giữa hàng thật và hàng giả mạo xuất xứ thì cũng khó xác định vi phạm. Điển hình như việc phân biệt giữa nông sản nhập khẩu và nông sản trong nước. Đôi khi chỉ phân biệt được qua cảm quan, kinh nghiệm, nhưng để xác định vi phạm thì phải có chứng cứ đầy đủ, rõ ràng. Hoặc, nếu giám định để xác định vi phạm thì phải có tiêu chí phân biệt thì mới dùng kết quả giám định để xác định vi phạm được, điều này rất khó thực hiện trong thực tế.

Ngoài ra, khi xã hội càng phát triển, nhu cầu mua hàng hóa của người dân qua Internet ngày càng cao, việc chủ động phát hiện vi phạm trên mạng có thể nói chưa có lối mở, đặc biệt là việc thu thập thông tin, manh mối cũng như chứng cứ để xử lý vi phạm hành chính. Do các đối tượng vi phạm thường giới thiệu trên website là mẫu hàng chính hãng, nhưng khi giao hàng thì giao hàng giả hoặc không rõ nguồn gốc, không bảo đảm chất lượng. Bản thân người mua cũng không phát hiện được. Khả năng nhận biết và thông tin để nhận biết hàng thật - hàng giả của người tiêu dùng còn nhiều hạn chế.

PV: Theo ông, để giải quyết nạn hàng giả, hàng nhái, hàng xâm phạm SHCN hiệu quả hơn, phải thực thi những giải pháp nào?

Ông Nguyễn Tiến Đạt: Theo tôi, lực lượng quản lý thị trường (QLTT) phải đổi mới phương pháp thu thập thông tin, thống kê, phân loại các chủng loại hàng hóa kinh doanh trên địa bàn khu dân cư, chợ, trung tâm thương mại..., từ đó rà soát, sàng lọc các đối tượng, mặt hàng, các nhãn hiệu có nguy cơ bị làm giả, xâm phạm SHCN để áp dụng các biện pháp nghiệp vụ giám sát, ngăn chặn phù hợp. Bên cạnh đó, lực lượng QLTT chủ động phối hợp với cơ quan truyền thông, hiệp hội, doanh nghiệp và các cơ quan chức năng liên quan triển khai sâu rộng các hoạt động tuyên truyền, phổ biến để cho người dân, doanh nghiệp nắm vững hơn các quy định của pháp luật, nắm được các thông tin về phân biệt hàng giả, xuất xứ hàng hóa, từ đó nâng cao ý thức tự giác chấp hành pháp luật, phòng tránh hàng giả, hàng nhái (thông qua các hình thức phát thanh, truyền hình, hội thảo, triển lãm, phát hành các ấn phẩm, trực tuyến...). Đặc biệt, trong thời đại Internet phát triển như hiện nay, cần tuyên truyền, vận động người tiêu dùng tham gia mua sắm qua ứng dụng thương mại điện tử tại các trang web, sàn thương mại điện tử uy tín, đã được đăng ký với cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền.

Lực lượng QLTT cần tăng cường hợp tác với các hiệp hội, các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh về chia sẻ, cung cấp thông tin và hỗ trợ kiểm tra, xử lý vi phạm về hàng giả, hàng nhái, xâm phạm quyền SHCN; tham mưu với cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung cơ chế chính sách, hoàn thiện hành lang pháp lý (sớm ban hành quy định về ghi xuất xứ đối với hàng hóa sản xuất, lắp ráp trong nước), cơ cấu tổ chức, cơ chế thực thi, cơ chế phối hợp... để chỉ đạo, điều phối, phối hợp đấu tranh chống buôn lậu và gian lận thương mại hiệu quả hơn; cải thiện các nguồn lực phục vụ công tác chống hàng giả, hàng xâm phạm quyền SHCN...

Các doanh nghiệp, hiệp hội phải nâng cao trách nhiệm trong việc quản lý hệ thống phân phối để chủ động phát hiện, ngăn chặn hàng lậu, hàng giả, hàng không rõ nguồn gốc xuất xứ; tăng cường ứng dụng công nghệ nhằm bảo vệ sản phẩm của mình như: Truy xuất nguồn gốc xuất xứ, tem chống hàng giả sử dụng công nghệ mới...; cần đồng hành với các cơ quan chức năng trong việc cung cấp thông tin, phối hợp điều tra, phát hiện và xử lý những hành vi vi phạm.

PV: Cảm ơn ông về cuộc trao đổi này!

Thượng tá Đỗ Đức Tạo, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu, Bộ Công an: Khó xử lý tội phạm xâm phạm quyền SHCN Tội phạm sản xuất, buôn bán hàng giả và tội phạm xâm phạm quyền SHCN luôn song hành cùng nhau với phương thức, thủ đoạn hoạt động tương đối giống nhau và ngày càng tinh vi. Các đối tượng vi phạm triệt để lợi dụng cơ chế, chính sách, thành tựu khoa học kỹ thuật để thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Trước đây đối tượng vi phạm thường chỉ là những người có trình độ thấp, thất nghiệp, hoạt động nhỏ lẻ, thì ngày nay, đối tượng vi phạm có xu hướng chuyển sang người có trình độ chuyên môn cao, hiểu biết chính sách, pháp luật, am hiểu nhu cầu thị trường và thường xuyên thay đổi phương thức, thủ đoạn để trốn tránh sự phát hiện, xử lý của cơ quan chức năng. Bên cạnh đó, sự phát triển mạnh mẽ của Internet đã tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động thương mại điện tử, người tiêu dùng chỉ cần có nhu cầu là được giao hàng tận tay, nhưng nguồn gốc, xuất xứ và chất lượng thì rất khó kiểm soát. Thời gian qua, công tác đấu tranh, xử lý của lực lượng cảnh sát kinh tế đối với tội phạm sản xuất, buôn bán hàng giả và xâm phạm quyền SHCN đã đạt được những kết quả tích cực, đã xử lý được nhiều đối tượng với các hình phạt nghiêm khắc, tuy nhiên chủ yếu là xử lý tội phạm sản xuất, buôn bán hàng giả, còn tội phạm xâm phạm quyền SHCN thì còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Để đấu tranh chống tội phạm xâm phạm quyền SHCN cần có sự phối hợp giữa các bộ, ngành để xây dựng, điều chỉnh chính sách, văn bản quy phạm pháp luật theo hướng tăng cường xử lý nghiêm minh. Tuy nhiên, thực tế sự phối hợp này chưa chặt chẽ, dẫn tới quy định trong một số văn bản quy phạm pháp luật còn mâu thuẫn, chồng chéo, gây khó khăn, vướng mắc trong quá trình xử lý các vụ việc. Về công tác giám định, hiện chỉ có Viện Khoa học Sở hữu trí tuệ là cơ quan giám định cao nhất, duy nhất về SHCN. Nhưng để xử lý hình sự thì cơ quan điều tra không thể dùng kết quả giám định của Viện Khoa học Sở hữu trí tuệ làm chứng cứ mà phải trưng cầu cơ quan giám định tư pháp là Viện Khoa học hình sự, Bộ Công an. Đó là điểm bất cập thứ hai. Tiếp nữa là công tác phối hợp điều tra, xử lý các hành vi xâm phạm quyền SHCN thực sự chưa được chặt chẽ, còn xảy ra chồng chéo. Thậm chí, có những vi phạm để có thể xử lý được thì phải chờ kết luận của nhiều cơ quan liên quan nên dẫn đến vụ việc kéo dài, không xử lý kịp thời để có thể răn đe, phòng ngừa hiệu quả. Để giải quyết những bất cập, chồng chéo đó, cũng như để công tác đấu tranh chống tội phạm xâm phạm quyền SHCN hiệu quả hơn, đề nghị Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao ban hành Nghị quyết hướng dẫn áp dụng pháp luật trong điều tra, truy tố, xét xử các điều khoản liên quan đến quyền SHCN quy định trong Bộ luật Hình sự (BLHS) như: Hướng dẫn cụ thể hành vi vi phạm thế nào thì được coi là “quy mô thương mại” (Điều 225 và Điều 226 BLHS); hướng dẫn xử lý hình sự hành vi xâm phạm quyền SHCN (Điều 226 BLHS) theo hướng cơ quan điều tra được ra quyết định khởi tố vụ án khi không có yêu cầu của bị hại. Đề nghị các đơn vị liên quan chấn chỉnh, kiểm soát chặt chẽ việc cấp phép cho các hiệp hội, đơn vị tổ chức các cuộc thi về bình chọn chất lượng sản phẩm hàng hóa để cấp các giấy chứng nhận, giải thưởng, danh hiệu... và bổ sung các biện pháp nhằm ngăn chặn việc quảng cáo vi phạm trên mạng xã hội.

Tú Anh