Cần hoàn thiện cơ chế giá điện theo nguyên tắc “tính đúng, tính đủ”

Điểm nhấn trong điều chỉnh Quy hoạch điện VIII là mục tiêu phát triển đột phá năng lượng tái tạo trong giai đoạn 2026-2030. Theo đó, công suất điện mặt trời sẽ được nâng lên mức 29.787 MW trong kịch bản cơ sở, có thể lên đến 56.800 MW trong kịch bản cao - tăng đáng kể so với con số 16.672 MW hiện tại. Đáng chú ý, trong quy hoạch mới, điện mặt trời được ưu tiên phát triển tại miền Bắc, kết hợp với việc tận dụng mặt hồ thủy điện, thủy lợi để phát triển các dự án điện mặt trời nổi, góp phần sử dụng hiệu quả hạ tầng truyền tải sẵn có.

Cần cơ chế đột phá để EVN, Petrovietnam và khu vực tư nhân trở thành động lực phát triển

Điện gió trên bờ được xác định sẽ phát triển lên mức 20.197-32.160 MW, trong đó có mục tiêu thử thách là đạt 6.000 MW điện gió ngoài khơi. Bên cạnh đó, nguồn điện sinh khối và điện rác được quy hoạch lên mức 2.569 - 4.471 MW; thủy điện tích năng được nâng lên 6.000 MW, từ mức 2.400 MW hiện tại. Đáng chú ý, pin lưu trữ được đẩy mạnh phát triển lên mức 10.000-16.270 MW, cao gấp hơn 30 lần so với quy hoạch trước đó. Theo TS. Lê Xuân Nghĩa, đây là tầm nhìn dài hạn của Việt Nam trong việc đa dạng hóa nguồn điện, hướng tới xây dựng hệ thống điện linh hoạt, hiện đại, phù hợp với xu thế chuyển dịch năng lượng toàn cầu.

Việc điều chỉnh Quy hoạch điện VIII mở ra nhiều cơ hội lớn, đặc biệt là trong thu hút nguồn vốn đầu tư. Theo tính toán, tổng nhu cầu vốn phát triển ngành điện giai đoạn 2026-2030 có thể lên đến 136-140 tỷ USD, tương đương khoảng 27,6 tỷ USD/năm - gần gấp đôi mức trung bình trong Quy hoạch điện VIII ban đầu. Trong đó, các tập đoàn nhà nước như EVN, Petrovietnam… được xác định sẽ đóng vai trò trụ cột trong phát triển điện khí, LNG, mạng truyền tải điện… đòi hỏi vốn đầu tư lớn, cùng nhiều thách thức trong quá trình triển khai. Phần còn lại, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng mức đầu tư, sẽ cần được chia sẻ với khu vực tư nhân, bao gồm cả doanh nghiệp trong nước và nhà đầu tư nước ngoài.

Công nghệ mới đang mở ra những cánh cửa phát triển mới cho ngành năng lượng. Hệ sinh thái điện hiện đại không còn chỉ bó hẹp trong các nguồn điện truyền thống, mà còn cần các nguồn điện tích trữ, nguồn điện linh hoạt cùng thủy điện tích năng. Đây chính là dư địa đầy tiềm năng để các doanh nghiệp công nghệ cao tham gia, đẩy nhanh việc phát triển pin lưu trữ, nguồn điện tích năng quy mô lớn phục vụ tích hợp điện mặt trời, điện gió vào hệ thống điện quốc gia.

Bên cạnh đó, chính sách ngày càng minh bạch và đồng bộ được xem là cú hích quan trọng, tạo động lực thu hút dòng vốn đầu tư vào ngành điện. Nghị định 72/2025/NĐ-CP của Chính phủ, ban hành ngày 28/2/2025, đã xác lập cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện bình quân, giúp giá điện phù hợp với chi phí sản xuất. Tiếp đó, Quyết định 07/2025/QĐ-TTg ngày 31/3/2025 của Thủ tướng Chính phủ xác định khung giá điện mới; Quyết định 988/QĐ-BCT ngày 10/4/2025 của Bộ trưởng Bộ Công Thương quy định mức giá ưu tiên cao hơn 13,6% đối với các dự án điện mặt trời tích hợp pin lưu trữ. “Đây đều là những động thái tích cực góp phần tạo niềm tin, kích thích dòng vốn tư nhân chảy vào ngành điện”, TS. Lê Xuân Nghĩa nhận xét.

Mặc dù vậy, thách thức vẫn hiện hữu. Theo TS. Nghĩa, số lượng dự án đăng ký trong 5 năm tới là rất lớn, khoảng 600 - 1.100 dự án điện mặt trời và 400 - 640 dự án điện gió. Khối lượng công việc liên quan đến thẩm định, đấu thầu, đàm phán hợp đồng mua bán điện, cũng như giám sát thi công được đánh giá sẽ vượt quá khả năng thực thi thông thường của các cơ quan quản lý nhà nước hiện nay.

TS. Lê Xuân Nghĩa cho rằng, các tập đoàn nhà nước như EVN, Petrovietnam… được xác định sẽ đóng vai trò trụ cột trong phát triển điện khí, LNG, mạng truyền tải điện… đòi hỏi vốn đầu tư lớn, cùng nhiều thách thức trong quá trình triển khai.(Ảnh: Đình Khương).

Hạ tầng truyền tải hiện vẫn còn nhiều điểm yếu, trong khi nhu cầu tích hợp nguồn điện mới ngày càng lớn, có thể cao gấp 2-3 lần so với nhu cầu truyền tải của các nguồn điện truyền thống. Trong bối cảnh đó, việc truyền tải điện từ nguồn phát ở miền Trung, miền Nam tới các trung tâm phụ tải ở miền Bắc sẽ tiếp tục đối mặt nhiều khó khăn nếu hạ tầng truyền tải không được nâng cấp tương xứng.

Đặc thù mới của hệ thống điện đòi hỏi phát triển nhanh các nguồn điện tích trữ, nguồn điện linh hoạt, thủy điện tích năng quy mô lớn. Tuy nhiên, các nguồn điện này vẫn còn khá mới mẻ tại Việt Nam, chưa có khung pháp lý hoàn chỉnh cũng như cơ chế giá đủ hấp dẫn để thu hút nhà đầu tư. Trong khi đó, nhu cầu vốn cho ngành điện giai đoạn 2026-2030 lên đến 27,6 tỷ USD/năm, trong đó phần lớn vẫn trông đợi từ nguồn vốn tư nhân, đòi hỏi môi trường đầu tư thông thoáng, chính sách ưu tiên rõ ràng.

Trước những thách thức nêu trên, TS. Lê Xuân Nghĩa đề xuất một số giải pháp đột phá. Đầu tiên, cần hoàn thiện cơ chế giá điện theo nguyên tắc “tính đúng, tính đủ” chi phí sản xuất, tránh việc kìm giữ giá ở mức thấp khiến nhà đầu tư tư nhân e ngại. Tiếp đó, cần nâng cao năng lực quản lý nhà nước trong các khâu thẩm định, đấu thầu, đàm phán... để quy trình được thực hiện nhanh chóng, minh bạch.

Việc ban hành khung giá chi tiết cho các nguồn điện mới như pin lưu trữ, nguồn điện linh hoạt, thủy điện tích năng cũng được xác định là ưu tiên hàng đầu. Khi có mức giá rõ ràng, hấp dẫn, nguồn vốn tư nhân sẽ được khơi thông mạnh mẽ. Đồng thời, cần đẩy nhanh việc ban hành Kế hoạch thực hiện chi tiết Quy hoạch điện VIII, trong đó xác định rõ quy mô, tiến độ, địa bàn phát triển nguồn điện mới trong giai đoạn 2026-2027, giúp tránh tình trạng bị động, chậm trễ trong thực thi.

Bên cạnh đó, vấn đề đầu tư phát triển hạ tầng truyền tải điện cần có cơ chế chia sẻ chi phí rõ ràng. Khi khu vực tư nhân được phép cùng tham gia phát triển lưới truyền tải điện kết nối dự án của mình, áp lực sẽ được san sẻ với EVN, giúp đẩy nhanh tiến độ kết nối nguồn điện mới. “Việc chia sẻ chi phí truyền tải còn giúp đa dạng nguồn lực, tạo động lực thu hút nhiều thành phần tham gia”, TS. Lê Xuân Nghĩa nhấn mạnh.

Cùng với đó, việc tận dụng hiệu quả nguồn lực tài chính, công nghệ từ các đối tác quốc tế như trong khuôn khổ JETP (Đối tác chuyển dịch năng lượng công bằng), được xem là yếu tố then chốt để chia sẻ gánh nặng tài chính, giúp Việt Nam đẩy nhanh mục tiêu chuyển dịch xanh trong ngành điện.

Như vậy, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh là một cột mốc quan trọng, mở ra cơ hội chưa từng có để Việt Nam phát triển năng lượng tái tạo, tiến tới chuyển dịch sang nền kinh tế xanh và bền vững. Tuy nhiên, những thách thức về vốn, nhân lực, hạ tầng và chính sách đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, các Bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp nhà nước và khu vực tư nhân. Với quyết tâm chính trị mạnh mẽ, các giải pháp đồng bộ và sự tham gia tích cực của các bên liên quan, Việt Nam chắc chắn sẽ thực hiện thành công Quy hoạch điện VIII, góp phần đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, thúc đẩy phát triển kinh tế và tiến gần hơn đến mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050.