Toàn cảnh cuộc khủng hoảng Bolivia và những dự báo

Cựu Tổng thống Bolivia Evo Morales

Cuộc khủng hoảng chóng vánh?

Cuộc khủng hoảng chính trị ở Bolivia bắt đầu từ ngày 20/10 sau cuộc bầu cử tổng thống. Tham gia cuộc đua này, Tổng thống mãn nhiệm Morales đương đầu với đối thủ nặng ký, Carlos Mesa, cựu Tổng thống Bolivia (2003-2005), người theo chủ trương trung lập. Theo Hiến pháp Bolivia, người chiến thắng chỉ được quyết định nếu số phiếu giữa hai ứng viên chênh lệch nhau 10%. Nếu không, họ sẽ phải bước vào vòng thứ hai. Ngày 20/10, vài giờ sau khi kết thúc bỏ phiếu, kết quả kiểm sơ bộ 84% số phiếu cho thấy ông Morales giành được 45% còn Mesa giành được 38%. Nhưng việc công bố kết quả chính thức đáng lý phải diễn ra đêm 20/10, lại bị ngưng không rõ lý do.

Sang ngày hôm sau, trong khi chờ đợi kết quả, ông Mesa lên tiếng cáo buộc ông Morales gian lận để tránh đối đầu trong vòng hai. Sau đó, những người ủng hộ phe đối lập bắt đầu biểu tình bên ngoài các trung tâm kiểm phiếu chính ở thủ đô La Paz và các thành phố khác. Cuối ngày 21/10, cơ quan bầu cử công bố kết quả kiểm 95% số phiếu cho thấy Morales đang tiến tới một chiến thắng hoàn toàn, tức là không cần tổ chức vòng hai. Cùng lúc, Tổ chức các quốc gia châu Mỹ (OAS), cơ quan 35 thành viên có mục tiêu thắt chặt quan hệ giữa các nước châu Mỹ, bày tỏ "mối quan ngại sâu sắc và bất ngờ trước sự thay đổi mạnh mẽ và khó giải thích". Một lần nữa ông Mesa cáo buộc đối thủ gian lận kết quả kiểm phiếu. Bạo lực cứ thế bùng phát sau đó tại các cuộc biểu tình ở một số thành phố. Các văn phòng bầu cử tại Sucre và Potosi bị phá hoại, trong khi đám đông hai phe ủng hộ và phản đối chính phủ đụng độ ở La Paz.

Qua ngày 22/10, trong khi các nhóm đối lập tiếp tục biểu tình, thì Phó chủ tịch của Toà án Bầu cử Tối cao Bolivia (cơ quan giám sát cuộc bầu cử) từ chức và chỉ trích điều ông gọi "quản lý sai việc kiểm phiếu". Về phần mình, ông Morales coi các cuộc biểu tình của phe đối lập là "đảo chính". Trong khi đó, đối thủ Mesa kêu gọi người ủng hộ đẩy mạnh biểu tình và khẳng định "vòng bầu cử thứ hai phải diễn ra". Ông tuyên bố không công nhận kết quả được tòa án đưa ra, với cáo buộc rằng số phiếu đã bị thao túng để giúp Morales giành chiến thắng. Trong những ngày tiếp theo, liên tiếp xảy ra các cuộc đụng độ giữa những người biểu tình và phe ủng hộ chính phủ. Án mạng đã xảy ra. Tính đến nay tổng số người chết trong khủng hoảng chính trị Bolivia là ba người.

Đến tối 24/10, cơ quan bầu cử Bolivia công bố kết quả chung cuộc: Morales giành được 47,08% phiếu bầu còn Mesa giành được 36,52%. Như vậy theo luật, ông Morales đã chiến thắng hoàn toàn và không cần phải tổ chức bầu cử vòng hai. Trong khi đó, phe đối lập, EU, Mỹ, OAS, Argentina, Brazil và Colombia hối thúc Bolivia tổ chức bầu cử vòng hai. Các cuộc đụng độ giữa các nhóm biểu tình chưa hạ nhiệt. Tổng thống mãn nhiệm Morales tiếp tục làm căng, nói rằng ông sẽ không "đàm phán chính trị" và cáo buộc đối thủ chuẩn bị một "cuộc đảo chính". Đến ngày 29/10, ông Morales mới xuống thang, mời đối thủ Mesa tham gia cuộc kiểm toán kết quả bầu cử do OAS thực hiện. Ngày 10/11, OAS thông báo họ phát hiện nhiều điểm bất thường khi phân tích cuộc bầu cử. Ông Morales lập tức tiếp tục nhượng bộ, kêu gọi tổ chức bầu cử mới nhưng đã quá muộn. Hai bộ trưởng và chủ tịch quốc hội từ chức.

Giọt nước tràn ly khi các chỉ huy lực lượng vũ trang và cảnh sát quay sang ủng hộ phe đối lập và kêu gọi ông Morales từ chức. Cuối ngày 10/11, ông Morales lên truyền hình tuyên bố từ chức sau gần 14 năm nắm quyền và nói đây là “kết quả của một cuộc đảo chính”. Ông cũng kêu gọi dân chúng ngưng các cuộc biểu tình bạo động, đốt phá trên toàn quốc. Các cuộc biểu tình đụng độ chuyển thành các cuộc tuần hành ăn mừng. Cuộc khủng hoảng chính trị tại Bolivia tạm lắng ít giờ sau 3 tuần sóng gió. Tạm lắng bởi đến tối 10/11, những người ủng hộ cựu Tổng thống Morales đã nổi cơn thịnh nộ, đặc biệt là tại thành phố El Alto, thành trì của đảng cầm quyền cũ. Người biểu tình giận dữ đã tấn công các cơ sở nhà nước tại đây. Trong khi đó, phe đối lập xông vào và chiếm đại sứ quán Venezuela ở Bolivia. “Họ muốn tiến hành một vụ thảm sát chống lại chúng tôi. Hãy giúp chúng tôi trình báo về sự man rợ này", Đại sứ Venezuela tại Bolivia Crisbeylee Gonzalez nói.

Lại có tin nói rằng phe đối lập đã phát lệnh bắt Morales và đang truy tìm ông, song một quan chức cảnh sát Bolivia cho biết chưa có lệnh bắt cựu Tổng thống. Trong khi đó, trên Twitter cá nhân ngày 10/11, Ngoại trưởng Mexico Marcelo Ebrard cho hay: "Theo truyền thống tị nạn và không can thiệp, Mexico đã tiếp nhận 20 quan chức của Bolivia tại đại sứ quán của chúng tôi ở La Paz, vì vậy chúng tôi cũng sẽ cấp quyền tị nạn cho ông Morales nếu ông ấy có nhu cầu".

Đụng độ giữa người biểu tình và cảnh sát Bolivia

Quốc tế lên án đảo chính ở Bolivia

Hiện chưa rõ là ai sẽ tạm thời thay thế ông Morales. Những người trên nguyên tắc có quyền lên làm Tổng thống lâm thời Bolivia sau khi Tổng thống Morales từ chức đều cũng đã rời bỏ chức vụ, từ Phó tổng thống Alvaro Garcia, cho đến Chủ tịch và Phó chủ tịch Thượng viện cũng như Chủ tịch Hạ viện. Hiện tại không ai đứng đầu đất nước Bolivia.

Sự ra đi của Morales khiến phe cánh tả ở Mỹ Latin mất đi một người thúc đẩy tư tưởng chống Mỹ. "Về mặt chính trị, ông ấy là người có ảnh hưởng lớn", Eduardo Gamarra, học giả tại Đại học Quốc tế Florida, nói. Phản ứng trước việc Tổng thống Bolivia thông báo từ chức, các lãnh đạo cánh tả châu Mỹ Latin từ Venezuela, Nicaragua, Cuba, cho đến Tổng thống Argentina vừa đắc cử và cựu Tổng thống Brazil Lula vừa ra tù, tất cả hầu như đều lên tiếng tố cáo một “cuộc đảo chính” để lật đổ vị Tổng thống Bolivia dân cử. Nga cũng đã gay gắt tố cáo các hành vi bạo lực mà phe đối lập tại Bolivia đã tiến hành để buộc ông Morales từ chức và theo Moscow, vụ việc này giống như “một cuộc đảo chính”. Chính phủ Peru hối thúc Bolivia nhanh chóng tổ chức các cuộc bầu cử minh bạch với sự hỗ trợ của Tổ chức OAS và các tổ chức quốc tế. Trong khi đó, chính phủ Colombia đã kêu gọi triệu tập một cuộc họp khẩn của Hội đồng thường trực Tổ chức OAS nhằm hỗ trợ tìm kiếm giải pháp về tình hình Bolivia. Tại châu Âu, lãnh đạo ngành ngoại giao Liên minh châu Âu Federica Mogherini kêu gọi các bên tại Bolivia giữ thái độ chừng mực và có trách nhiệm để tiến tới một cuộc bầu cử mới đáng tin cậy.

Tương lai nào cho Bolivia?

Theo giới quan sát, việc từ chức của ông Morales mới là sự khởi đầu của sự kết thúc, có thể đẩy Bolivia vào nội chiến kéo dài. Trong bài phát biểu chia tay, ông khẳng định mặc dù ông từ chức, đây không phải là kết thúc. "Tôi muốn nói với các anh chị em, cuộc chiến không kết thúc ở đây, những người khiêm nhường, nghèo khổ, các thành phần xã hội, những chuyên gia yêu nước, chúng ta sẽ tiếp tục cuộc chiến vì bình đẳng và vì hòa bình", ông nói. Ông tại vị từ năm 2006 trong sự trỗi dậy của "thủy triều hồng" - xu hướng một loạt tổng thống cánh tả đắc cử hoặc củng cố quyền lực tại Mỹ Latin. Tuy nhiên, hầu hết lãnh đạo này giờ đây đã rời ghế hoặc đối mặt với áp lực kinh tế và chính trị lớn, tiêu biểu là Tổng thống Venezuela Nicolas Maduro.

Theo nhà phân tích chính trị người Nga, Andrew Korybko, Nhà nước xã hội chủ nghĩa Bolivia là mục tiêu cuối cùng của các nỗ lực thay đổi chế độ của Hoa Kỳ. Trong cuốn sách xuất bản năm 2015 “Chiến tranh hỗn hợp: Phương pháp thay đổi chế độ của Hoa Kỳ”, ông Korybko cho biết chủ nghĩa bá quyền của Mỹ luôn cảm thấy bị đe dọa bởi bất kỳ nhà nước xã hội chủ nghĩa thịnh vượng nào và lo sợ sự gần gũi giữa Bolivia với Nga và Trung Quốc. Những lý do chính trị và địa chính trị này giải thích lý do tại sao Mỹ muốn lật đổ chính phủ Bolivia. Quan hệ giữa Mỹ và Bolivia trở nên căng thẳng đặc biệt từ năm 2008 sau khi hai nước trục xuất đại sứ của nhau và chỉ duy trì quan hệ cấp đại biện. Năm 2011, hai bên đã ký thỏa thuận khung về bình thường hóa quan hệ và trao đổi lại đại sứ. Tuy nhiên vì nhiều lý do khác nhau, bang giao giữa hai nước vẫn căng thẳng. Năm 2013, Bolivia đóng cửa Cơ quan hỗ trợ phát triển quốc tế Mỹ (USAID) sau khi cáo buộc tổ chức này làm chính trị thay vì thực thi các chương trình xã hội.

Mexico đồng ý cho cựu Tổng thống Bolivia tị nạn

Morales, tổng thống tại nhiệm lâu nhất Bolivia

Gazprom tăng cường hợp tác với Bolivia

Bolivia đạt được thỏa thuận đầu tư trị giá 2,5 tỷ USD trong lĩnh vực dầu khí