'Lễ hội của vô nghĩa': Cuộc dạo chơi của tiếng cười

Quay về với lối viết bảy chương truyền thống như một khúc biến tấu piano đầy ngẫu hứng, thích thú dùng thủ pháp điện ảnh với những chi tiết được đặc tả, những lắp ghép chất chồng giữa quá khứ - hiện tại, như thực như mơ, như thật như đùa, Lễ hội của vô nghĩa tạo dựng một không gian của trò chơi. Ở đó, mỗi nhân vật tạo dựng một cuộc chơi cho riêng mình. “Cười” trở thành chiếc chìa khóa mở toàn bộ các tầng bậc cấu trúc và mở cánh cửa bước vào thế giới của lễ hội.

Alain say mê với triết lí tình dục xoay quanh phát hiện mới về cái rốn hay triết luận về nước tiểu và “sự chịu đựng” mang dáng dấp “chủ nghĩa anh hùng đời thường”. Ramon mải miết trong một cuộc vờn đuổi ái tình mà ở đó anh “hít thở cái thờ ơ như một niềm yên bình đầy an ủi”. Charles và Caliban thích thú trong trò đùa nói tiếng Pakistan. D’Ardelo tìm thấy khoái cảm của “một kẻ tự ngắm mình” trong lời nói dối về căn bệnh hiểm nghèo.

Tác phẩm "Lễ hội của vô nghĩa" là cuộc trở lại sau mười ba năm vắng bóng của nhà văn Milan Kundera

Đồng hiện trong “cuộc dạo chơi” của năm người bạn là câu chuyện về Staline và các đồng chí của ông. Staline kể câu chuyện hài hước về người thợ săn và hai mươi bốn con gà gô, nhưng không ai cười. Đồng chí của ông xem đó là một lời nói dối trắng trợn và âm thầm chửi rủa ông trong những cuộc nổi loạn ở nhà vệ sinh. Staline có lẽ đã vui thích, và đồng thời, cũng phải gánh chịu nỗi tuyệt vọng với trò chơi tự tay mình bày ra.

Milan Kundera có chăng cũng vui thích trong trò chơi của mình khi đem đến cho người đọc một cuộc chơi xung quanh những tiếng cười đa tầng bậc?

Kun thách thức cái nghiêm túc, Kun bày ra những trò giễu nhại. Từ cách ông đặt nhân vật “trên đỉnh cao của vui tươi vô tận”, cách ông giễu những “người khổng lồ” của thời đại bằng trò chơi với chữ: “buổi hoàng hôn của các chuyện đùa”, “thời đại hậu -chuyện đùa; đến cấu trúc lồng ghép “một chuyện đùa trong một chuyện đùa” khi đặt vào miệng Staline câu chuyện về hai mươi bốn con gà gô.

Nhưng, cũng giống như Staline mượn tiếng cười để bày tỏ một chút lòng “trìu mến” thì bằng tiếng cười này, Kundera phải chăng muốn tỏ bày một sự hòa giải.

Kun cay đắng nhận ra rằng, “từ lâu, chúng ta đều hiểu không còn có thể lật đổ thế giới này, cũng chẳng nhào nặn nó lại được, chẳng ngăn được cuộc chạy đua về phía trước khốn khổ của nó. Chỉ có mỗi một cách kháng cự khả dĩ: đừng có xem nó là nghiêm túc”. Và mặc dù đã dày công thiết kế một trò chơi với những cái bẫy dày dặc, Kundera cuối cùng một lần nữa vỡ lẽ: “những lời đùa cợt của chúng mình đã mất hết quyền lực rồi”.

Câu chuyện vượt qua giới hạn của một thực tại hay một tiếng cười khi Staline bước ra từ cuộc họp, cải trang thành người thợ săn hòa mình vào đường phố Paris, khi Karilin đứng đái vào những bức tượng cẩm thạch trắng ngần - “những bà lớn của nước Pháp” - trong vườn Luxembourg.

Thực ra là, bằng “một tiếng cười thật vui, thật tự do, ngây thơ, thô mộc, thân thiện, dễ lây đến mức mọi người xung quanh như được nhẹ nhõm”, Kundera muốn hòa giải với cuộc đời, cũng âm thầm gửi gắm trong đó lời hòa giải với một cố hương đã đeo đẳng, ám ảnh và góp phần “chủ đạo” vào giọng điệu cay nghiệt của ông với đời sống.

Và cuối cùng, Kun dường như cũng đạt được mục đích giản dị của mình, đó là khiến chúng ta bật cười. Bật cười thành tiếng và lãng quên đi toàn bộ câu chuyện tào lao. Nhưng, giống như hình bóng Staline - hay có lẽ chỉ là một “diễn viên không có hợp đồng - đang ẩn hiện đâu đó giữa đường phố Paris, một vài ý tưởng nhức nhối của Kun âm thầm bám riết lấy người đọc, trong đó có cả những đau đớn ẩn nấp bên dưới dáng vẻ vui tươi phù du của các nhân vật.

Sau cuốn tiểu thuyết đầu tiên, Kundera đã trở thành một cái tên bị đưa vào sổ đen ở Tiệp Khắc, tác phẩm bị cấm lưu hành. Với nước Pháp, nhà văn được chào đón và ở đó ông đã làm nên một sự nghiệp văn chương rực rỡ. Nhưng, bất chấp tấm chân tình của Paris hoa lệ, những Đời nhẹ khôn kham, Sự bất tử, Điệu vales giã từ, Vô tri, Những mối tình nực cười, Một cuộc gặp gỡ,... vẫn luôn day dứt một thứ xúc cảm phức tạp với cố hương, những tâm tư nặng trĩu dằn vặt, những niềm đau triền miên chứa đựng trong giọng văn có khi mai mỉa, có khi hằn học, có khi cay nghiệt, có khi cực đoan. Song, sau cùng, ở tuổi 86, vẫn bằng sự sắc sảo, thông minh ấy, Kundera dường như đang tìm cách làm hòa với quá khứ, với cuộc đời lưu vong bằng Lễ hội của vô nghĩa.

Một cuộc dạo chơi đầy tiếng cười quanh những cái vô nghĩa, có lẽ rút cùng, chỉ cần chừng ấy thôi.