Phim độc lập - Đơn độc tìm đường đi

1. Phim độc lập là những bộ phim có kinh phí thấp do một cá nhân hoặc một nhà sản xuất thực hiện và tự thu hồi vốn. 5 năm trở lại đây, cụm từ phim độc lập trở nên quen thuộc hơn với giới làm phim và khán giả Việt Nam, đặc biệt khi khán giả được làm quen với hai bộ phim từng đoạt giải thưởng lớn là “Triệu phú ổ chuột” (Oscar 2009) và “Chú Boonmee” (Cannes 2010).

Thực tế, dòng phim độc lập Việt đã xuất hiện từ khoảng 20 năm trở lại đây qua những sản phẩm của các đạo diễn Việt kiều như “Mùi đu đủ xanh”, “Xích lô”, “Mùa hè chiều thẳng đứng”, “Ba mùa”, “Mùa len trâu”, “Cú và chim se sẻ”.

Gần đây, một số bộ phim độc lập “made in Vietnam” đã gây ấn tượng với làng điện ảnh thế giới như: “Bi, đừng sợ!” (đạo diễn Phan Đăng Di) đoạt Giải thưởng Phim đầu tay xuất sắc và Quay phim xuất sắc tại LHP quốc tế Stockholm - Thụy Điển; “Cha và con và...” (đạo diễn Lương Đình Dũng) được chọn vào hạng mục tranh giải cùng 18 bộ phim khác tại LHP Berlin lần thứ 65. Trước đó, “Đập cánh giữa không trung” của đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp đã tạo dấu ấn lớn tại các LHP trong nước và quốc tế.

Một cảnh trong phim “Nhắm mắt thấy mùa hè”

Tại LHP Cannes, phim độc lập của Việt Nam lại đón nhận thêm những tín hiệu vui khi “Vị” của Lê Bảo cùng với Dự án phim “Cu Li không bao giờ khóc” của Phạm Ngọc Lân được lựa chọn vào tham dự giải thưởng L’Atelier của Quỹ điện ảnh Cinéfondation. Đặc biệt, trong năm 2018, đạo diễn Lương Đình Dũng với “Cha cõng con” thắng giải Phim hay nhất châu Á - LHP Quốc tế Iran 2018... Và đầu tháng 6-2018, khán giả Việt háo hức theo dõi bộ phim “Nhắm mắt thấy mùa hè” của đạo diễn trẻ Cao Thúy Nhi.

Thực tế, cộng đồng làm phim độc lập của Việt Nam khá lớn, trong đó có nhiều bạn trẻ. Điều này có thể thấy trong các “bữa tiệc” phim ngắn YxineFF hằng năm hay các khóa đào tạo của Trung tâm Hỗ trợ và phát triển tài năng điện ảnh TPD. Tuy nhiên, để đưa “đứa con tinh thần” của mình ra được rạp, đến với khán giả, các nhà làm phim độc lập phải đối mặt với vô số những khó khăn.

Kinh phí sản xuất, phát hành, rạp chiếu, thị hiếu khán giả… là những thử thách không dễ vượt qua. Đơn cử, câu chuyện đạo diễn Phan Đăng Di, đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp phải vất vả tìm đường để đưa những bộ phim “Bi, đừng sợ!”, “Đập cánh giữa không trung”… ra rạp. “Bi, đừng sợ!” dù đã đi “du lịch” tới 30 nước và gặt hái nhiều giải thưởng quốc tế, nhưng tại Việt Nam, phim chỉ trụ rạp được 2 tuần, tiền thu về chỉ đủ trả cho đơn vị phát hành, còn với đạo diễn, đây là bộ phim doanh thu bằng 0.

2. Nhắc đến dòng phim độc lập, ai cũng hiểu rằng, con đường đến thành công của những đạo diễn, nhà sản xuất không hề dễ dàng.

Theo đạo diễn Lương Đình Dũng, các nhà làm phim độc lập hiện nay phải cân đối tính thương mại và nghệ thuật trong mỗi dự án. Ở nước ta, người làm phim độc lập có nhiều “đất”. Chỉ cần vài trăm nghìn, vài triệu hay vài trăm triệu đồng là có thể làm phim, miễn là khéo xoay xở.

Lấy ví dụ từ bản thân, đạo diễn Lương Đình Dũng bắt đầu từ phim “Đồng tiền” với 160.000 đồng trong tay, tự làm hết các khâu. Phim “Chuyện ông Mờ” sau đó được sản xuất với kinh phí 17 triệu đồng, “ẵm” giải xuất sắc tại Liên hoan phim video Tokyo với phần thưởng 100 triệu đồng. Dần dần, đạo diễn Lương Đình Dũng làm những dự án lớn hơn và nuôi ước mơ thực hiện phim truyện dài. Đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp cho biết, để tiết kiệm kinh phí, nhà làm phim độc lập nên tận dụng sự giúp đỡ của bạn bè, người thân và chịu khó chọn lựa, đào tạo diễn viên…

Bên cạnh đó, cách xử lý của phần lớn phim độc lập là dự thi tại các LHP quốc tế tạo dấu ấn trước khi “hồi hương” phục vụ khán giả Việt. Đạo diễn Lương Đình Dũng khẳng định: “Mục tiêu làm phim đầu tiên của tôi là để đi thi. Sau khi đi thi, phim sẽ có cơ hội ra mắt tại Việt Nam”.

Khó khăn, gian nan là vậy, song dòng phim độc lập lại là lựa chọn của rất nhiều đạo diễn trẻ nhằm “tạo danh” trong làng điện ảnh và tìm kiếm những cơ hội, những giải thưởng quốc tế. Đơn cử, đạo diễn trẻ Nguyễn Phương Anh giành giải thưởng lớn (trị giá 20.000USD) từ Diễn đàn Tài chính điện ảnh châu Á (thuộc LHP Quốc tế Hongkong); Đào Thanh Hưng đạt Giải nhất (trị giá 10.000USD), hạng mục Dự án châu Á xuất sắc tại Chợ dự án phim tài liệu châu Á ở Incheon (Hàn Quốc) với “Tiếng hót sau những chấn song”…

Có thể nói, trong giai đoạn phim Nhà nước đang mất dần vị thế, phim tư nhân đang rơi vào khủng hoảng giữa tính giải trí và tính nghệ thuật, thì phim độc lập chính là “điểm sáng” của điện ảnh Việt trong làng điện ảnh quốc tế.

Tuy nhiên, để phim độc lập có vị trí xứng đáng hơn nữa trong làng điện ảnh, cần nhiều hơn sự ủng hộ của chính những người làm nghề và khán giả. Đạo diễn Bùi Thạc Chuyên, người dành nhiều sự quan tâm, ủng hộ cho dòng phim độc lập, từng nói: “Hiện nay, các quỹ đầu tư, phát triển điện ảnh của thế giới ngày càng bó hẹp do khủng hoảng kinh tế và vì thế con đường dành cho dòng phim độc lập vốn rất gập ghềnh, phức tạp lại càng khó khăn hơn. Nhà nước cần có quỹ riểng dành cho điện ảnh”.