Trở ngại nào cho quan hệ Mỹ - Cuba?

Các vật lưu niệm, trong đó có hình ảnh Tổng thống Obama ngửi xì gà, được bày bán tại một khu chợ ở La Habana

Kể từ khi thông báo bình thường hóa quan hệ giữa Mỹ và Cuba được đưa ra ngày 17/12/2014, cho đến nay, hai nước đã đạt được một số tiến bộ cụ thể trong đàm phán như sau: Tổng thống Obama đã giảm nhẹ những hạn chế về du lịch đến Cuba, cũng như về việc chuyển tiền của người Cuba lưu vong về nước. Ông Obama cũng đã cho phép công dân Mỹ được sử dụng thẻ tín dụng khi du lịch ở Cuba, và được mua về 100 USD thuốc lá hay rượu Cuba.

Những trao đổi thương mại trong các lĩnh vực chủ chốt như viễn thông cũng đã được Washington mở rộng. Tháng 2/2015, một thỏa thuận đã được ký kết về việc tái lập liên lạc điện thoại trực tiếp giữa hai nước. Đến cuối tháng 3, Bộ Tài chính Mỹ cũng đã bãi bỏ các biện pháp trừng phạt đối với khoảng 60 công ty và cá nhân làm ăn buôn bán với Cuba. Các doanh nghiệp Mỹ kể từ nay cũng được phép đầu tư vào khu vực tư nhân ở Cuba.

Về việc tái lập bang giao, phái đoàn hai nước đã có hai cuộc họp vào tháng 1/2015 ở La Habana và tháng 2 ở Washington. Cuba đã đặt điều kiện tiên quyết là Mỹ phải rút nước này ra khỏi danh sách các quốc gia hỗ trợ khủng bố. Bộ Ngoại giao Mỹ đã tiến hành các thủ tục để giải tỏa bế tắc này. Vào cuối tháng 3/2015, hai bên cũng đã có các cuộc thảo luận sơ bộ về vấn đề nhân quyền.

Đỉnh cao của tiến trình bình thường hóa trên là cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Barack Obama và Chủ tịch Cuba Raul Castro hôm 11/4/2015 bên lề hội nghị thượng đỉnh châu Mỹ tại Panama. Cuộc gặp cuối cùng ở cấp nguyên thủ quốc gia giữa Mỹ và Cuba là vào năm 1956, tức là ba năm trước khi có cuộc Cách mạng của cựu Chủ tịch Fidel Castro.

Giới phân tích nhận định những gì diễn ra tại Panama đã phản ánh quá trình đàm phán tái thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước trong hơn 3 tháng qua sau tuyên bố lịch sử 17/12/2014: nhất trí về chủ trương đối thoại, nhưng bất đồng trong thương lượng cụ thể.

Cho đến nay, yêu sách chủ yếu của Cuba vẫn là Washington phải bãi bỏ lệnh cấm vận vẫn còn đè nặng lên nền kinh tế đất nước. Tổng thống Obama đã yêu cầu Quốc hội tiến hành bãi bỏ cấm vận Cuba, nhưng ông đang gặp phải sự chống đối mạnh mẽ từ các nghị sĩ của cả hai phe Cộng hòa và Dân chủ.

Ngoài yêu cầu bãi bỏ cấm vận, Chủ tịch Raul còn đòi Mỹ phải trao trả lại Cuba phần lãnh thổ “chiếm đóng trái phép” để xây căn cứ Guantanamo. Mặc dù dự trù sẽ đóng cửa trại tù Guantanamo, Washington dứt khoát không muốn trả lại La Habana phần lãnh thổ mà họ đã chiếm đóng từ năm 1903. Đáp lại các yêu sách về tài chính của phía Cuba, Mỹ đòi chính quyền La Habana trả lại các tài sản của công dân Mỹ bị tịch biên sau cuộc cách mạng của Fidel Castro, được ước lượng lên tới 7 tỉ USD, tính luôn cả tiền lãi.

Đó là chưa kể một số vấn đề khác chờ được giải quyết trong quan hệ giữa hai nước, như việc Cuba vẫn đòi Mỹ ngưng phát các chương trình phát thanh của cộng đồng Cuba lưu vong, được thực hiện với tiền tài trợ của chính phủ Mỹ. Washington thì đòi La Habana phải nhận về những người Cuba có tiền án tiền sự chạy sang Mỹ tỵ nạn.

Đặt mối quan hệ Mỹ-Cuba vào hoàn cảnh sắp tới, giới quan sát cho rằng nếu hai bên muốn đạt được những tiến triển mới, họ sẽ còn phải nỗ lực hơn rất nhiều. Tổng thống Obama sẽ hết nhiệm kỳ vào cuối năm 2016, còn Đảng Cộng sản Cuba đã ấn định lịch trình tổ chức Đại hội VII vào tháng 4/2016 và bầu cử toàn quốc vào năm 2018. Bước đầu của một trong những quá trình bình thường hóa quan hệ được quan tâm nhất trên trên thế giới đã xuôi, nhưng những bước tiếp theo liệu có lọt hay không thì chưa ai dám quả quyết.