Năng lượng - Lịch sử nhân loại từ than củi tới hạt nhân

Một thời, bếp nấu dầu cá voi trên tàu săn đã rong ruổi khắp các đại dương

Richard Rhodes là sử gia, nhà báo, tác giả và biên tập viên người Mỹ với 26 đầu sách, trong đó, “The Making of the Atomic Bomb” đã giành giải thưởng Pulitzer ở thể loại sách phi hư cấu, giải thưởng Sách quốc gia và giải thưởng của Hội phê bình sách quốc gia; “Dark Sun: The Making of the Hydrogen Bomb” lọt vào danh sách rút gọn cho Giải thưởng Pulitzer về lịch sử...

Trong cuốn sách mới nhất của mình - “Năng lượng: Lịch sử nhân loại từ than củi tới hạt nhân”, Rhodes kể về hành trình chinh phục và khai thác các nguồn nguyên liệu để lấy năng lượng phục vụ cho cuộc sống, hướng tới xã hội tiến bộ ngày nay. Mục đích quan trọng của cuốn sách là khám phá lịch sử năng lượng; làm sáng tỏ thêm những lựa chọn mà chúng ta đang phải đối mặt trước thách thức của biến đổi khí hậu toàn cầu.

Theo Rhodes, con người hiện nay coi năng lượng là điều hiển nhiên, chỉ quan tâm đến nó khi đến cây xăng hoặc tìm ổ cắm điện. Nhưng khi biến đổi khí hậu trở thành vấn đề chính trị lớn, thách thức các ngành nghề, chúng ta ngày càng quan tâm, lo lắng và tìm hiểu về nó nhiều hơn.

Mục đích của cuốn sách là khám phá lịch sử năng lượng

Năng lượng phủ bóng lên nền văn minh nhân loại với sự u ám của mối đe dọa về ngày tận thế, giống như nỗi lo sợ hủy diệt hạt nhân trong những năm dài chiến tranh lạnh. Song, các tài liệu về biến đổi khí hậu ngày nay chủ yếu có tính kỹ thuật, các cuộc thảo luận chuyên môn bị giữ bí mật, chỉ tập trung vào tình hình hiện tại mà rất ít tham khảo quá khứ nhân loại - hàng thế kỷ bài học xương máu. Và, cuốn “Năng lượng: Lịch sử nhân loại từ than củi tới hạt nhân” được Rhodes viết ra để góp phần lấp đầy khoảng trống đó.

Hành trình bắt đầu ở Anh với những rừng cây lấy gỗ và đóng thuyền. Khi nguồn gỗ cạn kiệt, con người chuyển sang than và tận dụng nhiều nguồn nhiên liệu khác trong tự nhiên như dầu thông, dầu cá voi, phân chim, khí đốt... Một bước đột phá đã xuất hiện sau đó khi các nhà khoa học tìm ra quy luật của dòng điện, từ đó tạo ra pin tích điện và cuối cùng là sự lựa chọn giữa dòng điện một chiều hay xoay chiều.

Rất nhiều các phát minh qua nhiều thời kỳ được đề cập trong cuốn sách, từ động cơ, đầu máy cho tới xe ôtô, đường ống dẫn khí, năng lượng hạt nhân... Bên cạnh đó, độc giả cũng được nhìn lại quá trình phát triển của 5 thế kỷ thông qua những nhân vật có ảnh hưởng như Nữ hoàng Elizabeth I, Vua James I, Benjamin Franklin, Herman Melville, John D. Rockefeller hay Henry Ford...

Cá nhà táng có chiều dài 15-18m, trọng lượng 35-45 tấn; có thể tự làm mát hoặc làm ấm dầu spermaceti lưu trữ tại một khoang trong đầu, làm tăng hoặc giảm tỷ trọng dầu để duy trì sức nổi

Qua cuốn sách, bạn đọc có thể hiểu vì sao con người săn đuổi cá nhà táng. Người châu Âu săn chúng để lấy dầu chiếu sáng chứ không vì thịt. Đến thập niên thứ hai của thế kỷ XVIII, người Nantucket ở Bắc Mỹ đã xác định cá nhà táng có nguồn dầu chất lượng cao nhất. Họ đóng những con tàu có thể mang theo vài nghìn thùng dầu và có bếp trên boong để chế biến dầu trên biển và hạm đội Nantucket sẵn sàng đi khắp thế giới đại dương, bất cứ nơi nào có cá nhà táng. Năm 1774, đội tàu săn cá voi của Nantucket bao gồm 150 tàu với tải trọng trung bình 100 tấn. Năm đó, đội tàu đem về khoảng 26.000 thùng dầu lấy từ khoảng 3.000 con cá nhà táng.

Thêm 210 tàu từ các cảng khác của Mỹ cũng bắt đầu săn cá nhà táng vào năm 1774, đưa tổng số tàu lên 360 và tổng sản lượng lên ít nhất 45.000 thùng.

Thứ dầu màu trắng đục, được lấy từ khoang đầu cá nhà táng, đông thành sáp trắng khi tiếp xúc với không khí. Phần mỡ thân có thể được chế biến thành một loại dầu có chất lượng thấp hơn và giá trị thấp hơn, được gọi là dầu cá voi (train oil - “train” bắt nguồn từ tiếng Hà Lan và Đức chỉ các chất được tiết ra, ví dụ như nước mắt và nhựa cây), nhưng dầu đầu cá dùng cho thắp sáng mới là phần thưởng đắt giá.

Số tàu săn cá nhà táng của Mỹ đã đạt đỉnh điểm vào năm 1846, với 736 tàu có tổng tải trọng hơn 233.000 tấn. Khi dầu cá nhà táng cạn kiệt, người ta tìm kiếm sang nguồn năng lượng khác…

Cùng với sự tiến bộ là vấn đề nan giải về ô nhiễm môi trường phát sinh khắp toàn cầu. Rhodes xem xét bối cảnh năng lượng hiện tại, tập trung vào cách năng lượng gió đang cạnh tranh để thống trị với các nguồn cung cấp than và khí đốt tự nhiên. Ông cũng đề cập đến “bóng ma” của sự nóng lên toàn cầu và dân số sẽ giảm xuống còn 10 tỉ người vào năm 2100.

Tác giả tin tưởng rằng, con người có thể chuyển dịch sang các dạng năng lượng hạt nhân và năng lượng tái tạo vì một tương lai tốt đẹp hơn. Với văn phong gần gũi, dễ hiểu, “Năng lượng: Lịch sử nhân loại từ than củi tới hạt nhân” đã góp phần khẳng định quan điểm của Rhodes ngay từ khi đặt bút viết cuốn sách: Hiểu rõ về lịch sử của chính mình sẽ giúp định hướng đi đúng đắn cho con người trong tương lai.

Lan Anh