Việt Nam trở thành "vương quốc mì ăn liền" và nỗi lo dinh dưỡng trẻ em

Mì ăn liền là món ăn quen thuộc trong gian bếp của nhiều gia đình Việt Nam (Ảnh: PT)

Chỉ 5.000 - 10.000 đồng đã có một bữa ăn

7h sáng, chị Đinh Nhung (Từ Liêm, Hà Nội) vội vàng đun nồi nước sôi, úp gói mì tôm cho con trai lớp 4 ăn đi học, bởi bạn nhỏ này chỉ thích ăn mì, sáng nào cũng đòi, nếu mua xôi hay phở là bỏ bữa. Chị Nhung đành chiều theo vì “thôi con ăn là tốt rồi còn hơn là nhịn đói đi học”.

Câu chuyện của chị Nhung không hiếm và có thể bắt gặp ở nhiều bạn nhỏ khác, không chỉ ở bữa sáng mà thậm chí cả trong bữa trưa, bữa tối. Với nhiều gia vị và phụ gia khác nhau với mùi vị lạ miệng, thơm ngon, không chỉ người lớn, sinh viên ở ký túc xá chọn mì ăn liền như “giải pháp” ăn vội mà nhiều em nhỏ cũng dùng loại thực phẩm này thay bữa sáng, thậm chí ăn như món chính trong ngày. Mì ăn liền thường được duy trì trong bữa sáng một cách đều đặn như thói quen cho trẻ em, vì phụ huynh chiều theo sở thích và bởi tính tiện lợi, giá thành rẻ.

Trong bối cảnh các gia đình năng suất công việc tăng, phụ huynh ít thời gian, mì ăn liền là lựa chọn nhanh, đơn giản. Hơn nữa, việc quảng cáo mì ăn liền cũng đa dạng, bắt mắt khiến cả phụ huynh và trẻ em đều dễ tiếp cận và quen thuộc.

Khi được hỏi, nhiều bạn nhỏ chia sẻ “rất thích mì ăn liền ”, có thể ăn từ 3-4 lần/tuần, đặc biệt sẽ rất khoái chí khi được “ăn sống” - tức là ăn trực tiếp không cần nấu.

Số liệu mới nhất được tờ Korea Times đưa tin cho thấy, Hiệp hội Mì ăn liền thế giới - World Instant Noodles Association (WINA) thống kê, tiêu thụ mì ăn liền ở Việt Nam tăng mạnh từ khoảng 55 gói/người/năm năm 2018 lên khoảng 87 gói/người năm 2021. Trong năm 2024, người Việt đứng đầu thế giới về lượng tiêu thụ mì ăn liền, với trung bình 81 phần/người/năm. Con số này cho thấy sức hút đặc biệt của món ăn này trong đời sống người Việt.

Theo số liệu thống kê, Việt Nam giữ vị trí dẫn đầu, tiếp đến là Hàn Quốc với 79 phần/người/năm, sau đó là Thái Lan (57), Nepal (54), Indonesia (52), Nhật Bản và Malaysia (47), Đài Loan (40), Philippines (39) và Trung Quốc (gồm Hong Kong) (31).

Việt Nam hiện có khoảng 50 nhà sản xuất mì ăn liền, bao gồm cả doanh nghiệp trong nước và nước ngoài. Một số thương hiệu nổi bật trên thị trường là Acecook, Masan, Uniben và Asia Foods…

Mì ăn liền trở thành món ăn khoái khẩu của nhiều trẻ em (Ảnh minh họa)

Tiện lợi nhưng mất cân bằng dinh dưỡng

Chia sẻ với PetroTimes về thực trạng này, bà Nguyễn Thị Thu Liên, Chuyên gia tư vấn chiến lược Hiệp hội Thực phẩm minh bạch (AFT), kiêm Trưởng Văn phòng đại diện AFT Hà Nội đánh giá đằng sau sự tiện lợi, phổ biến của sản phẩm này là hàng loạt nguy cơ đối với sức khỏe người tiêu dùng, đặc biệt là trẻ em do công nghệ sản xuất lạc hậu và thiếu kiểm soát.

Bà Liên chỉ ra ba nhóm nguy cơ chính từ mì ăn liền. Phần lớn các nhà sản xuất trong nước vẫn sử dụng công nghệ chiên mì bằng dầu sôi sau khi hấp chín vắt mì, một quy trình tiềm ẩn nhiều rủi ro là nguy cơ đầu tiên. Về chất lượng dầu chiên, không ai có thể chắc chắn dầu đó là dầu sạch hay dầu tái chế, bởi hiện nay vẫn tồn tại tình trạng thu gom, lọc lại và bán dầu thải cho các cơ sở sản xuất thực phẩm. Đây là loại dầu đã bị biến tính, dễ sinh độc tố nhưng rất khó kiểm soát, do hành vi sử dụng dầu tái chế thường diễn ra tinh vi và khó phát hiện.

Nguy cơ thứ hai là nhiệt độ dầu chiên. Khi các dây chuyền vận hành liên tục từ sáng đến tối, nếu không có giám sát kỹ thuật nghiêm ngặt, nhiệt độ sôi của dầu vượt mức cho phép sẽ sinh ra hàng loạt chất độc hại, đặc biệt là acrylamide - một chất mà Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp vào nhóm có nguy cơ gây ung thư cao khi cơ thể hấp thụ thường xuyên.

Bà Liên cũng lưu ý thêm, để bảo quản mì ăn liền được lâu, các nhà sản xuất buộc phải bổ sung phụ gia và chất chống oxy hóa. Nếu không được kiểm soát liều lượng chặt chẽ, những chất này cũng có thể tạo ra hợp chất gây hại cho gan, thận và hệ thần kinh. Cơ quan chức năng có kiểm tra, nhưng việc giám sát thường xuyên và xác định định lượng phụ gia vẫn còn là một khoảng trống lớn.

Bà Nguyễn Thị Thu Liên, Chuyên gia tư vấn chiến lược Hiệp hội Thực phẩm minh bạch (AFT): Đối với trẻ em, lứa tuổi đang cần dinh dưỡng cân bằng, việc ăn thường xuyên mì ăn liền là rất nguy hiểm.

“Nguy cơ thứ ba là mất cân đối dinh dưỡng. Mì ăn liền chủ yếu chứa tinh bột biến tính, hầu như không có chất xơ, ít protein và vitamin. Đối với trẻ em, lứa tuổi đang cần dinh dưỡng cân bằng, việc ăn thường xuyên mì ăn liền là rất nguy hiểm. Không chỉ thiếu dưỡng chất mà quá trình chế biến ở nhiệt độ cao còn làm biến mất hầu hết vitamin có lợi”, bà Liên phân tích.

Điều này cũng được các chuyên gia dinh dưỡng quốc gia nhiều lần cảnh báo, mì ăn liền hầu như không đủ dưỡng chất cần thiết cho trẻ đang trong độ tuổi phát triển. Một gói mì trung bình chứa lượng muối rất cao. Thành phần chủ yếu là tinh bột, chất béo bão hòa và natri, trong khi thiếu trầm trọng đạm, vitamin và khoáng chất. Các nghiên cứu quốc tế cũng chỉ rõ: mì ăn liền “high carbohydrate, high fat, high sodium, low protein, low fibre, less vitamin”.

Một vài bữa mì/tháng sẽ không là vấn đề lớn, nhưng khi mì ăn liền trở thành món khoái khẩu quen thuộc, trẻ sẽ quen vị mặn, béo, dẫn tới lệch khẩu vị và thiếu cân bằng dinh dưỡng. Thực tế, các nghiên cứu chỉ ra rằng trẻ ăn nhiều mì ăn liền có nguy cơ chuyển hóa cao hơn: lượng natri, chất béo bão hòa cao hơn so với nhóm không ăn thường xuyên.

Theo số liệu tính đến tháng 6/2025 được đăng tải trên Cổng thông tin Bộ Y tế, Việt Nam hiện có khoảng 2,5 triệu trẻ em bị suy dinh dưỡng thể thấp còi, với cứ 5 trẻ dưới 5 tuổi thì có 1 trẻ mắc tình trạng này. Tỷ lệ trẻ dưới 5 tuổi bị suy dinh dưỡng thấp còi là 9,6%, một con số đáng báo động ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và trí não của trẻ. Thực trạng này đặt ra câu hỏi vai trò của gia đình, nhà trường và chính sách cần có những thay đổi như thế nào tới thói quen đưa mì gói thành món khoái khẩu của trẻ em, từ đó góp phần cân bằng dinh dưỡng cho những mầm non tương lai đất nước.

Không ai có thể chắc chắn dầu chiên mì ăn liền là dầu sạch hay dầu tái chế (Ảnh: PT)

Bài toán đổi mới công nghệ sản xuất là con đường bắt buộc

Trước thực tế đó, chuyên gia AFT Nguyễn Thị Thu Liên cho biết, một số doanh nghiệp lớn trong ngành mì ăn liền đã chủ động đổi sang công nghệ sấy khô không dầu, thường là hệ thống sấy phun, sấy nhiệt hiện đại. Quy trình này giúp loại bỏ hoàn toàn bước chiên dầu, giảm sinh độc tố và giữ được thành phần tự nhiên của bột mì. Tuy nhiên sự thay đổi này chỉ được thực hiện ở những doanh nghiệp có tiềm lực mới có thể mạnh dạn đầu tư dây chuyền mới. Và thường họ công khai quảng bá vì đó là lợi thế cạnh tranh, là minh chứng cho sự khác biệt giữa công nghệ mới và cũ.

Khó khăn lớn nhất là nguồn vốn đầu tư. Việc thay đổi toàn bộ dây chuyền sản xuất đòi hỏi chi phí rất cao, trong khi phần lớn các cơ sở nhỏ vẫn phải xoay xở với công nghệ cũ, chi phí thấp. “Hiện chỉ có khoảng 10-20% nhà sản xuất có thể áp dụng công nghệ mới, còn lại 80-90% vẫn dùng phương pháp chiên dầu truyền thống.

Chính vì vậy, theo bà Liên, để nâng cao an toàn thực phẩm, không thể chỉ dừng lại ở tuyên truyền giảm tiêu thụ mì ăn liền, mà cần đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ. “Thay đổi thói quen ăn uống của trẻ em là vô cùng khó, vì mì ăn liền vừa tiện, vừa rẻ. Do đó, việc đầu tiên là phải làm cho mì ăn liền trở nên an toàn hơn”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Bà Nguyễn Thị Thu Liên cho rằng, trách nhiệm không chỉ thuộc về doanh nghiệp mà còn nằm ở cơ quan quản lý và hệ thống chính sách. Các cơ quan chức năng hiện nay chủ yếu đi kiểm tra, xử phạt, chứ chưa có cơ chế hướng dẫn và đồng hành. Trong khi nhiều doanh nghiệp thật sự muốn thay đổi công nghệ nhưng không đủ vốn đầu tư.

Điều này cần sự vào cuộc của ngành ngân hàng và các cơ quan hoạch định chính sách xem xét chương trình tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp thực phẩm đầu tư dây chuyền hiện đại, thân thiện sức khỏe. Cùng với đó là cơ chế kiểm soát, giám sát nghiêm ngặt đối với các cơ sở sản xuất cũ, không đảm bảo an toàn, thậm chí cần buộc ngừng hoạt động với những dây chuyền quá lạc hậu. Cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp vay vốn, đổi mới công nghệ, vì điều đó không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng mà còn góp phần làm sạch môi trường sản xuất.

“Vấn đề cốt lõi của an toàn thực phẩm trong ngành mì ăn liền không chỉ là nhận thức người tiêu dùng, mà nằm ở chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới công nghệ. Chỉ khi vừa giảm tiêu thụ quá mức, vừa nâng cao chất lượng sản xuất, Việt Nam mới có thể giải bài toán sức khỏe cộng đồng trong một thị trường tiêu thụ mì ăn liền khổng lồ như hiện nay, nhất là với trẻ nhỏ”, bà Nguyễn Thị Thu Liên nhấn mạnh.