Rác thải điện tử - “Quả bom nổ chậm”

07:00 | 31/03/2018

6,128 lượt xem
Theo dõi PetroTimes trên
|
Rác thải điện tử được ví như “quả bom nổ chậm” đối với sự sống của trái đất. Theo thống kê, mỗi năm ở Việt Nam thải ra môi trường hàng trăm nghìn tấn rác thải điện tử các loại, không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà còn đe dọa sức khỏe con người. Tuy nhiên, vấn đề xử lý rác thải điện tử vẫn chưa được các nhà quản lý, doanh nghiệp và nhà khoa học chú trọng đúng mức. 

TS Nguyễn Đức Quảng, Đại học Bách khoa Hà Nội: Gia tăng phát sinh rác thải điện tử

rac thai dien tu qua bom no cham

Rác thải điện tử là một nhóm chất thải đặc thù phát sinh chủ yếu từ hộ gia đình và các văn phòng, công sở... Đó là các thiết bị điện tử gia dụng bị hỏng không còn khả năng phục hồi hoặc không còn được sử dụng bởi lỗi mốt. Trong các dòng rác thải hiện nay, rác thải điện tử được quan tâm chú ý đến nhiều nhất vì đây là dòng rác thải có tốc độ phát sinh được coi là lớn nhất, trong các loại rác thải sinh hoạt nói chung, có nhiều chất và hợp chất được coi là độc hại khi thải bỏ, có nhiều loại kim loại quý hiếm.

Ở Việt Nam, rác thải điện tử còn được quan tâm bởi cơ sở hạ tầng hạn chế đối với việc tái chế và xử lý loại chất thải này, cũng như sự phân biệt còn mơ hồ giữa một dạng chất thải nguy hại và một dạng tài nguyên đô thị điển hình. Chưa kể đến những vấn đề có liên quan đến vận chuyển xuyên biên giới các rác thải được coi là nguy hại.

Tại Việt Nam, nhu cầu về thiết bị điện tử gia dụng trong những năm gần đây có xu hướng gia tăng cùng với sự phát triển của nền kinh tế và sự cải thiện mức sống người dân. Theo thời gian, do việc giảm liên tục giá thành mang tính cạnh tranh của thiết bị điện tử, cùng với những thay đổi về mẫu mã, loại hình và công năng sẽ tạo ra nhu cầu lớn thay đổi thiết bị điện tử gia dụng, dẫn đến phát sinh một lượng rác thải điện tử gia dụng lớn với tốc độ gia tăng nhanh chóng.

Chỉ khi nào Quyết định số 16/2015/QĐ-TTg về thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ được hiện thực hóa bằng các văn bản hướng dẫn thực hiện chi tiết, có nghĩa nhà sản xuất phải trả tiền để thu gom và xử lý rác thải điện tử, thì tình hình mới có khả năng thay đổi.

Các tính toán do chúng tôi thực hiện cho thấy, hằng năm, có từ hàng chục nghìn đến hàng trăm nghìn tấn rác thải điện tử phát sinh, chủ yếu gồm các thiết bị điện tử có kích thước lớn như tivi, tủ lạnh, máy tính, máy giặt, máy điều hòa nhiệt độ…, đến các thiết bị có kích thước nhỏ như nồi cơm điện, máy sấy tóc, máy nghe nhạc, thiết bị nghe nhìn, điện thoại di động..., các thiết bị văn phòng như máy photocopy, máy in, máy quét....

Các thiết bị điện tử hết hạn sử dụng hoặc thải bỏ hiện nay hầu như chưa được quan tâm đúng mức cả với các nhà quản lý, doanh nghiệp và các nhà khoa học. Chưa có các văn bản chính sách quy định cụ thể về rác thải điện tử. Các nghiên cứu về rác thải điện tử còn chưa nhiều và thiếu tập trung, dẫn đến việc bỏ qua các tác hại của loại rác thải này cũng như không xem xét đến lợi ích của việc quản lý phù hợp loại rác thải này.

Rác thải điện tử cũng được đánh giá là nguồn tài nguyên khi bản thân nó có chứa rất nhiều chất và hợp chất khác nhau, trong đó có nhiều thành phần là tài nguyên không tái tạo được như kim loại, kim loại quý, đất hiếm. Đồng thời, đây cũng là nguồn rác thải nguy hại, bởi trong các chất và hợp chất của rác thải điện tử có nhiều loại chất thải nguy hại. Khi được tháo dỡ và xử lý không đúng cách, các chất thải này sẽ đi trực tiếp vào môi trường và tác động đến sức khỏe con người. Có thể dẫn chứng nhiều loại chất nguy hại được tìm thấy trong rác thải điện tử, như chì trong thủy tinh đèn hình tivi, máy tính để bàn, các chất tải lạnh thế hệ cũ trong tủ lạnh hoặc máy điều hòa không khí như CFC, HFC, HCFC, thủy ngân trong màn hình LCD... mà khi đốt chúng sẽ tạo thành dioxin và furan là những chất gây tác hại lớn đến môi trường và con người.

Bản thân thiết bị điện tử gia dụng, nếu không bị phá dỡ hoặc bảo quản trong điều kiện thông thường thì không giải phóng các chất thải nguy hại đó, hoặc với lượng rất nhỏ và vì vậy, chưa được coi là chất thải nguy hại. Tuy nhiên, khi phá dỡ lấy vật liệu bằng thủ công hiện nay thì quá trình này giải phóng chất thải nguy hại ra theo nhiều con đường, từ môi trường không khí như hơi thủy ngân, bụi mịn chứa PBDE, PBDD, đến chất thải rắn như thủy tinh chứa chì, các linh kiện điện tử chứa kim loại như cadmium, selen, crom, chì.... Chỉ những công nghệ hiện đại mới có khả năng giảm thiểu lượng chất thải này trong quá trình tháo dỡ và xử lý không gây nguy hại đến môi trường.

rac thai dien tu qua bom no cham
Rác thải điện tử (ảnh minh họa)

Hiện nay, dòng rác thải điện tử nói chung và bản mạch điện tử (một thành phần quan trọng dù chỉ chiếm tỷ lệ nhỏ trong khối lượng rác thải điện tử) nói riêng ở Việt Nam đều được thu gom, tháo dỡ và tái chế bởi các cơ sở tư nhân, với các công nghệ và thiết bị đã cũ, lạc hậu, chủ yếu là tháo dỡ thiết bị thành các vật liệu có thể bán lại được như nhựa, sắt thép, đồng, nhôm, như thực tế cho thấy ở các làng nghề Tề Lỗ (Vĩnh Phúc), Đan, Bùi Dâu, Dị Sử (Hưng Yên) hoặc Tràng Minh (Hải Phòng). Các quá trình tái chế thủ công đó có những tác động không nhỏ đến môi trường và con người, chưa kể đến hiệu quả thấp, tiêu phí năng lượng, lượng chất thải lớn và không được quản lý, giám sát, dẫn đến việc tổn thất tài nguyên và đặt thêm gánh nặng chi phí xử lý môi trường và chăm sóc sức khỏe cho xã hội.

Mặc dù Quyết định 16/2015/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ngày 22-5-2015 về việc thu hồi và xử lý sản phẩm thải bỏ, trong đó có rác thải điện tử, đã được ban hành. Theo đó, các nhà sản xuất hoặc nhập khẩu, phân phối phải có trách nhiệm thu hồi các sản phẩm thải bỏ của mình. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có văn bản chính thức nào quy định chi tiết việc thực hiện Quyết định 16, nên dòng rác thải này vẫn chưa nằm trong sự kiểm soát của cơ quan quản lý Nhà nước. Đối với người dân hoặc khối tư nhân, đây là một nguồn lợi thay vì một nguồn rác thải và do vậy, các cơ sở xử lý tái chế rác thải điện tử vẫn phải trả tiền mua chúng, thay vì tiếp nhận không phí hoặc được nhà sản xuất trả kinh phí cho việc xử lý theo tinh thần Quyết định 16.

Đa số các cơ sở được cấp phép hiện nay chỉ tập trung vào việc xử lý, tái chế rác thải từ công nghiệp điện tử, vì chúng là chất thải nguy hại và được chủ nguồn thải trả tiền để xử lý. Đây là lý do quan trọng nhất giải thích cho việc còn ít các cơ sở tái chế rác thải điện tử gia dụng và lượng rác thải điện tử được xử lý, tái chế bởi các cơ sở này còn rất ít so với lượng rác thải điện tử được khối tư nhân phi chính quy tháo dỡ, thu hồi vật liệu.

Chỉ khi nào Quyết định số 16/2015/QĐ-TTg về thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ được hiện thực hóa bằng các văn bản hướng dẫn thực hiện chi tiết, có nghĩa nhà sản xuất phải trả tiền để thu gom và xử lý rác thải điện tử thì tình hình mới có khả năng thay đổi.

Cần nhớ là Quyết định 16 chính là một cơ chế hỗ trợ tối đa cho cơ sở thu gom xử lý rác thải điện tử, khi mà bản thân họ được miễn trừ nhiều điều kiện như đối với xử lý rác thải nguy hại. Điều cần nhất hiện nay là ban hành Thông tư hướng dẫn thi hành Quyết định 16, lộ trình thực hiện được kiểm soát bởi Nhà nước cùng với một hệ thống pháp lý hỗ trợ đi kèm như các quy chuẩn vật liệu, công nghệ và sản phẩm tái chế từ rác thải điện tử nói riêng và rác thải nói chung.

rac thai dien tu qua bom no cham

Chính phủ cần sớm ban hành các văn bản pháp luật quy định việc thực hiện Quyết định 16, cũng như các tiêu chuẩn về vật liệu và sản phẩm tái chế, đặc thù cho rác thải điện tử, xây dựng một hệ thống kiểm soát và giám sát chặt chẽ các hoạt động có liên quan, bao gồm: kê khai nhập khẩu, kê khai sản xuất, đăng ký sản xuất, đăng ký phân phối, đăng ký tái chế, tháo dỡ, cũng như việc thực hiện các tiêu chuẩn về vật liệu và sản phẩm tái chế của nhà sản xuất và tái chế rác thải điện tử. Bên cạnh đó, Chính phủ cần chủ trì các chương trình và hoạt động công bố thông tin để tăng cường kiến thức cho công chúng và nâng cao năng lực quản lý trong lĩnh vực này.

Người tiêu dùng cần phải hiểu trách nhiệm của mình trong việc thu hồi các sản phẩm bị thải bỏ theo tinh thần Quyết định 16. Họ có thể mang các thiết bị điện tử thải đến các đại lý thu gom đại diện, hoặc giao cho người thu gom tư nhân được ủy thác tại nhà thay vì đem bán lấy tiền như hiện nay.

Bà Miriam Lassernig, phát ngôn viên của Tổ chức Việt Nam tái chế (VRP): “Món quà” cho môi trường Việt Nam

rac thai dien tu qua bom no cham

Tổ chức Việt Nam tái chế (VRP), bao gồm các nhà sản xuất thiết bị điện và điện tử hàng đầu HP Inc, Apple, Microsoft đã nỗ lực “xanh hóa” môi trường, thu gom miễn phí rác thải điện tử, nhằm bảo đảm quy trình tái chế sản phẩm điện tử chuyên nghiệp và thân thiện với môi trường tại Việt Nam, bắt đầu hoạt động từ tháng 1-2015.

Sau 2 năm, VRP đã thiết lập được 10 điểm thu gom tại Hà Nội và TP HCM, tiếp cận được với 7.623 hộ gia đình và thu gom được 537 thiết bị thải bỏ; hơn 5 tấn rác thải điện tử đã được thu gom và xử lý chuyên nghiệp bởi VRP, vẫn còn khiêm tốn do các nhà thu gom và đại lý phế liệu không chính thức vẫn chiếm ưu thế.

Qua quá trình thực hiện, chúng tôi nhận thấy mối nguy hiểm lớn nhất chính là người dân thải bỏ, xử lý rác thải điện tử tương tự như những loại rác thải khác, mà không biết một sự thật rằng, việc thu gom, tháo dỡ loại rác thải điện tử cũng cần đội ngũ chuyên nghiệp.

Sau 2 năm, VRP đã thiết lập được 10 điểm thu gom tại Hà Nội và TP HCM, tiếp cận được với 7.623 hộ gia đình, thu gom được 537 thiết bị thải bỏ, hơn 5 tấn rác thải điện tử.

Đối với việc thu gom rác thải điện tử ở hộ gia đình, VRP đã đáp ứng thói quen thu gom tận nhà của người dân, nhưng người dân, đặc biệt ở Hà Nội, vẫn muốn được trả tiền khi giao lại các thiết bị cũ của họ.

Thách thức lớn nhất VRP đang phải đối mặt là người tiêu dùng còn khá ngại mang thiết bị điện tử đến chương trình vì cho rằng, VRP không mang cho họ lợi ích nào. Thực ra phải mất nhiều chi phí để có thể áp dụng được quy trình tái chế chuyên nghiệp cũng như vận hành chương trình. Các địa điểm thu gom thường xuyên cũng mất nhiều chi phí vận chuyển với các xe tải chuyên dụng có định vị GPS dành cho rác thải điện tử. Các nhân viên phải được đào tạo một cách chuyên nghiệp để xử lý các thiết bị thải bỏ… Đây là dịch vụ miễn phí, “món quà” dành cho con người và môi trường Việt Nam.

Nhận thức chung về tái chế và xử lý phù hợp rác thải điện tử đang tăng dần nhưng vẫn còn hạn chế. Do đó, phải giải thích cho người dân về giá trị và lợi ích của việc tái chế rác thải điện tử chuyên nghiệp so với các phương pháp xử lý và tái chế không đạt tiêu chuẩn.

Vấn đề rác thải điện tử chỉ có thể được giải quyết khi tất cả mọi người, bao gồm cả nhà sản xuất và người tiêu dùng, cùng nhau chung tay hành động. Cùng với đó, mặc dù Chính phủ đã ban hành Quyết định 16/2015/QĐ-TTg bắt buộc các nhà sản xuất phải cung cấp các địa điểm cụ thể để người tiêu dùng có thể đến và thải bỏ các thiết bị điện tử đã qua sử dụng, góp phần bảo vệ và duy trì môi trường tự nhiên xanh, sạch và đẹp của Việt Nam. Chúng tôi đã làm việc với một số nhà sản xuất, tuy nhiên, phần lớn các nhà sản xuất đều chờ đợi ban hành chính thức Thông tư hướng dẫn cụ thể về vấn đề này trước khi quyết định tham gia chương trình.

Ông Hoàng Dương Tùng, nguyên Phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường (Bộ TN&MT): Cần cơ chế khuyến khích tái chế rác thải điện tử

rac thai dien tu qua bom no cham

Rác thải điện tử được phân ra theo các nguồn: Thiết bị sử dụng trong gia đình, văn phòng và rác thải công nghiệp từ các nhà máy sản xuất. Nguồn thải từ các nhà máy sản xuất được quản lý theo quy định hoạt động sản xuất công nghiệp, còn với rác thải điện tử từ hộ gia đình thì chưa được kiểm soát.

Việt Nam hiện nay, rác thải điện tử hầu hết đều qua các nguồn thu gom không chính thức, là những người thu mua đồng nát, cơ sở thu gom tự phát và được tập kết về các làng nghề để tái chế. Các cơ sở tái chế này đều nhỏ lẻ theo mô hình hộ gia đình, hầu hết đều ô nhiễm, không bảo đảm vệ sinh, không có các thiết bị hiện đại, ảnh hưởng sức khỏe công nhân và môi trường.

Tại Việt Nam hiện nay, rác thải điện tử hầu hết đều qua các nguồn thu gom không chính thức, là những người thu mua đồng nát, cơ sở thu gom tự phát và được tập kết về các làng nghề để tái chế.

Hiện chúng ta mới chỉ tái chế rác thải điện tử ở giai đoạn thô sơ, sau đó xuất sang nước khác. Do đó, cần có chính sách đầu tư, khuyến khích, ưu đãi về vay vốn, công nghệ cho các cơ sở tháo dỡ và tái chế chính thức, đủ năng lực thu hồi, tái chế.

Cùng với đó, cần tuyên truyền ý thức người dân, đem các sản phẩm điện tử thải bỏ đến cơ sở thu gom chính thức. Muốn làm được điều đó, các đơn vị sản xuất phải có hệ thống thu gom và biện pháp khuyến khích về kinh tế để người dân tham gia.

Trách nhiệm đối với sản phẩm thải bỏ nói chung và rác thải điện tử nói riêng cần được chia sẻ giữa các bên, kể cả người tiêu dùng, đó là trách nhiệm xã hội đối với tất cả công dân.

An Yên

  • bidv-tiet-kiem-mua-vang-ron-rang-tai-loc