Liệu Obama khóc có cứu được dân Mỹ?

Tổng thống Obama khóc trong bài phát biểu về súng hôm 5/1

Hôm 5/1, ông Obama đã phải lau nước mắt trong lúc nói chuyện trước ông kính máy quay. Đây không phải là lần đầu tiên.

 Tháng 10/2015, sau cuộc thảm sát ở Đại học Cộng đồng Umpqua tại tiểu bang Oregon, ông đã nghẹn lời và khóc.

Cuối năm 2012, sau khi 20 học sinh trường tiểu học Sandy Hook, tại Newtown, Connecticut bị giết cùng với 6 người lớn lo bảo vệ các em, ông Obama tới viếng cũng ngừng nói, lau nước mắt. Năm sau, Nhà Trắng đã đề nghị một dự luật kiểm tra lý lịch những người mua súng chặt chẽ hơn và cấm bán các loại súng máy đã bị chặn lại ở Thượng viện, vì không đạt đủ 60 nghị sĩ đồng ý đưa vào nghị trình. Trong năm 2013 đó, 100 trẻ em đã bị bắn chết vì vô tình, hai phần ba các em chết trong nhà hay trong xe nhà mình.

Khó hy vọng Quốc hội sẽ làm luật mới, ông Obama đã xoay cách khác trong phạm vi thẩm quyền của hành pháp. Phát biểu hôm 5/1, ông Obama nói sẽ ban hành một nghị định, chỉ nhắm thi hành các đạo luật cũ một cách chặt chẽ hơn.

Luật lệ hiện nay còn nhiều lỗ hổng, việc thi hành cũng lỏng lẻo vì không được các tiểu bang cộng tác cung cấp lý lịch những người mang bệnh tâm thần hay những người đã có tiền án dùng súng. Vì thế việc kiểm tra lý lịch không đủ hiệu lực. Nước Mỹ có danh sách mấy nghìn người bị nghi ngờ liên can tới khủng bố, họ cấm không được lên máy nay. Nhưng những người đó vẫn được tự do mua súng.

Ở Mỹ, mua súng dễ như mua rau. Một lỗ hổng lớn là luật lệ hiện nay bắt buộc những nhà buôn súng chuyên nghiệp (có môn bài) chỉ bán súng cho những người được kiểm tra lý lịch. Nhưng các cơ quan chính phủ phải hoàn tất việc kiểm tra trong ba ngày, nếu không thì nhà buôn có quyền cứ bán. Ngoài ra, việc mua bán súng ở các “hội chợ súng”, trao đổi giữa các tư nhân, và bán súng cho các tổ chức chứ không phải cá nhân đều không cần kiểm tra lý lịch.

Nghị định mới sẽ bắt buộc những tư nhân bán súng nhiều lần trong một năm cũng như tại các hội chợ súng phải có môn bài, tức là người mua phải được kiểm tra lý lịch. Ông Obama tin rằng các biện pháp mới không trái với luật pháp hiện hành. Tuy nhiên, những thế lực chống kiểm soát súng sẽ tìm cách kiện bản nghị định mới ra trước tòa án, nhân danh Tu Chính án số 2 trong hiến pháp Mỹ, nói rằng các công dân có quyền mang súng. Đứng đầu các lực lượng chống đối là Hội súng Toàn quốc (NRA).

Trong bao năm qua, NRA đã vận động hành lang quốc hội bằng cách đe dọa sẽ đánh bại bất cứ ứng cử viên nào đồng ý nên hạn chế bớt việc bán súng, kể cả những loại súng máy giết người hàng loạt. Không những họ đi ngược chiều với dư luận đa số dân chúng Mỹ mà còn trái với mong muốn của đa số hội viên vẫn mang súng.

Một cuộc nghiên cứu của Pew Research Center cho biết đại đa số dân Mỹ đồng ý cần bắt những người mua súng ở các hội chợ hoặc trao đổi cá nhân phải bị kiểm tra lý lịch, trong đó có 79% các cử tri Cộng hòa và 88% cử tri Dân chủ. Một cuộc nghiên cứu của tạp chí Y tế New England Journal of Medicine, cho biết 74% các hội viên NRA muốn mọi người mua súng phải được kiểm tra lý lịch.

Nếu hội NRA tìm cách đưa ra tòa bản nghị định hạn chế súng của ông Obama, vấn đề này sẽ trở thành một đề tài tranh cử lớn trong năm 2016. Ông Donald Trump, người dẫn đầu trong số các ứng viên muốn tranh cử tổng thống cho đảng Cộng hòa, đã dọa trước rằng Tổng thống Obama muốn ngăn cản không cho người Mỹ mua súng. Trong khi bà Hillary Clinton phía đảng Dân chủ hoan nghênh quyết định mới của ông Obama.

Nhưng Tối cao Pháp viện Mỹ đã tuyên bố nhiều phán quyết nghiêng về phía kiểm soát súng. Năm 2008, Tối cao Pháp Viện công nhận Tu Chính án số 2 bảo vệ quyền mang súng của các công dân nhưng đồng thời cũng xác định rằng các luật lệ ấn định điều kiện cho việc mua bán súng có thể vẫn hợp hiến. Trong tháng 12/2015, Tối cao Pháp viện Mỹ đã từ chối không đem xử một vụ kháng án chống việc cấm bán súng. Một số nguyên đơn đã kiện một đạo luật của tiểu bang Illinois cấm bán các loại “súng tấn công” bán tự động với băng đạn lớn, tố cáo là trái với Hiến pháp. Tòa án Illinois đã bác bỏ đơn kiện đó, rồi Tối cao Pháp viện từ chối không xét lại, công nhận luật cấm bán súng này không trái với Tu Chính án số 2. Tính chung, đến nay Tối cao Pháp viện Mỹ đã từ chối không cứu xét 60 vụ luật lệ kiểm soát súng bị kiện, cho thấy đa số quan điểm của các quan tòa tối cao như thế nào.

NRA là một tổ chức vận động hành lang Quốc hội mạnh nhất nước Mỹ. Họ có thể tấn công các ứng cử viên thuộc bất cứ đảng nào có ý kiểm soát việc bán súng chặt chẽ hơn. Từ thập niên 1990 đến nay, trong hơn 20 năm Quốc hội Mỹ chưa làm một đạo luật kiểm soát súng quan trọng nào nữa, vì đại biểu Quốc hội nào cũng e ngại sẽ trở thành mục tiêu tấn công của NRA trong kỳ bầu cử tới. Họ có thể huy động nhiều người yêu súng chống lại các ứng cử viên không vừa ý hội. Họ thường tập trung hỏa lực vào một số ứng cử viên, vận động, quảng cáo mọi cách cho phải thất cử, để làm gương cho những người khác.

Trong bài nói chuyện hôm 5/1, ông Obama nói: “Quốc hội có thể bị giới vận động súng bắt chẹt, nhưng dân Mỹ không thể bị bắt chẹt”. Lời kêu gọi này chắc sẽ phải đợi nhiều năm mới có kết quả. Hiện nay số hội viên của NRA rất đông, rất hăng hái góp tiền và góp sức cho hội.