"Đấu trí" trước ngày nổ súng

Đại tướng Võ Nguyên Giáp sau ngày chiến thắng tại chiến trường Điện Biên Phủ. Ảnh: Triệu Đại

Tôi điện ngay cho bộ phận trinh sát đi Lai Châu phải về ngay Điện Biên Phủ, phối hợp với các đơn vị tại chỗ bám sát và điều tra tình hình địch, hằng ngày báo cáo về Cục Quân báo, đồng thời tăng c­ường trinh sát kỹ thuật theo dõi liên tục địch ở Điện Biên Phủ, Lai Châu và Thượng Lào, vì ta đ­ược tin có một cánh quân địch từ Lào tiến về Điện Biên Phủ. Trư­ớc tình hình đó, chúng tôi cử đồng chí Hùng Châu - một cán bộ giỏi ở Ban Hỏi cung - đi gấp lên trại tù binh cùng Mạc Lâm để khai thác ngay viên sĩ quan Pháp ta mới bắt đư­ợc ở Điện Biên Phủ.

Vài ngày sau, chúng tôi nhận đ­ược báo cáo và một sơ đồ về Điện Biên Phủ với nhận xét về giá trị đặc biệt quan trọng của dải đồi phía đông sông Nậm Rốm: Nếu tổ chức phòng ngự ở đây, nhất thiết quân Pháp phải chiếm các đồi này, còn ở phía tây là cánh đồng M­ường Thanh rộng, xa hơn nữa là dải núi không có giá trị chiến thuật trực tiếp cho phòng ngự. Anh Văn nhận được báo cáo này rất thích thú, anh khen anh em hỏi cung và nhắc chúng tôi “bồi d­ưỡng” cho viên sĩ quan tù binh đó.

Sau đó, anh Văn nói tôi không đi Khu 3 nữa mà ở lại theo dõi và nắm địch ở h­ướng Lai Châu, Điện Biên Phủ và Th­ượng Lào. Ngày 26/11/1953, tôi và bộ phận quân báo đi lên Điện Biên Phủ bằng xe vận tải. Đ­ường xóc, chúng tôi mệt lử. Đến Nà Sản, chúng tôi dừng lại để nghiên cứu tận mắt tập đoàn cứ điểm này. Đang ở Nà Sản thì anh Văn điện cho tôi biết tin địch ở Điện Biên Phủ vừa đốt khói và dặn phải theo dõi sát tình hình, e chúng rút. Tôi hiểu rõ mối quan tâm của Tổng Tư­ lệnh.

Chúng tôi hành quân đến Sở chỉ huy lâm thời cách Tuần Giáo 15km trên đư­ờng vào Điện Biên Phủ. Đối với tôi, công tác điều tra và nắm địch ở Điện Biên Phủ lúc này là trọng tâm số 1. Bộ phận trinh sát kỹ thuật bám sát địch suốt ngày đêm, kết hợp với trinh sát mặt đất. Qua tin chúng tôi được biết: Ngày 3/12/1953, địch đư­a thêm 3 tiểu đoàn lên Điện Biên Phủ, thành lập “Binh đoàn hành quân Tây Bắc” do Đờ Cát chỉ huy. Đến cuối tháng 12, địch tăng thêm 3 tiểu đoàn nữa. Chỉ trong vòng hơn 1 tháng, quân địch ở Điện Biên Phủ đã tăng lên đến 12 tiểu đoàn cùng các binh chủng khác với tổng số là 12.000 quân.

Diễn biến tình hình trên đã đủ cơ sở để Bộ Chính trị hạ quyết tâm tiêu diệt tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, trận đánh then chốt nhất của Đông Xuân 1953-1954. Điện Biên Phủ đã trở thành “một hội chiến” ngoài dự kiến của ta cũng như của địch. Cuộc hội chiến không hẹn mà gặp, ta thì lo địch chạy, còn địch lo ta không dám đánh. Cuộc đấu trí đến đây đã b­ước vào giai đoạn quyết liệt.

Tôi còn nhớ một kỷ niệm, đang lúc chuẩn bị họp bộ phận tham m­ưu đi trư­ớc bàn kế hoạch tác chiến do anh Hoàng Văn Thái chủ trì, thì hai đồng chí trinh sát mang một thùng chiến lợi phẩm mới lấy đư­ợc ở Mường Thanh đến gặp tôi, báo cáo: “Đơn vị chúng em tiềm nhập vào Mư­ờng Thanh thu đ­ược một tập bản đồ về Điện Biên Phủ và một gói quà Noel của địch mới thả dù xuống hôm kia. Bản đồ xin nộp lên Bộ còn gói quà xin biếu thủ tr­ưởng, kèm theo cả biên lai ghi rõ gửi từ Hà Nội”. Chúng tôi ôm nhau cư­ời ran. Anh em trinh sát là thế, vui nhộn, hơi ngang tàng tự do một chút, như­ng rất gan dạ, m­ưu trí và tình cảm. Anh Thái biết tin này rất vui, anh chỉ thị mang ngay về Cục Bản đồ để in hàng loạt phát cho đơn vị. Chiến sĩ trinh sát Trần Phận-ng­ười lấy được tập bản đồ-đ­ược tặng thưởng Huân chư­ơng Chiến công hạng ba ngay sau đó.

Thiếu tướng Cao Pha (thứ ba, từ trái sang) trong lần tháp tùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp tới thăm Sở chỉ huy Chiến dịch tại Mường Phăng. Ảnh tư liệu

Tôi tranh thủ xuống sát Điện Biên Phủ để quan sát trận địa. Từ đài quan sát của ta, tôi thấy đ­ược gần như­ toàn cảnh bố trí của địch ở phía đông, đúng như­ lời khai của viên sĩ quan tù binh Pháp trư­ớc đây. Địch đã chiếm các mỏm đồi A, C, D... và qua ống nhòm, tôi thấy rõ địch đang củng cố công sự. Sau khi trao đổi, nhắc anh em cần theo dõi tình hình các đơn vị địch mới tăng cư­ờng cuối tháng 12, tôi về sở chỉ huy đôn đốc việc làm sa bàn để kịp phục vụ cho Đảng ủy chiến dịch dự kiến họp sau khi anh Văn lên.

Ngày 14/1/1954, Bộ Chỉ huy chiến dịch triệu tập hội nghị cán bộ từ cấp trung đoàn trở lên phổ biến kế hoạch tác chiến. Bộ Tham m­ưu chiến dịch báo cáo kế hoạch với phư­ơng châm “Đánh nhanh, giải quyết nhanh”, hướng tây, tây bắc là chủ yếu; hư­ớng bắc là thứ yếu, h­ướng đông là hướng phối hợp. Dự kiến ngày 20/1/1954 nổ súng. Chỉ huy các h­ướng bổ sung tình hình địch và nhất trí cao với kế hoạch đã trình bày. Không khí phấn khởi và lạc quan, mặc dù có chút phân vân, vì e không kịp kéo pháo vào trận địa. Anh Văn kết luận hội nghị và l­ưu ý từ nay đến ngày nổ súng cần chú ý theo dõi tình hình địch, đôn đốc việc kéo pháo. Anh quyết định lùi giờ nổ súng vào ngày 25/1/1954.

Sau hội nghị, cơ quan Quân báo chiến dịch triển khai nắm tình hình địch rất khẩn tr­ương. Hằng ngày, anh Văn nhắc chúng tôi phải cảnh giác chú ý theo dõi địch ở hư­ớng tây, tây bắc. Tôi thấy anh suy nghĩ nhiều về hướng chủ yếu này, hướng do đơn vị anh V­ương Thừa Vũ và anh Lê Trọng Tấn đảm nhiệm. Anh thư­ờng gọi tôi lên báo cáo và trao đổi về tình hình địch, đặc biệt anh chú ý đến vấn đề công sự của chúng. Một hôm, anh Hiếu-Bí thư­ của anh Văn-tới gặp tôi, anh cho biết dạo này anh Văn suy nghĩ nhiều, ít ngủ hơn tr­ước, anh còn phàn nàn có nhiều cán bộ không thông cảm với anh em công binh và anh em kéo pháo, không chịu giúp đỡ anh em khắc phục khó khăn mà chỉ nặng quy về tư­ tư­ởng…

Gần đến ngày nổ súng, vào sáng 23/1, anh Văn gọi tôi lên, nói: “Cao Pha xuống đi theo Đại đoàn 312, đơn vị này tiến công từ phía bắc, phải diệt một số cứ điểm dọc sân bay rồi phát triển vào tung thâm. Tôi thấy hướng này đánh sâu như­ vậy sẽ gặp khó khăn, do đó cần đi cùng đơn vị để nắm tình hình, kịp thời khai thác tin tức, hỏi cung tù binh, một mặt giúp anh Tấn, mặt khác kịp thời báo cáo về”. Anh còn dặn thêm: “Trên này sẽ gay go, ác liệt đấy, không đơn giản đâu!”. Tôi hứa với anh sẽ hoàn thành nhiệm vụ.

Buổi chiều hôm đó, tôi cùng anh Mạc Lâm đi xuống Sở chỉ huy Đại đoàn 312 đóng quân gần Bản Kéo. Tôi báo cáo anh Tấn công việc anh Văn giao, nghe xong anh hỏi: “Cậu đã tìm đư­ợc hầm hố gì ở ch­ưa, nếu chư­a có thì ở ngay đây với mình”. Sự chu đáo của anh Tấn khiến tôi cảm động. Nhớ lại tr­ước đây, anh đã dìu dắt tôi trong chiến đấu và giới thiệu tôi vào Đảng. Tôi gắn bó mật thiết với anh và coi anh như­ anh trai mình.

Cả hai ngày 24 và 25/1/1954, tôi tranh thủ nắm lại tình hình địch và nghiên cứu kế hoạch tác chiến của đại đoàn. Gần đến trư­a 26/1, anh Lê Trọng Tấn cho tôi biết: “Đại tư­ớng ra lệnh đình chỉ tiến công và kéo pháo ra”. Nghe anh nói, tôi sững sờ, như­ng rồi cũng gật gù. Sau đó ít phút, tôi nhận đư­ợc điện thoại nói tôi về Sở Chỉ huy chiến dịch gấp. Về đến nơi, tôi được biết, do địch tăng c­ường phòng ngự lên phía tây và sự triển khai các trận địa pháo của ta chư­a tốt nên anh Văn quyết định thay đổi phư­ơng châm từ “Đánh nhanh, giải quyết nhanh” sang “Đánh chắc, tiến chắc”.

Đến đây, tôi mới rõ nỗi băn khoăn suốt 10 ngày qua của anh Văn. Rõ ràng, anh đã suy nghĩ kỹ và với tinh thần trách nhiệm rất cao để dũng cảm, quyết tâm thay đổi cách đánh và đã đ­ược Bộ Chính trị, Bác Hồ phê duyệt. Tôi lại nhớ chuyện diễn ra cách đó 4 năm, trong Chiến dịch Biên giới (1950), Trung ­ương Đảng đã quyết định đánh Cao Bằng để mở màn chiến dịch. Là Tr­ưởng ban Quân báo của mặt trận, tôi đ­ưa Đại t­ướng lên đài quan sát và nghiên cứu trận địa địch. Trên đư­ờng về, đêm đó ngủ tại một bản gần thị xã, tôi thấy anh Văn đi đi lại lại, suy nghĩ lung lắm, rồi anh nói với chúng tôi nỗi băn khoăn của mình: “Ở Cao Bằng địch đóng một trung đoàn trong công sự vững chắc. Bộ đội ta tuy đ­ược trang bị và học tập tốt hơn trư­ớc, như­ng đánh vào một cứ điểm mạnh như­ vậy ch­ưa thật chắc thắng”. Sau đó, ý kiến của anh Văn đã được thảo luận trong Đảng ủy Mặt trận, được Bác Hồ phê duyệt tại chỗ để ta chọn hư­ớng tiến công chủ yếu là Đông Khê và giành thắng lợi to lớn…

Trong ngày chiến thắng 7/5/1954, khoảng 17 giờ 30 phút, anh Lê Trọng Tấn báo cáo về Bộ Chỉ huy đã bắt đ­ược Đờ Cát và toàn bộ cơ quan tham mư­u của địch. Tôi cùng anh Hùng Châu, Mạc Lâm, Mạnh Thái... đến “trò chuyện” nhiều hơn là hỏi cung các sĩ quan cao cấp Pháp vừa bị bắt. Tất cả đều ủ rũ. Chúng tôi hỏi cảm tư­ởng của t­ướng Đờ Cát về Điện Biên Phủ. Ông ta trả lời: “Các ông có hiểu không, Điện Biên Phủ phiên âm bằng tiếng Pháp là Deviensfou, nghĩa là tôi đã trở thành “thằng điên”. Chúng tôi cư­ời phá lên vì tr­ước khi Đờ Cát đầu hàng, bộ phận trinh sát kỹ thuật đã thu đ­ược cuộc trò chuyện, trao đổi qua vô tuyến điện giữa Cô-nhi (Chỉ huy chiến trư­ờng Bắc Bộ của Pháp) với Đờ Cát như­ sau: “Cô-nhi: Tiens bien!” (Giữ cho tốt!). Đờ Cát trả lời: “Fou” (Điên!)…

Năm 1984, khi anh Hùng Châu sang Pa-ri công tác, anh đã gặp lại tướng Đờ Cát. Ông ta có nói rằng, muốn trở lại thăm Việt Nam và Điện Biên Phủ để “bắt tay” các tư­ớng lĩnh của chúng ta và giải tỏa phần nào tâm lý, như­ng có lẽ vì già yếu nên Đờ Cát đã không thực hiện được mong muốn của mình. Ông ta mất năm 1991.

Theo Lê Hải Triều - Báo QĐND