Ứng dụng khoa học, công nghệ trong dự báo và cảnh báo sớm thiên tai

Ông Cao Đức Phát (nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai) cùng ông Lê Trọng Đảm (Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường) và ông Đặng Công Hưởng (Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Bắc Ninh) chủ trì Diễn đàn.

Phát biểu khai mạc, TS Cao Đức Phát, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Hội đồng quản lý Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai, nhấn mạnh: Những năm qua, Việt Nam liên tiếp hứng chịu nhiều trận bão, lũ trên diện rộng với mức độ nghiêm trọng và nhiều chỉ số mang tính lịch sử.

Trong ứng phó thiên tai, công tác dự phòng luôn đóng vai trò then chốt mà trước hết là năng lực giám sát, dự báo và cảnh báo sớm. Theo TS Cao Đức Phát, những năm gần đây, Nhà nước cùng các doanh nghiệp, tổ chức xã hội và cộng đồng quốc tế đã đầu tư nâng cao năng lực quan trắc, dự báo và đạt được nhiều tiến bộ, đặc biệt trong dự báo bão.

Tuy vậy, do thiên tai ngày càng khó lường và đa dạng, công tác giám sát và cảnh báo vẫn còn những hạn chế so với yêu cầu thực tiễn. “Ở chiều ngược lại, sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, nhất là công nghệ số và trí tuệ nhân tạo, đang mở ra cơ hội mới để nâng cao hiệu quả dự báo. Ngoài dữ liệu vệ tinh, nhiều thiết bị tự động đo mưa, radar, cảm biến đo nhiệt độ, gió, mực nước, lưu tốc hay dịch chuyển đất đá đang được triển khai, cho phép tích hợp thông tin nhanh hơn, mô phỏng chính xác hơn theo từng địa bàn và truyền tải kịp thời đến người dân”, TS Cao Đức Phát đặt vấn đề.

Ông cho rằng các địa phương, trong đó có miền Bắc, cần nghiên cứu xây dựng mô phỏng rủi ro ngập lụt và sạt lở theo từng vùng, từng cấp độ, từng bước hoàn thiện để phục vụ cảnh báo chủ động. Những công nghệ này chỉ phát huy hiệu quả khi đi cùng đầu tư thiết bị quan trắc, hệ thống cảnh báo và một bộ máy vận hành ổn định, được duy trì lâu dài.

Trong 17 năm qua, Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai đã huy động nguồn lực xã hội để lắp đặt gần 1.000 trạm đo mưa và cảnh báo lũ tự động; hiện tiếp tục phối hợp hỗ trợ thiết bị đo mặn, cảnh báo sạt lở, xây dựng hệ thống cảnh báo số và đội xung kích phòng chống thiên tai ở cơ sở.

TS. Cao Đức Phát cho biết, khi cả nước đang hướng về miền Trung để hỗ trợ đồng bào vượt qua khó khăn, đây cũng là thời điểm cần suy nghĩ sâu hơn về việc ứng dụng khoa học kỹ thuật để xây dựng các mô phỏng cảnh báo cụ thể: mưa 300 mm, 500 mm hay 700 mm sẽ gây ngập đến đâu; trong tình huống mất điện, mất sóng, cán bộ cơ sở vẫn có thể dựa vào thông tin đầu vào để hướng dẫn người dân chủ động ứng phó.

Một số tỉnh miền Trung, như Quảng Ngãi, đã từng triển khai mô phỏng này và cần tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện để phản ánh thực tế chính xác hơn. “Diễn đàn mong muốn lắng nghe ý kiến từ các nhà khoa học, cơ quan chuyên môn và người dân về nhu cầu và khả năng áp dụng công nghệ mới trong dự báo, cảnh báo sớm thiên tai, nhằm để những nỗ lực chung mang lại hiệu quả thiết thực hơn cho cộng đồng và quốc gia”, TS Cao Đức Phát bày tỏ.

Nâng cao chất lượng dự báo, cảnh báo bằng việc mở rộng mạng lưới quan trắc khí tượng, thủy văn.

Còn theo ông Lê Trọng Đảm, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường, cho rằng hoạt động của Quỹ Cộng đồng phòng, tránh thiên tai đang ngày càng thể hiện vai trò quan trọng trong xã hội, nhất là khi nguồn lực Nhà nước chưa thể đáp ứng đầy đủ nhu cầu phòng chống thiên tai và xử lý khủng hoảng sau bão lũ.

Theo ông Đảm, ngay từ tên gọi, Quỹ đã thể hiện tầm nhìn sáng lập: nhấn mạnh hai chức năng cốt lõi là phòng và tránh. “Qua nhiều năm chứng kiến lũ lụt, điều quan trọng nhất là biết phòng ngừa và chủ động tránh thiệt hại”, ông nói.

Quỹ Cộng đồng phòng, tránh thiên tai hiện có sự đồng hành của nhiều nhà tài trợ lớn, trong đó có Quỹ Thiện Tâm của Tập đoàn Vingroup. Bên cạnh đó, hàng nghìn người dân trên cả nước tự nguyện chuyển khoản ủng hộ quỹ, trong đó không ít trường hợp xin được giữ danh tính.

“Mọi khoản tiếp nhận đều được công khai, minh bạch. Đây chính là yếu tố tạo dựng niềm tin và thúc đẩy cộng đồng chung tay”, ông Đảm nhấn mạnh.

Ông Đảm cho rằng, việc mở rộng và lan tỏa các mô hình như Quỹ Cộng đồng phòng, tránh thiên tai sẽ góp phần hỗ trợ trong củng cố tính bền vững trong chiến lược bảo vệ người dân, nhất là trong bối cảnh thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng.

Cũng trong khuôn khổ Diễn đàn, nhiều chuyên gia, nhà quản lý... cũng trình bày các tham luận, ý kiến giá trị xoay quanh các nội dung như hoạt động của QPT; cảnh báo sạt lở đất nhằm xây dựng khu dân cư an toàn; cải tiến công nghệ mới trong cảnh báo mưa, lũ trong phòng chống thiên tai; các phần mềm, hệ thống hỗ trợ phòng chống thiên tai... Điển hình như "Xây dựng hệ thống giám sát và điều hành theo thời gian thực" của TS Hạ Thúy Hạnh, Phó Giám đốc Quỹ Cộng đồng Phòng, tránh thiên tai; hay như "Cần điều chỉnh quy trình vận hành hồ chứa theo hướng dành đủ dung tích cắt lũ cho hạ du" của ông Nguyễn Tôn Quân, Phó Trưởng phòng Quản lý thiên tai cộng đồng và Truyền thông (Cục Quản lý Đê điều và Phòng, chống thiên tai)...