Sửa đổi Luật Năng lượng nguyên tử: Yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh mới

PV: Thưa bà, sau 17 năm triển khai, Luật Năng lượng nguyên tử hiện hành có những bất cập, hạn chế gì?

Bà Trần Bích Ngọc: Sau 17 năm thi hành, Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008 đã bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế về yêu cầu quản lý, chưa có sự tương thích với một số luật mới ban hành, chưa đáp ứng yêu cầu nội luật hóa liên quan đến các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Ngoài ra, một số quy định chưa phù hợp với các tiêu chuẩn mới của Cơ quan Năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA); phát sinh sự chồng chéo trong chức năng quản lý giữa các bộ, ngành. Một số quy định thiếu tính khả thi, chưa đáp ứng hoặc theo kịp sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ hạt nhân, công nghệ bức xạ. Đặc biệt, các quy định về an toàn, an ninh và quản lý nhà nước đối với nhà máy điện hạt nhân, lò phản ứng hạt nhân còn thiếu toàn diện và chưa đầy đủ.

Trong đó, một số nội dung cần sửa đổi xuất phát từ tình hình thực tiễn và yêu cầu phải phù hợp với thông lệ quốc tế, bao gồm: Thiết lập cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ và hạt nhân có đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn phù hợp với yêu cầu của "Sổ tay hướng dẫn luật" của IAEA, Công ước An toàn hạt nhân mà Việt Nam là thành viên; Hoàn thiện các quy định về bảo đảm an toàn, an ninh đối với cơ sở hạt nhân và thiết bị hạt nhân; Thiết lập các quy định đặc thù đối với hoạt động thanh tra chuyên ngành, kiểm tra an toàn bức xạ và hạt nhân; Bổ sung quy định về thanh sát hạt nhân và cơ chế bồi thường thiệt hại bức xạ, sự cố hạt nhân.

Trên cơ sở căn cứ pháp lý và thực tiễn, cũng như nguyên nhân của các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực thi Luật Năng lượng nguyên tử, Chính phủ đã giao Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì nghiên cứu và đề xuất sửa đổi toàn diện Luật này.

Bà Trần Bích Ngọc - Phó Cục trưởng Cục An toàn bức xạ và hạt nhân (Bộ KH&CN)

PV: Vậy theo bà, Luật Năng lượng nguyên tử cần được sửa đổi như thế nào để đảm bảo tính thống nhất, tránh sự chồng chéo với các luật liên quan như: Luật Khoáng sản, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Xây dựng…?

Bà Trần Bích Ngọc: Về nguyên tắc, Luật Năng lượng nguyên tử được sửa đổi theo hướng phân định rõ ràng phạm vi điều chỉnh, trách nhiệm của các cơ quan liên quan; tích hợp, liên thông các thủ tục hành chính; thống nhất chỉ một đầu mối thực hiện quản lý.

Trong quá trình xây dựng dự thảo, cơ quan chủ trì soạn thảo đã đối chiếu với Luật Địa chất và Khoáng sản để bổ sung những quy định đặc thù liên quan đến hoạt động thăm dò, khai thác và chế biến khoáng sản phóng xạ, qua đó bảo đảm sự thống nhất, tương thích giữa hai luật, tránh trùng lắp, chồng chéo, mâu thuẫn. Theo quy định, hoạt động khai thác, chế biến khoáng sản phóng xạ ngoài việc tuân thủ pháp luật về khoáng sản còn phải đáp ứng đầy đủ các quy định về bảo đảm các yêu cầu về an toàn bức xạ theo Luật Năng lượng nguyên tử.

Cơ quan chủ trì soạn thảo cũng đã hoàn thiện các quy định liên quan đến quản lý chất thải phóng xạ, nguồn phóng xạ và nhiên liệu đã qua sử dụng, bám sát Luật Bảo vệ môi trường. Đồng thời, dự thảo luật đã loại bỏ các quy định về quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng quặng phóng xạ, cũng như quy hoạch phát triển điện hạt nhân, nhằm đảm bảo tính thống nhất với Luật Địa chất và khoáng sản và Luật Điện lực.

Dự thảo Luật đã nghiên cứu bổ sung các quy định liên quan đến việc lập, thẩm định, quyết định đầu tư và yêu cầu đối với thiết kế, nhằm đảm bảo sự phù hợp với quy định của Luật Xây dựng. Hiện nay, cơ quan soạn thảo tiếp tục phối hợp với Bộ Xây dựng và các cơ quan liên quan thảo luận, chỉnh lý dự thảo luật, bảo đảm tính khả thi trong quá trình thực hiện, đặc biệt là đối với các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2.

Từ nay đến khi Quốc hội dự kiến thông qua vào ngày 14/6/2025, cơ quan soạn thảo đang gấp rút hoàn thiện dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi), tập trung rà soát, lược bỏ các quy định chồng chéo, bổ sung những nội dung còn thiếu so với yêu cầu thực tiễn. Đồng thời, tích cực tham vấn ý kiến từ các bộ, ngành, nhằm đảm bảo tính đồng bộ, khả thi và phù hợp với các cam kết quốc tế.

PV: Thưa bà, vừa qua, Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch điện VIII điều chỉnh, trong đó lần đầu tiên đưa điện hạt nhân vào quy hoạch. Vậy theo bà, Luật Năng lượng nguyên tử cần được sửa đổi như thế nào để phù hợp với định hướng này?

Bà Trần Bích Ngọc: Việc đưa điện hạt nhân vào Quy hoạch điện VIII điều chỉnh là bước đi mang tính chiến lược, nhằm bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia trong dài hạn, giảm phát thải khí nhà kính và tiếp cận với công nghệ hiện đại, an toàn. Điều này thể hiện tầm nhìn của Việt Nam trong việc đa dạng hóa nguồn cung năng lượng và tiệm cận với xu hướng phát triển năng lượng sạch trên thế giới. Luật Năng lượng nguyên tử đang được sửa đổi toàn diện để tạo hành lang pháp lý đầy đủ, chặt chẽ và đồng bộ cho phát triển điện hạt nhân, đồng thời nhằm thể chế hóa các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước.

Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi được thông qua sẽ tháo gỡ hàng loạt khó khăn, vướng mắc trong triển khai các dự án điện hạt nhân tại Việt Nam trong thời gian tới (Ảnh minh họa)

Nhà máy điện hạt nhân là công trình đặc biệt, đòi hỏi những tiêu chuẩn nghiêm ngặt về an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân. Vì vậy, hoàn toàn không thể áp dụng cơ chế quản lý như đối với các công trình năng lượng thông thường.

Theo thông lệ quốc tế và khuyến cáo của IAEA, quá trình triển khai dự án nhà máy điện hạt nhân phải được quản lý theo vòng đời nhà máy, bao gồm từ phê duyệt chủ trương đầu tư, phê duyệt địa điểm, quyết định đầu tư dự án, phê duyệt thiết kế, chế tạo và xây dựng, cấp giấy phép vận hành thử, cấp giấy phép vận hành chính thức cho đến cấp giấy phép chấm dứt hoạt động. Mỗi giai đoạn phải được thẩm định, đánh giá và cấp phép với sự tham gia bắt buộc, xuyên suốt của cơ quan quản lý về an toàn bức xạ và hạt nhân, nhằm bảo đảm kiểm soát chặt chẽ các rủi ro.

Theo đó, dự thảo Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) đã hoàn thiện các quy định liên quan đến nhà máy điện hạt nhân nhằm đảm bảo phù hợp với hướng dẫn của IAEA và quy định của pháp luật Việt Nam. Trong đó quy định rõ việc quản lý nhà máy điện hạt nhân theo từng giai đoạn trong vòng đời nhà máy. Mỗi giai đoạn đều được quy định cụ thể về trách nhiệm của chủ đầu tư, tổ chức vận hành, yêu cầu đối với hồ sơ, điều kiện phê duyệt và cấp phép. Đồng thời, dự thảo giao Chính phủ quy định chi tiết các nội dung này tại văn bản hướng dẫn thi hành, nhằm đảm bảo tính khả thi, thống nhất và đồng bộ trong quá trình thực hiện.

Ngoài ra, dự thảo Luật cũng đã thể chế hóa Nghị quyết số 189/2025/QH15 ngày 19/2/2025 của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù trong đầu tư xây dựng Dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, cụ thể: Cho phép áp dụng tiêu chuẩn Việt Nam, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật nước ngoài do đối tác đề xuất áp dụng, nhưng phải bảo đảm phù hợp với điều kiện Việt Nam, phù hợp với các tiêu chuẩn, hướng dẫn về an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân của IAEA trong trường hợp chưa có quy chuẩn kỹ thuật quốc gia; Cơ quan nhà nước có thẩm quyền được phép thuê tổ chức tư vấn hỗ trợ kỹ thuật để thực hiện một phần hoặc toàn bộ công việc phục vụ công tác thẩm định.

Đặc biệt, dự thảo Luật cũng đã bổ sung các căn cứ pháp lý nhằm tăng cường năng lực, nguồn nhân lực, tài chính, cơ sở vật chất - kỹ thuật cho cơ quan an toàn bức xạ và hạt nhân quốc gia và các cơ quan quản lý nhà nước về an toàn bức xạ, an toàn và an ninh hạt nhân, nhằm đảo bảo sự phù hợp với thông lệ quốc tế và hướng dẫn của IAEA đối với cơ quan quản lý hạt nhân.

PV: Bà kỳ vọng gì về Luật Năng lượng nguyên tử sửa đổi lần này. Nếu Luật được thông qua sẽ tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc gì cho các dự án xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Việt Nam trong thời gián tới?

Bà Trần Bích Ngọc: Tôi kỳ vọng rằng, Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) lần này, sau khi được Quốc hội thông qua, sẽ thiết lập một hành lang pháp lý đầy đủ, phù hợp với thông lệ quốc tế, đặc biệt là các khuyến nghị của IAEA. Đây sẽ là nền tảng pháp lý quan trọng góp phần tháo gỡ hàng loạt khó khăn, vướng mắc trong triển khai các dự án điện hạt nhân tại Việt Nam trong thời gian tới.

Cụ thể, luật mới sẽ xác lập rõ quy trình quản lý theo vòng đời nhà máy điện hạt nhân, từ chủ trương đầu tư đến chấm dứt hoạt động, giúp minh bạch hóa các bước thẩm định, cấp phép; Phân định rõ trách nhiệm giữa các bộ, ngành, thống nhất một đầu mối quản lý, tránh chồng chéo; Bảo đảm an toàn bức xạ và an toàn hạt nhân, an ninh hạt nhân, đồng thời nâng cao năng lực cho cơ quan quản lý chuyên ngành; Tạo cơ sở pháp lý cho việc áp dụng các tiêu chuẩn, quy chuẩn của đối tác nước ngoài và IAEA; Có các chính sách đột phá về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, đặc biệt là lực lượng triển khai các dự án nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 trong tương lai.

Như vậy, nếu được Quốc hội thông qua, Luật Năng lượng nguyên tử (sửa đổi) sẽ trở thành nền tảng pháp lý quan trọng, góp phần hiện thực hóa định hướng phát triển điện hạt nhân an toàn, hiệu quả và bền vững, đúng với mục tiêu đề ra trong Quy hoạch điện VIII điều chỉnh và các chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước.

PV: Xin trân trọng cảm ơn bà!