Bài học cho thị trường chứng khoán Việt Nam nhìn từ Trung Quốc

Tăng trưởng nóng

Sau một thời kỳ dài gần 7 năm đi ngang và tích lũy, TTCK Trung Quốc chứng kiến một đợt sóng tăng cực kỳ mạnh mẽ, bắt đầu từ tháng 6-2014 và kéo dài liên tục đến nửa đầu năm 2015. Cụ thể, các chỉ số Thượng Hải Composite Index và Thâm Quyến Composite Index đã tăng tới 190%. Bên cạnh việc tăng giá, thanh khoản thị trường cũng đã tăng trưởng đột biến. Giá trị giao dịch trong giai đoạn gần đây đạt gần 400 tỉ USD, tăng gấp 10 lần so 12 tháng trước đó, đồng thời vượt qua TTCK Mỹ (!?).

Người chơi chứng khoán Trung Quốc thất vọng với thị trường sụt giảm

Tuy nhiên, đà tăng điểm kéo dài suốt 1 năm qua đã xuất hiện dấu hiệu đổ vỡ đầu tiên khi TTCK Trung Quốc quay đầu sụt giảm mạnh kể từ ngày 15-6-2015 với tổng mức giảm lên tới trên 30%. Thị trường phải trải qua gần 1 tháng giảm giá liên tục trong tâm lý bán tháo của các nhà đầu tư Trung Quốc. Trong đó, riêng 2 tuần đầu, Thượng Hải Composite Index đã liên tiếp đánh mất 18% số điểm. Mặc dù xen kẽ xuất hiện những phiên phục hồi ngắn sau những biện pháp giải cứu của chính phủ, điều này đã không giúp thị trường thoát ra khỏi xu thế giảm khi giá cổ phiếu, sau đó tiếp tục lao dốc mạnh mất thêm 16% số điểm nữa.

Hệ quả và hậu quả

Nguyên nhân dẫn đến tăng trưởng nóng phải kể đến các biện pháp kích thích kinh tế của chính phủ. Kể từ cuối năm 2014, Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) liên tiếp giảm lãi suất và giảm tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Lãi suất cho vay chủ chốt giảm 3 lần kể từ 11-2014 xuống còn 5,1%; lãi suất tiền gửi chủ chốt xuống mức 2,25%.

Mặc dù, mục đích của ngân hàng trung ương chủ yếu là để nhằm kích thích nền kinh tế Trung Quốc đang tăng trưởng chậm lại, điều này cũng tạo ra niềm tin về việc nới lỏng tiền tệ sẽ giúp giá cổ phiếu tăng nhanh. Trước đó, việc Cục Dự trữ liên bang Mỹ (FED) hạ lãi suất và tiến hành các gói nới lỏng định lượng (QE) đã giúp các chỉ số chứng khoán Mỹ tăng mạnh từ 2011 đến hiện tại, do đó nhà đầu tư Trung Quốc cũng kỳ vọng chính sách nới lỏng tiền tệ lần này của PBOC sẽ giúp TTCK tiếp tục lên mạnh trong những năm tới.

Bên cạnh đó, giá vàng, giá bất động sản giảm và lãi suất tiền gửi ngân hàng ở mức thấp khiến dòng tiền trong cư dân đổ dồn sang thị trường thay thế là đầu tư cổ phiếu. Sự hấp dẫn về lợi nhuận từ xu thế tăng điểm liên tục của TTCK Trung Quốc đã khiến nhiều nhà đầu tư “đổ xô” tham gia vào thị trường, tạo thành một làn sóng đầu tư theo phong trào lan rộng trong khắp cả nước. Số liệu từ Công ty Lưu ký và Thanh toán chứng khoán Trung Quốc cho biết, hiện có hơn 90 triệu người dân hiện đang tham gia đầu tư trên TTCK. Trong vòng 12 tháng tính đến hết tháng 5-2015, nước này có thêm 40 triệu tài khoản đầu tư chứng khoán mới được mở. Riêng trong tháng 6-2015, Trung Quốc đã có thêm 7 triệu nhà đầu tư chứng khoán cá nhân.

Tăng trưởng TTCK không đi kèm với tăng trưởng kinh tế. Kinh tế Trung Quốc đang nằm trong chu kỳ suy giảm kéo dài. Tăng trưởng kinh tế chậm lại với tốc độ tăng trưởng giảm dần từ 2010. Hiện tại tăng trưởng GDP chỉ đạt 7%, bên cạnh đó, chỉ số PMI cũng liên tục giảm về sát mức 50 từ mốc 55 điểm năm 2009.

Chất lượng nhà đầu tư ở mức thấp do tỷ trọng nhà đầu tư nhỏ lẻ tham gia thị trường cao: Số lượng tài khoản chứng khoán tăng nhanh, tuy nhiên các nhà đầu tư đa số đều là nhà đầu tư cá nhân và trình độ học vấn ở mức thấp. Theo khảo sát, hơn 2/3 (68%) số nhà đầu tư mới chưa học hết phổ thông, 25% học tiểu học và gần 6% mù chữ; tỷ lệ đại học, cao đẳng chỉ chiếm 12%. Trong khi đó, các nhà đầu tư nước ngoài đã rút dần ra khỏi thị trường Trung Quốc trong quá trình tăng điểm, để lại lớp nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ với trình độ hiểu biết hạn chế, chạy đua theo xu hướng đầu tư phong trào.

Tỷ lệ đòn bảy tài chính (vay margin) ở mức cao. Tỷ lệ vốn margin/giá trị số cổ phiếu floating thị trường Trung Quốc đạt gần 9%, cao gấp 5 lần so với mức trung bình ở hầu hết các thị trường phát triển. Điều này đồng nghĩa với khi tâm lý đảo chiều, giá cổ phiếu sẽ sụt giảm rất nhanh do áp lực giải chấp margin rất lớn của thị trường.

Trung Quốc đang làm gì để cứu TTCK?

Hiện tại Chính phủ Trung Quốc đã và đang ban hành các biện pháp chưa từng có trong tiền lệ để giúp chặn đà lao dốc của TTCK nước này, như cấm cổ đông lớn và lãnh đạo của công ty niêm yết bán ra cổ phiếu trong 6 tháng tới; yêu cầu các công ty mua vào cổ phiếu và điều tra hoạt động bán khống… Những biện pháp nêu trên có thể giúp cải thiện tâm lý thị trường trong ngắn hạn, tuy nhiên với mức định giá (P/E) vẫn còn rất cao, việc điều chỉnh giảm của TTCK Trung Quốc để về sát hơn giá trị thực có thể tiếp tục sẽ diễn ra và đây cũng là điều cần thiết sau khi thị trường này đã tăng quá nóng trong thời gian qua.

Đối với Trung Quốc, việc TTCK đổ vỡ sẽ khiến một bộ phận lớn dân chúng thiệt hại nặng nề về tài sản. Điều này sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến lượng cầu tiêu thụ hàng hóa tại nước này, dẫn đến khó dễ cho nền kinh tế. Tốc độ tăng trưởng đang suy giảm của Trung Quốc vì thế có thể giảm sâu hơn nữa. Đối với thế giới, kinh tế Trung Quốc giảm tốc sẽ tác động đặc biệt mạnh đến những nước có liên hệ về chuỗi cung ứng và xuất nhập khẩu với cường quốc này (trong đó có Việt Nam).

Bài học đối với Việt Nam

TTCK Trung Quốc đổ vỡ là bài học giá trị cho các thị trường đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Mục tiêu chính sách nới lỏng tiền tệ của Chính phủ Trung Quốc về cơ bản là nhắm vào việc hỗ trợ tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, những hiệu ứng phụ dẫn tới sự gia tăng quá mức của TTCK đã vượt ra ngoài sự kiểm soát của chính phủ nước này. Điều này cho thấy bất kỳ rủi ro nào cũng có thể xảy ra nếu thiếu sự chặt chẽ và đồng bộ trong điều hành kinh tế.

Ngoài ra, bài học cũng cho thấy tầm quan trọng của các nhà đầu tư tổ chức, nước ngoài đối với thị trường tài chính nói chung và TTCK nói riêng. Sự đổ vỡ của TTCK có một phần lớn nguyên nhân từ phong trào đầu tư mang tính chất dây chuyền của số đông lớp nhà đầu tư cá nhân, nhỏ lẻ với kiến thức hạn chế về kinh tế, tài chính.

Xét ở khía cạnh tích cực, những vấn đề của TTCK Trung Quốc lại là cơ hội đối với TTCK Việt Nam khi vốn rút ra khỏi Trung Quốc sẽ chuyển dòng sang các thị trường mới. Đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đã nổi lên và gây được nhiều sự chú ý trong con mắt nhà đầu tư tổ chức, nước ngoài. Nền kinh tế vĩ mô đang trên đà hồi phục tích cực, với nhiều cải cách và thay đổi mang tính “mở” hơn đối với quốc tế, trong đó có chính sách tăng tỷ lệ sở hữu nhà đầu tư nước ngoài tại các doanh nghiệp của Việt Nam gần đây.

Đối với TTCK Việt Nam, sau khi tăng nhẹ trong tháng 5, thanh khoản bình quân toàn thị trường trong tháng 6 tăng tới 47% và đạt mức bình quân 2,2422 tỉ đồng/phiên. Theo thống kê, thanh khoản có sự cải thiện là do lực kéo của nhóm bluechips, cổ phiếu của các ngân hàng lớn tạo đà tăng cho các nhóm khác trên thị trường. Điều đó thu hút dòng tiền đầu cơ tham gia mạnh vào thị trường do tính lan tỏa. Cụ thể, cổ phiếu ngân hàng, chứng khoán và bất động sản vẫn là điểm đến ưa thích của dòng vốn ngoại. Có thể kể ra STB (658 tỉ đồng), VCB (122 tỉ đồng), BID (106 tỉ đồng), SSI (517 tỉ đồng)… Trong đó, nhóm cố phiểu của các ông lớn trong hệ thống ngân hàng như BIDV, Vietcombank và Vietinbank luôn “sốt” nhất.