Thúc đẩy xây dựng thị trường điện cạnh tranh minh bạch, hiệu quả

Nghị quyết 70: Yêu cầu cấp bách về thị trường điện cạnh tranh

Phát biểu khai mạc, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên nhấn mạnh Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị đã nêu rõ mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp phát triển thị trường điện cạnh tranh, từng bước áp dụng giá điện hai thành phần, khắc phục bù chéo. Điều này đặt ra yêu cầu Chính phủ và Bộ Công Thương phải khẩn trương xây dựng kế hoạch hành động hiệu quả, không để chậm trễ.

Toàn cảnh hội nghị.

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã triển khai nhiều công việc quan trọng: tách Trung tâm Điều độ Hệ thống điện Quốc gia (A0) thành Công ty Vận hành hệ thống điện và Thị trường điện Quốc gia (NSMO) hoạt động độc lập, minh bạch; hoàn thiện nhiều văn bản quy phạm pháp luật; điều chỉnh cơ cấu ngành điện với hơn 140 nhà máy tham gia chào giá, 5 tổng công ty phân phối và hàng trăm công ty bán lẻ; đồng thời ban hành khung giá bán lẻ, cơ chế điều chỉnh linh hoạt và xây dựng khung giá cho các loại hình mới như lưu trữ năng lượng, thủy điện tích năng, hệ thống pin lưu trữ.

Tuy vậy, Bộ trưởng cũng thẳng thắn chỉ rõ: thị trường điện vẫn còn nhiều “điểm nghẽn” như cơ chế giá thiếu minh bạch, tình trạng bù chéo, chậm trễ trong đàm phán - ký kết hợp đồng và đặc biệt là người tiêu dùng chưa có quyền lựa chọn đơn vị bán điện. Trong khi đó, theo Quy hoạch Điện VIII và Nghị quyết 70, chỉ trong 5 năm tới công suất nguồn điện phải tăng gấp ba lần, lên 234.000-251.000 MW. Nếu thiếu thị trường minh bạch, khó có thể thu hút vốn đầu tư để đạt mục tiêu này.

Cần khung pháp lý đồng bộ, giá minh bạch và bảo đảm an ninh năng lượng, an sinh xã hội

Cũng tại hội nghị, các chuyên gia, doanh nghiệp cho rằng, phát triển thị trường điện cạnh tranh đòi hỏi khung pháp lý đồng bộ, cơ chế giá minh bạch và bảo đảm an ninh năng lượng, an sinh xã hội.

Ông Phạm Nguyên Hùng - Cục trưởng Cục Điện lực phát biểu.

Theo ông Phạm Nguyên Hùng - Cục trưởng Cục Điện lực (Bộ Công Thương), Bộ đang xây dựng Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết 70-NQ/TW, tập trung vào hoàn thiện thể chế, giám sát quy hoạch và bảo đảm an ninh năng lượng. Sau 13 năm thực hiện Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, thị trường điện đã đạt nhiều kết quả nhưng vẫn còn hạn chế: tỷ lệ nguồn điện tham gia thị trường thấp (đặc biệt là BOT, năng lượng tái tạo), thị trường bán buôn chưa mở, dịch vụ phụ trợ chưa hình thành, đàm phán PPA kéo dài, thiếu công cụ quản trị rủi ro và còn tình trạng bù chéo trong giá bán lẻ.

Để khắc phục, Chính phủ đã ban hành Nghị định 72/2025/NĐ-CP về cơ chế điều chỉnh giá bán lẻ điện, cải cách biểu giá sinh hoạt, bổ sung giá điện cho du lịch và trạm sạc xe điện, đồng thời chuẩn bị thí điểm cơ chế giá hai thành phần từ cuối năm 2025.

Ông Phạm Nguyên Hùng khẳng định: đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia là nguyên tắc xuyên suốt. Nghị quyết 70-NQ/TW không chỉ đặt mục tiêu an ninh cung cấp điện mà còn khẳng định quyền người dân và doanh nghiệp lựa chọn nhà cung cấp - nghĩa là thị trường bán lẻ điện cạnh tranh là xu thế tất yếu.

Ông Nguyễn Đức Ninh - Tổng giám đốc NSMO cho biết đơn vị được giao ba nhiệm vụ: xây dựng lộ trình thị trường điện mới hướng tới bán lẻ từ 2027; rà soát, điều chỉnh thiết kế thị trường; nâng cao minh bạch thông tin và hạ tầng công nghệ phục vụ vận hành. Ông đề xuất Bộ Công Thương chỉ đạo sớm ban hành lộ trình thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg, phân công rõ trách nhiệm các bên và đầu tư hạ tầng công nghệ, đặc biệt hệ thống MMS.

Ông Nguyễn Xuân Nam - Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam.

Còn theo ông Nguyễn Xuân Nam - Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Điện lực Việt Nam khẳng định, bảo đảm an ninh năng lượng là mục tiêu cao nhất. Theo ông, Việt Nam đối mặt với hai thách thức: tỷ trọng năng lượng tái tạo đã đạt gần 30% công suất, gây áp lực điều độ; nhu cầu điện tăng nhanh 12-15%/năm, cao hơn nhiều nước phát triển. Nếu thị trường không được thiết kế phù hợp, sẽ khó thu hút đầu tư.

Ông Bùi Quốc Hoan - Phó Tổng Giám đốc Tổng công ty Điện lực miền Nam (EVNSPC) cho rằng yếu tố then chốt là cơ chế giá điện. Hiện vẫn còn bù chéo giữa khách hàng, vùng miền. Cần cơ chế giá linh hoạt, để bên bán và khách hàng đàm phán theo quy định thị trường, trong khi khách hàng ngoài thị trường áp dụng biểu giá thống nhất của Nhà nước.

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam.

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam nhấn mạnh: thị trường cạnh tranh chỉ hình thành khi có đủ hàng hóa. Hiện mới khoảng 38% công suất tham gia, chủ yếu do BOT và năng lượng tái tạo chưa vào thị trường. Hiệp hội kiến nghị sau khi hết ưu đãi, mọi nhà máy phải tham gia để giá điện phản ánh đúng chi phí và tạo tín hiệu đầu tư. Ngoài ra, cần tính giá điện theo vùng hoặc theo nút (nodal pricing) thay vì mặt bằng toàn quốc, giúp đầu tư chính xác hơn.

Liên quan đến vấn đề này, chuyên gia năng lượng Hà Đăng Sơn kiến nghị Bộ Công Thương sớm nghiên cứu, chuyển sang áp dụng cơ chế giá điện linh hoạt hơn, gắn với thực tế tiêu thụ và công nghệ mới, cho phép EVN điều chỉnh giá bán lẻ điện linh hoạt hơn theo tín hiệu thị trường.

Năm nguyên tắc phát triển thị trường điện

Kết luận tại buổi đối thoại, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định: Sau khi nghe báo cáo tổng quan của Cục Điện lực và NSMO, tại tọa đàm đã có 18 ý kiến từ chuyên gia, nhà quản lý, đại diện các tập đoàn, tổng công ty, các ý kiến đều khẳng định phát triển thị trường điện cạnh tranh, cải cách cơ chế giá điện là yêu cầu và xu hướng tất yếu, khách quan không thể đảo ngược để tháo gỡ điểm nghẽn, tạo động lực thúc đẩy phát triển năng lượng, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế của đất nước, nhất là yêu cầu tăng trưởng hai con số trong những năm tới.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên kết luận buổi đối thoại.

Về nguyên tắc, Bộ trưởng nhấn mạnh:

Thứ nhất, việc xây dựng, hoàn thiện và phát triển thị trường điện cạnh tranh cần bám sát các chủ trương, định hướng của Đảng và Chính phủ, đặc biệt là Nghị quyết số 70/NQ-TW; bảo đảm thực hiện nhất quán và xuyên suốt nguyên tắc đã được quy định tại Luật Điện lực.

Thứ hai, phải bảo đảm công khai, minh bạch, bình đẳng, cạnh tranh lành mạnh, không phân biệt đối xử giữa các đối tượng tham gia thị trường điện cạnh tranh.

Thứ ba, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các đơn vị điện lực cũng như khách hàng sử dụng điện.

Thứ tư, tôn trọng và bảo đảm quyền tự do lựa chọn đối tác và hình thức giao dịch của các đối tượng mua bán trên thị trường điện cạnh tranh, phù hợp với từng cấp độ thị trường điện cạnh tranh.

Thứ năm, cần có lộ trình phù hợp với điều kiện thực tiễn của ngành điện Việt Nam, trên cơ sở đáp ứng đầy đủ các điều kiện tiên quyết, bao gồm hệ thống văn bản quy phạm pháp luật phải đầy đủ, thống nhất và đồng bộ.

Theo Bộ trưởng, cần sớm tái cơ cấu ngành điện theo hướng vừa nâng cao cạnh tranh, vừa giữ vững an ninh năng lượng và an sinh xã hội.

Bên cạnh đó, cơ chế giá điện và hợp đồng mua bán điện cần được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu của thị trường.

Đồng thời, cơ sở hạ tầng hệ thống điện và nguồn nhân lực phải được đầu tư, củng cố đáp ứng thiết kế cũng như nhu cầu vận hành hệ thống điện, thị trường điện.

Ngoài ra, Bộ trưởng cũng giao các đơn vị liên quan thực hiện nhiều nhiệm vụ trọng tâm: Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, trong đó có sửa đổi Luật Điện lực; điều chỉnh thiết kế thị trường điện bán buôn và bán lẻ; Xây dựng cơ chế giá điện minh bạch, tiến tới xóa bỏ bù chéo, bảo đảm nguyên tắc “tính đúng, tính đủ”; Ban hành cơ chế điều tiết sử dụng nhiên liệu sơ cấp, nhất là khí và giá khí trộn, để bảo đảm hiệu quả và an ninh năng lượng; Đẩy nhanh ban hành Nghị quyết Quốc hội về cơ chế, chính sách năng lượng giai đoạn 2026–2030, thay thế Quyết định 63/2013/QĐ-TTg về lộ trình và cơ cấu ngành điện; Rà soát, sửa đổi Quyết định 2233/QĐ-TTg về phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh, phù hợp Nghị quyết 70.

Đặc biệt, Bộ trưởng nhấn mạnh: “Phải sửa đổi, bổ sung kịp thời các quy định về vận hành thị trường điện cạnh tranh ở từng cấp độ, bảo đảm phù hợp với lộ trình và thiết kế đã điều chỉnh. Một nguyên tắc cần tôn trọng là tín hiệu giá thị trường phải trở thành yếu tố quan trọng trong việc thu hút đầu tư”.

Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên khẳng định: nếu các nhiệm vụ được triển khai quyết liệt, Việt Nam sẽ bảo đảm an ninh năng lượng điện đến năm 2030, tầm nhìn 2045. Nút thắt lớn nhất hiện nay là thể chế. Khi thị trường điện cạnh tranh được xây dựng minh bạch, công bằng, Nhà nước quản lý - điều tiết hiệu quả, thì mới có thể thu hút đầu tư, tạo động lực phát triển bền vững cho ngành năng lượng và nền kinh tế.